Barok w Europie
Historia Cyda rozgrywa się w średniowiecznej Hiszpanii. Temat także pochodzi z tradycji hiszpańskiej, bo przecież Cyd to hiszpański Roland – wzór rycerza średniowiecznego. Po raz kolejny zatem spotykamy ten model bohatera. Dlaczego tak się spodobał kobietom? Był to rycerz piękny, szlachetny, odważny, silny, a przy tym wrażliwy, serce miał czułe i był zakochany. I Rodrygo ma kłopoty ze swym uczuciem: musi wybrać pomiędzy miłością do Chimeny a honorem. Akcja pędzi jak szalona. Widzowie barokowi śledzą ją
Giordano Bruno Głosił naukę o nieskończoności wszechświata, podejrzewał, że istnieje jeszcze wiele planet takich jak Ziemia. Śmiał spojrzeć poza bramy wszechświata i nie znalazł tam ani piekła, ani takiego Boga, jakiego przedstawiali teolodzy. Zanegował także istnienie jedynej, nieruchomej Ziemi w zamkniętym, skończonym świecie. Dlatego zginął – oskarżony o uprawianie magii. Galileusz Włoski uczony – wyznawca teorii Kopernika o układzie heliocentrycznym, dowodził, że to Ziemia obraca się wokół Słońca. I ten
Dlaczego dramaty Moliera nazywane są komediami charakterów? Komedia jest znanym ci gatunkiem literackim. Przedstawia zabawne sytuacje, śmieszne intrygi, postacie. Zazwyczaj kończy się pomyślnie dla bohaterów w przeciwieństwie do tragedii, gdzie akcja zakończona jest katastrofalnie. Mistrzem komedii był Francuz – Molier. W gimnazjum możecie zetknąć się z dwoma komediami tego autora – ze Świętoszkiem lub Skąpcem. Obydwie można nazwać komediami charakterów. Przedstawiają bowiem sylwetki psychologiczne bohaterów, ich moralne portrety – zaprezentowane bardzo jednoznacznie, dosłownie,
Główne postacie komedii: Tartuffe – czyli Świętoszek – obłudny hipokryta, oszust, który pod pozorem cnotliwości i świętości próbuje wyłudzić pieniądze od łatwowiernego Orgona. Mimo że Tartuffe jest przedstawiany w sztuce groteskowo i parodystycznie, należy pamiętać, że to tak naprawdę bardzo wytrawny gracz i sprawny intrygant. Orgon – pan domu, ojciec rodziny. Trochę naiwny i niezbyt inteligentny – daje się omotać intrygom Tartuffe’a. Jego religijność jest prosta i toporna – choć
Porenesansowy sceptycyzm Po humanizmie, dominującym kierunkiem filozoficznym końca renesansu stał się, również zaczerpnięty z antyku, sceptycyzm. Ta dziwna przemiana – droga od optymistycznej humanistycznej wizji świata do sceptycznego zwątpienia w możliwości poznawcze człowieka – była wynikiem kryzysu humanizmu, stanowiącego część wielkiego kryzysu kultury, jaki miał niewątpliwie miejsce na przełomie XVI i XVII stulecia. Porenesansowy sceptycyzm, jak większość filozofii czasów kryzysu, szybko jednak musiał ustąpić miejsca „nowemu”, a raczej – jak zobaczymy później – „nowym”.
Koncept – pomysł na atrakcyjne, niebanalne sformułowanie myśli lub całego utworu poetyckiego, mający zaskoczyć odbiorcę i wywołać u niego podziw dla wyobraźni i maestrii artysty. Konstrukcja konceptu na ogół opiera się na paradoksie, antytezie, analogii, grze językowej. Koncept to swego rodzaju wyrafinowany dowcip, którego sens bardzo często ujawniał się dopiero w zaskakującej (a czasem i humorystycznej) puencie. Koncept był zjawiskiem typowym dla poezji baroku. Nazywany był z włoska concetto lub concors discordia – zgodna niezgodność (to termin
Świat postaci Molierowskich Miłośnicy komedii bez trudu wybrną z takiego pytania: Molier stworzył bowiem cały szereg postaci charakterystycznych – znanych nawet wówczas, gdy utwór mistrza pozostaje nieznany. Wiemy, co oznacza zarzut: „jesteś skąpy jak Harpagon” albo „ależ z niego Don Juan”… Co najciekawsze: nic się nie zmieniło. Typy szykanowane przez Moliera wciąż napotykamy, chociaż on obserwował swój wiek XVII, a my żyjemy w XXI wieku. Można wciąż spotkać na swej drodze harpagona, mizantropa, Don
Skoro poeci barokowi przyjęli sobie za cel zaszokować odbiorcę, ich poszukiwania podążały w kierunku wymyślania coraz to nowych, zaskakujących form wyrazu. Efekty tych dążeń bywały czystym wyrafinowaniem i być może stąd zrodziła się opinia o „przeroście formy nad treścią”. Charakteryzując konstrukcję poezji barokowej, wymienić trzeba: Kontrast – poeci baroku lubili jaskrawe przeciwstawienia i często utwór budowali na antynomiach: biel – czerń, miłość – śmierć, itd. Brzydota – stała się środkiem ekspresji, prawdziwym i silnie
Kontrreformacja – to prąd powstały w Kościele katolickim w odpowiedzi na zagrożenie reformacją. Miał on na celu zreformowanie Kościoła, przeprowadzenie tzw. reformy chrześcijańskiej. Tymczasem stała się kontrreformacja ruchem określającym kulturę końca XVI wieku aż po XVIII w. Ogromną rolę w określeniu tej kultury, a nawet życia politycznego odegrali jezuici. Kontrreformacja w swoich początkach była ruchem twórczym, a nawet tolerancyjnym, później doprowadziła do podporządkowania kultury Kościołowi, tłumienia swobody wypowiedzi, walki z innowiercami (m.in. uchwała o wygnaniu arian była takim
Wznoszono świątynie i pałace świeckie – bogato zdobione, monumentalne, dynamiczne. Dwa najważniejsze nazwiska architektów tej epoki, to Borromini i Bernini – reprezentanci Włoch. Budowlę barokową łatwo rozpoznać – renesansową harmonię, prostotę zastąpią teraz liczne zdobienia, kontrasty, zestawienia brył, nagromadzenie kopuł, złocenia. We wnętrzach kościołów bogato zdobione (czasem kapiące od złoceń) ołtarze, masa malowideł (także na sufitach), a w pałacach – luster. Architektura ściśle wiąże się z rzeźbą, wykorzystuje efekty malarskie oraz grę świateł. Oprócz
Barok nie ustępuje renesansowi, jeśli chodzi o dokonania w sztukach plastycznych, o wielkie nazwiska, nowatorskie osiągnięcia i dzieła warte dziś fortunę. Z ogólnych przemian i cech warto zapamiętać: Renesansową płaskość, jasność, zamkniętą formę zastąpiły głębia, światłocień, forma otwarta. W miejsce symetrii, harmonii, odwzorowania wkraczają dysharmonia, głębia, ekspresja uczucia (intelekt zastępują uczucia). Dotąd dbano o maestrię rysunku – teraz malarze operują światłem, barwą, perspektywą (kontrastem światła i cienia). Spokój przedstawienia zastępuje dynamika. Tematyka religijna, także mitologiczna, rozwój portretu.
Barok to nazwa o szczególnym rodowodzie, pochodzi bowiem od nazwy klejnotu – perły ogromnie rzadkiej jakości, o dziwnych, oryginalnych kształtach, perły, którą w portugalskim języku nazwano barocco (dziwny). Epoka nazwana imieniem klejnotu trwała w Europie od końca XVI w. – przez cały wiek XVII do początków wieku XVIII. Oczywiście kształtowało się to rozmaicie w różnych państwach. Polska na przykład jak zwykle spóźniona wobec Zachodu, przeżywała barok w następujących fazach: koniec lat 80. XVI w. – lata
Każda epoka przynosi nowe zbiory zasad budowania utworów literackich. Dzieła, w których są one zawarte, nazywamy poetykami. Tworzyli je zwykle aktywni pisarze i filozofowie – jak w starożytności Arystoteles i Horacy. Teksty takie mają co najmniej podwójny charakter. Po pierwsze zawierają wizję, jaką na temat tego, jaka powinna być poezja, ma ich autor. Po drugie, mają też funkcję teoretyczno-literackiej pracy badawczej – zwykle odwołując się do pokrewnych lub przeciwstawnych przykładów literackich ilustrujących zawarte w poetyce
