Porównaj dwa utwory: sonet O krótkości i niepewności… Mikołaja Sępa Szarzyńskiego oraz Krótkość żywota Daniela Naborowskiego. Który z nich, Twoim zdaniem, przedstawia głębszą wizję losu człowieka?
Można wyjść od tezy, że obydwa utwory nawiązują do biblijnego toposu vanitas vanitatum. Dlatego też obydwa będziemy rozpatrywać jako przykłady barokowej realizacji tego toposu.
Krótkość żywota
- Życie ludzkie jest tu ukazane jako ulotna chwila, zwłaszcza w konfrontacji z wiecznością. Poeta celowo mnoży synonimy życia, takie jak: dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt. Zauważmy, że ulotność życia jest podkreślona nie tylko przez dobór zjawisk chwilowych (treść wyrazów), ale także przez ich formę i brzmienie – są to wyrazy jednosylabowe, co sprzyja natężeniu wrażenia krótkości.
- Naborowski mówi także o tym, że nie znamy chwili naszej śmierci i nie jesteśmy w stanie pojąć upływu czasu. Wprowadza dość nieoczekiwany motyw Koła Czasu na wzór Koła Fortuny. Wiersz jest przepojony atmosferą nieuchronnej śmierci i rozpadu, życie ludzkie wydaje się czymś szczególnie nieistotnym między dwoma punktami: narodzinami i śmiercią.
- Ponure wrażenie sprawia oksymoroniczne zestawienie kolebki i grobu oraz matki i mogiły. Autor stara się tu wysnuć ogólne prawidła, dotyczące ludzkiego istnienia, ale wyraźnie ucieka od zapisu odczuć indywidualnych.
O krótkości i niepewności…
Tu również mamy wizję śmierci, która podąża krok w krok za człowiekiem. Szarzyński zwraca uwagę na szybkość przemijania czasu i ulotność tego, do czego człowiek się przywiązuje, czyli rozkoszy. Neguje także inne wartości, takie jak moc czy wiedzę.
- Mimo ulotności życia człowiek ma czas na osobistą refleksję – może zastanowić się nad błędami własnego życia. Może rozważyć swoje grzechy, na które nieuchronnie skazuje go młodość. Ma też czas, aby stać się dojrzałym.
- U Szarzyńskiego atmosfera vanitas i beznadziejności zostaje jednak przezwyciężona. Taką szansą jest skierowanie wiary i miłości ku jej właściwemu obiektowi, czyli Bogu. Człowiek chcący wyzwolić się z okopów ziemskich uzależnień, powinien odrzucić „niestałe dobra”, które odwodzą jego myśli od Boga. Powinien odrzucić „cienie” na rzecz prawdziwej światłości.
Jak zakończyć?
Wydaje się, że na pytanie postawione w temacie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Głębszą wizję człowieczego losu ukazuje z pewnością Sęp Szarzyński. Dostrzega bowiem nie tylko tragizm ulotności i przemijania, widmo śmierci, ale daje człowiekowi wybór. Dlatego wizja ta jest nie tylko bardziej osobista, ale i optymistyczna. Człowiek bowiem może w każdej chwili swego życia odrzucić „marność nad marnościami” i zwrócić się ku sprawom ducha i ku Bogu.
Zobacz:
Jaki krąg tematów porusza w swojej poezji Daniel Naborowski?
Mikołaj Sęp Szarzyński – O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem