Podział epoki W Europie barok jako epoka historyczno-literacka obejmuje zasadniczo cały wiek XVII, choć korzeniami sięga jeszcze końca XVI wieku. Początek – II połowa XVI w. (marinizm we Włoszech). Koniec – lata trzydzieste XVIII w. (rokoko – faza schyłkowa epoki). Odrodzenie najszybciej wygasło we Włoszech – od połowy XVI wieku przerodziło się w nowy styl w sztuce, zwany manieryzmem. W Polsce Prebarok (wczesny barok) – przełom wieków XVI i XVII (od lat
Skąd nazwa? Termin „barok” został przez historyków literatury pożyczony od historyków sztuki. Ci z kolei zawdzięczają go Heinrichowi Wölfflinowi, dziewiętnastowiecznemu badaczowi, który swoje wielkie dzieło na temat sztuki interesujących nas czasów zatytułował Renaissance und Barock (Renesans i barok) – i dokonał tym samym pierwszego jasnego rozróżnienia obu epok. Wcześniej przeważała bowiem tendencja do twierdzenia, iż sztuka XVII wieku to po prostu zepsuty, przerafinowany koniec renesansu. Samo słowo oznacza w języku portugalskim niezwykle rzadki rodzaj
Obraz I Rok 1600. Mroczny widok: czarne krzyże mnichów, zakapturzone postacie, w środku więzień z ustami zakneblowanymi drewnianym kołem. Pochód podąża na rzymskie Campo di Fiori, gdzie czeka przygotowany stos i kat. Więzień słucha wyroku, na kolanach, z powrozem u szyi, ze świecą w ręku. Jego ostatnie słowa: „Z większą trwogą ogłaszacie wyrok przeciwko mnie, aniżeli ja go słucham”. Odwraca się od krucyfiksu. Giordano Bruno – ten, który zginął za
Trzeba wiedzieć, że styl klasycystyczny, który będzie się rozwijał w epoce następnej, w oświeceniu, korzenie swe ma głęboko w wieku XVII; jego źródło to, oczywiście, antyk. Siedemnastowieczną Francję cechuje inny klimat niż ówczesną Europę. Nad całym krajem dominuje przepych królewskiego dworu i władza absolutna Króla Słońce – Ludwika XIV. Na dworze wykształciły się specyficzne konwencje i obyczaje: obowiązuje ścisła etykieta, ale niesłychanie częste są romanse, intrygi, tajne przymierza, zdradzieckie knowania
Nie ma jednego baroku. Kryzys renesansowych wartości przybierał różne formy w różnych krajach, różnie objawiał się u różnych artystów. Często uważa się, że w literaturze baroku można zauważyć przerost formy nad treścią. To nie do końca prawda. Faktycznie, pisarze barokowi zdają się uważać – nie oni pierwsi zresztą w dziejach ludzkości – że w sztuce wszystko zostało już powiedziane. Rzeczywiście, sztuka powiela przecież wciąż te same tematy – miłość, szczęście jednostki, problemy moralne, społeczne… Ileż
Nazwa tego nurtu powstała stosunkowo niedawno, wymyślił ją angielski teoretyk literatury Samuel Johnson. Mianem poetów metafizycznych określa się głównie artystów angielskich, tworzących w końcu XVI i początkach XVII wieku, ze „szkoły” Johna Donne’a – twórcy uznawanego za prekursora stylu. Specyfika tego stylu sprawia, że nie stosuje się do niego nazwy przyjętej na ogół w innych krajach – nurt religijny. Angielscy poeci metafizyczni sprawy religijne łączą bowiem w zadziwiający sposób ze świeckimi. Barok jednak odkrywany
Po okresie renesansowego optymizmu – przejawiającego się w niezłomnej wierze w sens ludzkich działań wspieranych przez mądrego, sprawiedliwego, dobrego Boga, który rozsądnie skonstruował świat – nadchodzi czas pesymizmu, zwątpienia. Ludzie renesansu z ufnością patrzyli w przyszłość, wierząc, że dzięki swym zdolnościom i wiedzy osiągną szczęście. Wiara ta jednak okazała się utopią. Nie tylko nie udało im się zwyciężyć chorób i śmierci. Nie stworzyli także sprawiedliwych państw, nie zaniechali prowadzenia wojen. Wydaje się, że to właśnie renesansowa
Barok to nazwa o szczególnym rodowodzie, pochodzi bowiem od nazwy klejnotu – perły ogromnie rzadkiej jakości, o dziwnych, oryginalnych kształtach, perły, którą w portugalskim języku nazwano barocco (dziwny). Epoka trwała w Europie od końca XVI wieku – przez cały wiek XVII do początków wieku XVIII. Oczywiście kształtowało się to rozmaicie w różnych państwach. Polska na przykład jak zwykle spóźniona wobec Zachodu, przeżywała barok w następujących fazach: koniec lat 80. XVI wieku – lata 20. XVII wieku
Wiek XVII był epoką wielkich twórców i wielkich dzieł. Różnie wyglądało to w różnych krajach, ze względu na uwarunkowania polityczne rodzaj władzy, nasilenie kontrreformacji, tradycje i tym podobne sprawy. Najważniejsze wydają się wydarzenia następujące. Kolebka baroku – Włochy Tu zrodzi się marinizm (inaczej konceptyzm) – wkrótce bardzo popularny w całej Europie. Określi i rozpowszechni typ poezji na wzór Marina – włoskiego poety. Także we Włoszech powstanie ważny epos barokowy – Jerozolima wyzwolona Torquato Tasso. Giambattista
Włochy Wciąż centrum kultury europejskiej, źródło emanujące nowymi pomysłami, wzorami, koncepcjami. Tutaj – tak jak pierwszy rozkwitł, tak i najwcześniej zgasł renesans, a narodziły się idee baroku. Dwa ogromnie ważne dla epoki nazwiska włoskich twórców to: Giambattista Marino i Torquato Tasso. Najważniejsi twórcy to: Giambattista Marino – zawdzięczamy mu termin marinizm i nowatorską postać poezji (zwłaszcza miłosnej). To Marino zapoczątkował poezję kunsztowną, ustrojoną w moc środków stylistycznych, nastawioną na zaszokowanie odbiorcy, na swoistą rozrywkę i grę
Europa Historia 1602 – powstanie holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. 1603 – śmierć Elżbiety I angielskiej. 1609 r.: uznanie przez Hiszpanię niezależności Holandii (oficjalnie w 1648 r.). 1618 – bunt przeciwko Habsburgom w Czechach i defenestracja praska – początek wojny trzydziestoletniej (serii wojen o prymat w Europie, w której stronami były: w latach 1618-20, tzw. okresie czeskim, Czechy i cesarstwo niemieckie; w latach 1622-29, tzw. okresie duńskim, Dania, Holandia i niemieckie państwa protestanckie przeciwko państwom Habsburgów; w latach 1630-35, tzw. okresie szwedzkim, Szwecja, Francja, Saksonia i Brandenburgia
Barok narodził się pod koniec XVI wieku w Rzymie. To stąd rozprzestrzenił się na kraje Europy katolickiej i protestanckiej. Trwał do połowy XVIII wieku. Był sługą dwóch panów: władzy kościelnej i świeckiej. W czasach soboru trydenckiego, zwołanego w celu odbudowania zachwianej pozycji Kościoła katolickiego, sztuka stała się narzędziem propagandowym. Równocześnie gloryfikowała absolutyzm świeckiej władzy monarszej. Ten drugi, świecki odłam sztuki barokowej, objął głównie kraje protestanckie. Barok odwołuje się przede wszystkim do emocji, uczuć – działa
Przeciętny człowiek XVII wieku nie zwykł czytywać do poduszki Sępa Sarzyńskiego czy Johna Donne’a. Nie spędzał poranków, studiując Kartezjusza i Pascala. Mało tego, nie miał pojęcia, że przyszło mu żyć w epoce, która z czasem zyska miano baroku. Rzeczywistość pojmował tak, jak ją widział. Skupiony raczej na codzienności, nie zagłębiał się w metafizykę. Idąc jednakże ulicą jakiegoś większego miasta, nie mógł nie zauważyć monumentalnych kościołów, wykwintnych pałaców, rzeźb i fontann. Ich widok mógł mu dać
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Barok Nazwa epoki Słowo „barrocco” w języku portugalskim oznacza niezwykle rzadki, wyrafinowany i ceniony gatunek perły. Henryk Wölfflin, wielki dziewiętnastowieczny historyk sztuki, użył tego terminu w wydanym w roku 1888 dziele Renaissance und Barock, dokonując jednocześnie pierwszego zdecydowanego rozróżnienia tych dwu epok w historii nauk humanistycznych. Wcześniej rozmaici badacze
Giordano Bruno (1548-1600) Za podstawę naukową swego poglądu na świat uznał odkrycie Kopernika. Reprezentuje jeszcze renesansową filozofię przyrody. Chciał poznać przyrodę, a przez nią również Stwórcę. Uważał, że kościoły i teologia nie powinny ograniczać rozwoju filozofii i nauki. Religię uważał za uproszczoną na potrzeby ludu wersję filozofii, a praktyki religijne za zabobon zrodzony z ignorancji. Był dominikaninem, ale kiedy został oskarżony i ekskomunikowany, zrzucił habit i wyemigrował z Włoch do Genewy. Tam został wtrącony do więzienia za głoszenie
Pod koniec XVI wieku Włochy utraciły pozycję dyktatora mody. Rolę tę przejął Paryż. Przemożne oddziaływanie mody francuskiej było możliwe dzięki dobrze rozwiniętemu przemysłowi tekstylnemu i odpowiedniej reklamie. Francuskie wzory promowano za pomocą rozsyłanych do różnych krajów małych manekinów, ubranych w równie małe modne części garderoby. Posługiwano się także żurnalami z kolorowymi rycinami. Moda damska Modzie francuskiej dość długo opierała się konserwatywna Hiszpania. Dopiero w drugiej połowie XVII wieku uległa wpływom Paryża. Do
Sarmatyzm To pojęcie absolutnie najistotniejsze, jeśli chodzi o całą kulturę staropolską – nie tylko barokową. Wiek XVII to jednak okres największego rozkwitu zjawiska – dlatego aspekt sarmacki jest szczególnie ważny dla literatury barokowej. Sarmatyzm to pojecie o co najmniej dwóch znaczeniach. Pierwsze odnosi się do sformułowanej już w XVI wieku szczególnej teorii historiozoficznej. W jej myśl – Polacy (a ściśle mówiąc polska szlachta) wywodzą się ze mitycznego ludu Sarmatów – miłujących wolność wyśmienitych wojowników
Zwycięstwo klasycyzmu we Francji Uwaga! Atmosfera siedemnastowiecznej Francji różni się od atmosfery barokowej Europy. Gdy w Anglii rozwija się jeszcze poezja metafizyczna, twórczość Miltona, w Hiszpanii Calderona, a we Włoszech Marina – we Francji kwitnie już… klasycyzm! Szybko zdominował i przyćmił twórczość barokową. Szybko też Paryż urasta do potęgi stolicy europejskiej. Krystalizują się tam rządy absolutne. Właśnie we Francji głównym autorytetem, dyktatorem mody i wzorów sztuki, obyczajów staje się dwór królewski Króla Słońce – Ludwika
Anglia na początku XVII w. Początek XVII w. – to ten etap w dziejach literatury, który zdominowały dzieła Szekspira (przypomnijmy, iż to twórca przełomu epok, premiera Hamleta nastąpiła w 1602 r.). Do 1603 r. trwa epoka elżbietańska – rządy Elżbiety I, córki nieszczęsnej Anny Boleyn. Anglia staje się mocarstwem. Londyn będzie wkrótce największym miastem Europy. Powstaje tu pierwszy stały teatr – The Globe! Na jego deskach odbywają się premiery Szekspirowskich dramatów – dzieł oryginalnego twórcy,
Cel barokowego poety to olśnić i zadziwić odbiorcę, pozostawić go w niemym osłupieniu, zaszokowanego oryginalnym pomysłem i kunsztowną formą. Podobne prawo działa w sztukach plastycznych. Barok jest bogaty w geniuszy pędzla, a geniusze nie boją się eksperymentów. Barok jest uroczy, bo niekonsekwentny: z jednej strony kapie przepychem, opływa zbytkiem, z drugiej – podejmuje tematy marności i znikomości życia. Dzieła siedemnastowieczne nie pozostawiają jednak widzów obojętnych. Wiernym klasycznej prostocie wydają się wręcz pozbawione smaku. Obserwatorom wykreowanego świata – szalone. Ale