Giordano Bruno
Głosił naukę o nieskończoności wszechświata, podejrzewał, że istnieje jeszcze wiele planet takich jak Ziemia. Śmiał spojrzeć poza bramy wszechświata i nie znalazł tam ani piekła, ani takiego Boga, jakiego przedstawiali teolodzy. Zanegował także istnienie jedynej, nieruchomej Ziemi w zamkniętym, skończonym świecie. Dlatego zginął – oskarżony o uprawianie magii.
Galileusz
Włoski uczony – wyznawca teorii Kopernika o układzie heliocentrycznym, dowodził, że to Ziemia obraca się wokół Słońca. I ten uczony zakwestionował kościelną wizję „budowy nieba”. Wnikliwie obserwował nieboskłon, dochodził do rewolucyjnych wniosków i pragnął wolności w prowadzeniu badań naukowych. Uważał, że świat badać trzeba za pomocą rozumu i nauki. Wytoczono mu procesi kazano herezje odwołać. Schodząc z katedry, z której swoje tezy odwoływał, miał powiedzieć cicho: „a jednak się kręci”.
Kartezjusz
Autor słynnej maksymy „Cogito, ergo sum” – „myślę, więc jestem” głosił pochwałę rozumu.. Kartezjusz przyznał kluczową rolę rozumowi ludzkiemu w poznaniu świata. W swoich rozmyślaniach poszukiwał czegoś pewnego, jakiegoś założenia, którego nie można zakwestionować. Niestety – wszystko można poddać w wątpliwość… Poza jednym, poza samym faktem zwątpienia! Wątpię, myślę – to dowodzi, że istnieję! Od tego pewnika wywiódł całą swą naukę.Stało się to punktem wyjścia do wniosków dużo trudniejszych, dotyczących Boga, człowieka, stosunku duszy i ciała, materii itd. Odkrycia Kartezjusza stały się rewolucją w filozofii. Racjonalizm oświeceniowy podąży swoim własnym torem – ale źródło racjonalizmu tkwi w wieku XVII, w nauce Kartezjusza.
Czy kojarzysz myśl kartezjańską z poezją współczesną?
Na pewno tak, przecież jeden z najsłynniejszych cykli poezji współczesnej nosi tytuł Pan Cogito. Zbigniew Herbert nieprzypadkowo tak właśnie nazwał głównego bohatera – Pan Myślę.
Blaise Pascal
Filozof wymyślił coś w rodzaju gry, która niezbicie wykazuje „opłacalność” wiary w Boga. Jeśli wierzysz – możesz zyskać wszystko: zbawienie i życie pośmiertne, a gdyby Boga nawet nie było – nic nie tracisz. Jeśli zaś nie wierzysz – wiele ryzykujesz: jeśli bowiem jest, tracisz wszystko, jeśli go nie ma – nie zyskujesz nic.
Był autorem maksymy „Człowiek jest zaledwie kruchą trzciną”, wizji człowieka zagubionego w kosmosie – wizji pasującej do barokowej ideologii, ukazującej słabość człowieka, a zarazem jego szczególną sytuację. To Pascal nazwał człowieka „trzciną najwątlejszą w przyrodzie – ale trzciną myślącą”.
Uwaga
Egzystencjalizm, kierunek dwudziestowiecznej filozofii odwołał się do refleksji pascalowskiej. Odżyła wizja człowieka jako słabej trzciny, samotnej w kosmosie, świadomej swojej niewiedzy – i wciąż zadającej pytania, na które nie ma odpowiedzi. Egzystencjaliści dodali: człowiek jest wolny, ale ta wolność jest mu ciężarem – bowiem jest samotny i zagubiony we wszechświecie.
Gottfried Leibniz
uważał, że żyjemy na najlepszym z możliwych światów. Jego optymistyczna filozofia głosi, że to, co stworzył Bóg, jest jakby optymalną wypadkową wszelkich możliwości. Stworzywszy raz pewną harmonię, pewne reguły – nie może naruszyć ich, stwarzając następne rzeczy i zjawiska – tak jak nie może sprawić, by trzy razy trzy wynosiło co innego niż dziewięć. Wśród tych uwarunkowań powstało dzieło najlepsze, jakie powstać mogło – nasz świat.
Uwaga!
Przy okazji literatury francuskiego oświecenia spotkasz się z powiastką filozoficzną Woltera pt. Kandyd. Otóż w tej to powiastce Wolter wykpił optymistyczną filozofię Leibniza i jej hasło o „najlepszym z możliwych światów”. Kandyd osobiście sprawdzi, że naszemu światu daleko do doskonałości i teoria Panglosa (czyli właśnie Leibniza) zostanie skompromitowana.
John Locke
Angielski myśliciel, żył w wieku XVII, lecz jego teorie stały się podłożem filozofii oświeceniowej. Czy istnieje jakakolwiek „wiedza wrodzona”? Nie. Rodzimy się jako czyste tablice (tabula rasa) i doświadczenie dopiero je zapisuje. Doświadczenie jest bowiem jedynym źródłem wszelkiej wiedzy – takie jest założenie Locka, taka jest także istota postawy zwanej empiryzmem. Z tym że empiryzm charakterystyczny będzie dla myśli oświecenia. To Locke także głosił myśl, iż nie należy sięgać tam, gdzie poznanie jest niemożliwe, że lepiej poznać i zbadać dogłębnie świat znany nam i dostępny zmysłom.
Baruch Spinoza
Wyklęty przez gminę żydowską, Spinoza należy do największych filozofów Niderlandów. Został obłożony klątwą za poglądy: ani wyznawcy religii żydowskiej, ani Kościół katolicki nie pogodzili się z pomysłem, że Biblia jest li tylko dziełem ludzkim, nie boskim. Spinoza inaczej ułożył sobie życie: zajął się szlifowaniem szkieł optycznych, spokojnym bytem i… wielką filozofią. Nigdy się nie ożenił, umarł na gruźlicę w wieku 44 lat.
To Spinoza ogłosił, że wolność polega na zrozumieniu zewnętrznych konieczności, reguły funkcjonowania przyrody. A Bóg, według Spinozy, to właśnie przyroda – „substancja” działająca zgodnie ze swymi prawami, sama w sobie, przez nikogo do działania nie zmuszana. Tylko Bóg istnieje, zatem naprawdę – istnieje we wszystkim, a wszystko w Bogu. – „Istota człowieka jest więc czymś, co jest w Bogu i co bez Boga nie może istnieć ani być pojęte…”.
Najważniejsze dzieło Spinozy – Etyka.
Franciszek Bacon
Anglik – miłośnik wiedzy i idei użyteczności dzieł ludzkich dla społeczeństw. Cywilizacja ludzka ma zależeć od postępu nauki, uznawał też, że wiedza i religia powinny być rozdzielone.
Zobacz:
Spór między średniowiecznym ascetą, renesansowym humanistą i barokowym Sarmatą.