Komedia obyczajowa jest tą odmianą komedii, która za przedmiot ośmieszającego przedstawienia wybiera obyczajowość określonego środowiska społecznego – np. szlachty lub mieszczaństwa. W czasach współczesnych, chcąc napisać komedię obyczajową, można uczynić tematem swojego dzieła przywary, przyzwyczajenia, przesądy i sposób bycia – na przykład środowiska uczniów. Żeby było sprawiedliwie – mogą to być oczywiście obyczaje nauczycieli, ludzi ze wsi lub z małego miasteczka, ale również środowiska wielkomiejskie itd. Świętoszek Moliera jest komedią obyczajową – piętnuje
Co nowego, odkrywczego wprowadził Molier do swojej twórczości, że możemy go nazwać – twórcą nowożytnej komedii? Przede wszystkim swobodnie traktował reguły poetyckie, dostosowując je do potrzeb swoich utworów. Łączył w nich różne rodzaje komizmu: intrygi, charakteru, sytuacji. Jedną z cech charakterystycznych w komediach Moliera jest indywidualizacja języka bohaterów. W jego utworach pojawiają się postacie ze współczesnego mu życia codziennego (lokaje, służące). Mają one jednak tak wyraziste rysy psychologiczne, że nabierają wymiaru ponadczasowego. Ci przedstawiciele pospólstwa
Z ogólnych przemian i cech warto zapamiętać: Renesansową płaskość, jasność, zamkniętą formę zastąpiły głębia, światłocień, forma otwarta. W miejsce symetrii, harmonii, odwzorowania wkraczają dysharmonia, głębia, ekspresja uczucia (intelekt zastępują uczucia). Dotąd dbano o maestrię rysunku – teraz malarze operują światłem, barwą, perspektywą (kontrastem światła i cienia). Spokój przedstawienia zastępuje dynamika. Tematyka religijna, także mitologiczna, rozwój portretu. Ruch, dynamika, eksponowanie uczucia w przedstawieniach postaci w rzeźbie. Wielcy mistrzowie europejscy: Hiszpanie: El Greco Velazquez Murillo Włosi: Caravaggio
Autor tego utworu poeta Torquato Tasso jest ważną postacią włoskiej literatury, interesującą także ze względu na biografię – ciężką chorobę nerwową, napady szaleństw, manię prześladowczą – przez te cierpienia umieszczono go nawet w szpitalu, gdzie spędził 7 lat. Jerozolima wyzwolona to słynne dzieło wieku XVI, epos rycerski. Opowiada o końcowej fazie pierwszej krucjaty rycerstwa chrześcijańskiego pod wodzą Godfreda de Bouillon, o tym, jak krzyżowcy oblegali i zdobyli Jerozolimę. Postacie eposu przeżywają rozmaite przygody i trudności:
Po humanizmie dominującym kierunkiem filozoficznym końca renesansu stał się również zasięgnięty z antyku sceptycyzm. Ta dziwna przemiana – droga od optymistycznej humanistycznej wizji świata, do sceptyckiego zwątpienia w możliwości poznawcze człowieka – była wynikiem kryzysu humanizmu, stanowiącego część wielkiego kryzysu kultury, jaki miał niewątpliwie miejsce na przełomie XVI i XVII stulecia. Porenesansowy sceptycyzm, jak większość filozofii czasów kryzysu, szybko jednak musiał ustąpić miejsca „nowemu”, a raczej – jak zobaczymy później – „nowym”. Działo się
Cyd to tragikomedia o akcji prostej, lecz wartkiej, obfitującej w nagłe wydarzenia. Roderyk kocha Chimenę – Chimena kocha Roderyka i jej ojciec jest przychylny tym uczuciom. Niestety! Król powierzył urząd opiekuna królewicza ojcu Roderyka, a liczył na to stanowisko rodzic Chimeny. Ojcowie posprzeczali się dotkliwie, a poszkodowany wyszedł z tego sporu Diego – tata Roderyka. Czasy były takie, że uszczerbek honoru należało pomścić. Roderyk zabija zatem ojca Chimeny. Dziewczyna również musi dokonać pomsty – nie ma
Manieryzmem określa się przejściowy etap pomiędzy renesansem a barokiem. Wykwitł we Włoszech, w XVI wieku, w kulturze dworskiej. To manieryzm (czy to w opozycji, czy w pragnieniu doprowadzenia do doskonałości renesansowego umiłowania formy) zaproponował bogactwo w dekoracyjności, wyrafinowanie formy, ekspresję uczucia. Wprowadza wątki fantastyczne, zaskakujące pomysły. Przykładem manieryzmu w literaturze są dzieła Tassa. Rokoko to ostatnia, późna faza baroku – jego rozkwit przypada na lata 1720-1780. Określa się tak styl w sztukach plastycznych, w literaturze, architekturze, dekoracji wnętrz,
