Zinterpretuj wiersz Daniela Naborowskiego pt. Krótkość żywota, zwracając szczególną uwagę na to, jak został w nim ukazany los człowieka. Odwołaj się do innych znanych Ci utworów tego poety.
Daniel Naborowski
Krótkość żywota
Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
Krótka rozprawa: jutro – co dziś jest, nie będziesz,
A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz;
Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt – żywot ludzki słynie.
Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie,
Kołem niehamowanym lotny czas uchodzi,
Z którego spadł niejeden, co na starość godzi.
Wtenczas, kiedy ty myślisz, jużeś był, nieboże;
Między śmiercią, rodzeniem byt nasz ledwie może
Nazwan być ledwie czwartą częścią mgnienia; wielom była
Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła.
Wyjaśnienie zadania
Oczywiście, najpierw należy dokładnie przeczytać temat i wyodrębnić w nim słowa-klucze, które są decydujące dla formy Twojej pracy. Po pierwsze, musisz opisać rozważania Naborowskiego w podanym Ci wierszu, następnie samodzielnie wybrać inne barokowe utwory, które potwierdzają lub przełamują barokowy kryzys wartości, a to wszystko zgrabnie umieścić w klimacie epoki. Nie jest to najłatwiejszy temat, głównie ze względu na konieczność samodzielnego dobrania tekstów, które trafnie pokażą próby barokowego poradzenia sobie z życiem i przemijaniem. Zacznij, jak zwykle, od uważnej lektury wiersza, nawet jeśli wydaje Ci się, że świetnie go znasz.
Warianty wstępu
Wariant 1
Najbardziej na miejscu będzie rozpoczęcie pracy od nakreślenia ogólnego klimatu epoki. To bardzo refleksyjny i filozoficzny rozdział w historii literatury. Krąg barokowych fascynacji wyznaczają przemijanie, czas i jego nieubłagany upływ, nicość i śmierć. Barokowych poetów fascynuje śmiertelność ciała i ulotność życia, dręczy ich poczucie nieważności istnienia, w swojej twórczości dają wyraz silnemu niepokojowi światopoglądowemu. Poezja barokowa odznaczała się kunsztownym warsztatem, ale nie należy jej odmawiać głębszego sensu. Warto też odwołać się do realiów historycznych: kontrreformacji i wojen jako podłoża dla twórczości, nie tylko literackiej.
Wariant 2
Innym sposobem rozpoczęcia tej pracy może być wyjście od cytatu z biblijnej Księgi Koheleta. Ta część Starego Testamentu, przepełniona silnym dramatyzmem istnienia i przekonaniem o ulotności ludzkiego życia, jest bardzo istotnym źródłem inspiracji dla barokowej mentalności. Warto pochwalić się znajomością łacińskiego cytatu z pierwszych wersów Księgi…: „Vanitas vanitatum et omnia vanitas” (Marność nad marnościami i wszystko marność).
Wariant 3
Możesz odwołać się do słynnej sinusoisdy profesora Juliana Krzyżanowskiego, która ilustruje historię literatury. Przeplatają się w niej na przemian epoki pozytywne i negatywne, optymistyczne i pesymistyczne. Barok to jedna z tych epok, w których do głosu w literaturze dochodzą lęki egzystencjalne i ból istnienia. W romantyzmie powracają one jako słynny Weltschmerz (to określenie Goethego pochodzące z Cierpień młodego Wertera).
Spróbuj spojrzeć na barokowe doświadczenia z perspektywy szarego człowieka – bo chyba u każdego radość życia przeplata się z rozpaczą, poczucie misji z poczuciem bezsensu życia…
Warianty rozwinięcia
Wariant 1
Wersja optymistyczna – w miarę…
W tej wersji spróbuj pokazać, że barokowa poezja refleksyjno-filozoficzna to nie obraz rozpaczy bez dna, ale trudne szukanie punktu odniesienia. Wykorzystaj inne znane Ci wiersze Daniela Naborowskiego. W ten sposób będziesz mógł potraktować jego utwory jako zapis osobistych zmagań z życiem konkretnej osoby. Ten barokowy poeta sam szukał antidotum na egzystencjalne lęki i znalazł je! Można wykorzystać następujące wiersze Naborowskiego: Cnota grunt wszytkiemu, Marność, Do Anny. Najpierw jednak zajmij się przekonaniami, które można odczytać z wiersza Krótkość żywota. To bardzo pesymistyczny utwór podkreślający krótkość, nietrwałość i ulotność ludzkiego bytowania na ziemi, które często pozbawione jest sensu i nie przynosi trwałych wartości. Poeta zgromadził wiele słów, aby podkreślić nietrwałość życia człowieka: życie według niego jest jak „dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt”. Zwróć uwagę na nagromadzenie słów, które związane są z umieraniem: nieboszczyk, śmierć, grób, mogiła.
W drugiej części pracy zajmij się innymi utworami poety i tym, co w nich może dawać podstawę do odnalezienia sensu w życiu. Oczywiście, trudno znaleźć jakiś utwór, który będzie kipiał energią i radością życia, ale okazuje się, że nasze istnienie na świecie nie było, według Naborowskiego, kompletnie beznadziejne. Po pierwsze – bogobojność – ona ratuje człowieka przed strachem.
Bóg jest, według poety, wartością wieczną i nieprzemijającą i właśnie Boskimi nakazami należy kierować się w życiu. Innym życiowym drogowskazem powinna stać się cnota, jako wewnętrzna doskonałość. Ona też może zapewnić człowiekowi stateczne szczęście. Zwróć uwagę na to, że cnota jako wartość to bardzo stary motyw, naczelna wartość filozofii stoickiej, opisywana już przez Horacego. A źródła szczęścia w cnocie upatrywał sam Jan Kochanowski!
Ale nie tylko takie poważne sprawy zaprzątały naszego poetę. W wierszu Do Anny poeta daje wyraz swojej wierze w nieprzemijającą wartość miłości:
Szczyra miłość ku tobie, Anno, me kochanie
Wszytkim czasom na despekt nigdy nie ustanie.
W wierszu Marność poeta proponuje stoicki umiar we wszystkim i spokojną, zrównoważoną postawę wobec życia:
Miłujmy i żartujmy,
Żartujmy i miłujmy,
Lecz pobożnie, uczciwie, (…)
Wariant 2
Wersja pesymistyczna – ale nie bez nadziei…
W tej wersji posłużysz się barokowymi utworami innych poetów, aby wykazać, że nie potrafili oni odnaleźć sensu istnienia. Swój lęk starali się jedynie zagłuszać zabawą, miłostkami – stąd taka mnogość pozornie (!) wesołych wierszy opartych na wyszukanych konceptach i finezyjnych figurach poetyckich. Oczywiście, w tej wersji również musisz zająć się dokładnym rozpatrzeniem stanowiska Daniela Naborowskiego w kwestii ulotności życia. A kiedy już to zrobisz, zajmij się udowodnieniem stanowiska, że barok to epoka, w której trudno znaleźć choć odrobinę nadziei. Możesz wykorzystać utwory:
- Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego (prekursora baroku w Polsce), na przykład Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego. Z tego wiersza wynika, że nawet miłość nie może być pociechą na tym marnym świecie:
I nie miłować ciężko, i miłować
Nędzna pociecha, gdy żądzą zwiedzione
Myśli cukrują nazbyt rzeczy one,
Które i mienić, i muszą się psować.
- Również Jan Andrzej Morsztyn, autor lekkiej i kunsztownej poezji dworskiej, nie widział w miłości żadnego powodu do szczęścia. Porównywał ją do podstępnej gry, nie wierzył w szczerość uczuć, a sytuację zakochanego porównywał do sytuacji trupa. Nie brzmi zachęcająco, prawda?
- Kolejny poeta barokowy, Wacław Potocki, napisał smutny wiersz Świat turma. Życie człowieka jest czekaniem na wyrok śmierci, który nie wiadomo kiedy zostanie wykonany. Motyw śmierci jest jednym z ulubionych tematów barokowych.
Wariant 3
Spróbuj wpisać światopogląd barokowy w szerszy kontekst tradycji literackiej. Pokaż, że człowiek musi jakoś radzić sobie z lękami egzystencjalnymi i strachem przed śmiercią. Pamiętaj jednak, że to ambitne polecenie nie może przesłonić Ci głównego zadania w wypracowaniu. Pod żadnym pozorem nie możesz zapomnieć o baroku.
Dlatego tutaj też wykorzystaj Krótkość żywota Daniela Naborowskiego i jego inne utwory. Wykaż, że oprócz pozbawionych choćby krzty optymizmu wierszy, pisał też takie, w których widać jego pogodzenie się z losem i dojrzałą równowagę światopoglądową.
- Dobrze będzie przywołać też na przykład Jana Kochanowskiego i jego Treny, które są zapisem zmagań z kryzysem światopoglądowym, który został jednak przezwyciężony.
- Warto wykorzystać też Jana Kasprowicza i jego pełne buntu Dies irae. Ten poeta w pewnym okresie swojej twórczości przeżywał silny kryzys wartości, w jego Hymnach pełno jest obrazoburczych oskarżeń Boga i katastroficznych wizji zagłady z motywem śmierci w roli głównej. Ale potem ten młodopolski twórca pogodził się z Bogiem i odnalazł w świecie sens i harmonię:
Przestałem się wadzić z Bogiem –
Serdeczne to były zwady:
Zrodziła je ludzka niedola,
Na którą nie ma już rady.
Warianty zakończenia
Wariant 1
Lęki egzystencjalne są nieobce chyba każdemu człowiekowi, ponieważ stanowią konstytutywny element jego natury, ale można sobie z nimi poradzić. Nawet tacy pesymiści jak Naborowski, czy Sęp-Szarzyński potrafili znaleźć ścieżkę, która pozwalała pogodzić im się z życiem i odnaleźć w nim sens i szczęście. Żaden z nich tak naprawdę nie neguje świata, ale zostawia znękanej ludzkiej duszy furtkę nadziei. Być może literatura barokowa nie jest optymistyczna, ale nie odbiera też człowiekowi całkowicie nadziei. I tak jest w każdej epoce.
Wariant 2
Lęki, o których pisał poeta, są ponadczasowe. Człowiek wraz z duszą otrzymał też świadomość swojego istnienia i wie, że jest ono ulotne, niedoskonałe i skazane na śmierć. Można zagłuszać w sobie ten lęk, można starać się przez całe życie pracować na szczęście po śmierci, które nie jest przecież wcale takie pewne, ale żadna myśląca jednostka nie jest w stanie całkowicie się go pozbyć. Stąd literatura pełna jest strachu, beznadziei i buntu przeciwko okrutnie urządzonemu światu, w którym każdy jest skazany na niechybną śmierć.
Wariant 3
Literatura może pomóc w zmaganiu się z własnymi lękami, bo pokazuje, że nie jesteśmy sami na tym świecie, że nie tylko my się lękamy, nie tylko my wątpimy w sens egzystencji. Możesz tutaj nawiązać znów do paraboli obrazującej historię literatury. Po każdej smutnej, ciemnej i pesymistycznej epoce przychodzi następna, która przynosi optymizm, wiarę w człowieka, jego możliwości i dobroć. Jak w życiu.
Za to na pewno dostałbyś punkty
- Nawiązanie do motywu vanitas.
- Przywołanie Księgi Koheleta (to bardzo ważny kontekst).
- Przywołanie wybranych utworów Daniela Naborowskiego (np. Na toż, Marność).
- Ukazanie wiersza w kontekście epoki, w której powstał – wymienienie najpopularniejszych tematów i motywów barokowej poezji, takich jak przemijanie, śmierć, niepewność ludzkiego losu.
- Interpretację tytułu utworu.
- Ukazanie, jakie cechy życia ludzkiego zostały podkreślone przez poetę.
- Po jednym punkcie za przywołanie utworów innych poetów.
.
Konteksty
Wszystkie utwory, w których mamy do czynienia z rozważaniami na temat sensu życia:
- Księga Koheleta
- Treny Jana Kochanowskiego
- inne wiersze Daniela Naborowskiego: Cnota grunt wszystkiemu, Marność, Do Anny.
- Sonet IV. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego
- Żywot – sen i cień Zbigniewa Morsztyna
- Świat turma, Żywot ludzki Wacława Potockiego
- Dies irae Jan Kasprowicza
- powojenne wiersze Tadeusza Różewicza, np. Z życiorysu, Ocalony, Cierń.
Ważne pojęcie
Vanitas (łac. marność) – ten motyw pojawił się w Księdze Koheleta, a także w późniejszych dziełach nawiązujących do tej biblijnej księgi. Główne przesłanie to podkreślenie przemijalności świata i wszystkich ziemskich dóbr, takich jak: uroda, młodość, bogactwo, władza. Są one skontrastowane z wielkością Boga i wiecznością życia pośmiertnego.
Ważny cytat
Nad wszytko bać się Boga –
Tak fraszką śmierć i trwoga.
(Daniel Naborowski, Marność)
Sama cnota i sława, która z cnoty płynie
Nade wszytko ta wiecznie trwa
i wiecznie słynie.
(Daniel Naborowski, Cnota grunt wszytkiemu)
Tekst źródłowy
Krótkość żywota to jeden z najbardziej znanych utworów Daniela Naborowskiego, którego swoistym dalszym ciągiem jest wiersz zatytułowany Na toż. Jego twórczość zachowała się głównie w rękopisach. Za odkrywcę poety uważany jest Jan Dürr-Durski.
Zobacz: