Wędrówka, podróż – przemiana.
Komentarz:
To jeden z najdawniejszych i najbardziej uniwersalnych motywów literackich. Jego poznanie może przydać się także i przy realizacji innych tematów. Źródła tego motywu znajdujemy w tekstach najdawniejszych – mitach, Biblii. Jedna z pierwszych literackich realizacji to Odyseja Homera, ukazująca Odysa jako człowieka, który podczas swej dziesięcioletniej podróży ulega przeróżnym przemianom, doświadcza wielu uczuć, sprawdza sam siebie i wystawiany jest na próby – z całą pewnością, kiedy dociera do Itaki, jest już innym człowiekiem, niż był na początku swej wędrówki.
Najważniejsze utwory literackie
• Odyseja Homera,
• Kandyd Woltera,
• Kubuś Fatalista i jego pan Denisa Diderota,
• Podróże Guliwera Jonathana Swifta,
• Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego,
• Sonety krymskie Adama Mickiewicza,
• Kordian Juliusza Słowackiego,
• Podróż do Ziemi Świętej… Juliusza Słowackiego,
• W drodze Jacka Kerouaca.
Wędrówka – inne dzieła kultury
- Ekranizacja Lolity Władimira Nabokowa – w której motyw podróży nie jest zapewne najważniejszy, lecz istotny.
Inny film, którego znajomość możesz wykorzystać, to Prosta historia Davida Lyncha – energiczny i sympatyczny staruszek, który ze względu na dużą wadę wzroku może podróżować tylko kosiarką (prędkość zaledwie 5 mil na godzinę), wyrusza do odległego o kilkadziesiąt mil stanu, by zobaczyć się z bratem.
- Inne filmy wykorzystujące motyw podróży to np. Thelma i Louise, Urodzeni mordercy – jest ich bardzo wiele.
- Obraz Giorgia de Chirico Niepokój odjazdu jest tajemniczy i intrygujący. Jak zwykle u tego malarza, nie ma przeładowania ornamentami i figurami – biały budynek i rzucany przez niego cień, drewniana skrzynka i w głębi wysoki, czerwony komin. Pasmo gór w tle i majacząca chmura w kształcie głowy o twarzy z przerażającą mimiką (a może dym lokomotywy). To raczej groza odjazdu niż zwykły niepokój.
WĘDRÓWKA
To motyw w kulturze wyjątkowy. Jego realizacje znajdujemy w najprzeróżniejszych tekstach kultury – od bajek, których bohater nader często wędruje (aby zdobyć wodę życia albo księżniczkę, przyczyny są najróżniejsze), aż po współczesne kino – 2001: Odyseja kosmiczna Stanleya Kubricka czy Matrix braci Wachowskich.
Konkretne sformułowania tematu:
„…większą mi rozkoszą podróż niż przybycie” (Leopold Staff). Różne motywy wędrówki w tekstach kultury. Omów na wybranych przykładach i porównaj.
W tak sformułowanym temacie najważniejsze jest przedstawienie samego dążenia do celu, nie zaś osiągnięcie tegoż celu. Temat ten koresponduje z wypowiedzią poetycką Staffa
O to chodzi jedynie,
By naprzód wciąż iść śmiało,
Bo zawsze się dochodzi
Gdzie indziej, niż się chciało.
Wstrząsające wydarzenia życiowe odkrywają w ludziach prawdziwe osobowości, rodzą nowe postawy” (J.J. Szczepański). Motyw przemiany bohatera literackiego w ujęciu pisarzy różnych epok.
Tak sformułowany temat nie musi koniecznie łączyć się bezpośrednio z motywem podróży, ale może – dotyczyć to na przykład będzie Jacka Soplicy czy Andrzeja Kmicica, którzy wyruszają w wędrówkę, aby odkupić swoje winy, właśnie po wstrząsającym wydarzeniu – Soplica po zabiciu stolnika Horeszki, Kmicic – stwierdziwszy, że Radziwiłł, któremu przysiągł wierność, jest zdrajcą. Również wstrząsające wydarzenie – zdrada ukochanej – stało się przyczyną wyjazdu Wokulskiego; jego podróż, być może, jest ostateczna i oznacza samobójstwo, ale, być może, nie – autor pozostawia to domyślności czytelnika. Ciekawym przykładem zaprzeczającym tezie postawionej w temacie są dzieje Kandyda z powiastki filozoficznej Woltera. Podróżował przez wiele lat, doznał wstrząsających zdarzeń, spotkało go wiele nieszczęść i poprzyglądał się najróżniejszym okropieństwom świata, a… zdania co do tego, że ów świat jest dobry i wspaniały, nie zmienił!
Powtórka
Wędrówka jako metafora losu ludzkiego
To podróż Odyseusza, bohatera wojny trojańskiej, do rodzinnej Itaki. Odyseusz stał się symbolem natury pielgrzymiej człowieka, jego ojczyzna Itaka – symbolem celu, do którego warto dążyć za wszelką cenę, domu i bezpiecznej przystani. Taka interpretacja losu człowieka przetrwała nawet w języku codziennym – nowożeńcom życzymy szczęścia na nowej drodze życia, uczestnicząc w pogrzebach, towarzyszymy bliskim w ich ostatniej drodze. O złoczyńcach mówimy, że wybrali drogę występku. Odyseuszowi – podobnie jak Ikarowi i Prometeuszowi – poświęcono wiele utworów poetyckich. Do najbardziej znanych należy Odys Leopolda Staffa. Nawiązaniem do dzieła Homera jest Ulisses Jamesa Joyce’a – wędrówka Blooma przez Dublin ma jednak nieco inny charakter.
Odyseusz
Wędruje tak długo, ponieważ przeszkadza mu Posejdon. Ale jak spojrzysz na mapę, zadziwisz się siłą klątwy boga, bo doprawdy pośród tych wysepek Morza Śródziemnego można kręcić się najwyżej parę tygodni, no, najwyżej miesięcy – cóż tam robić przez 10 lat! To stwierdzenie potwierdza metaforyczność wędrówki Odysa – nie o samą podróż tu chodzi, lecz o przemiany, jakim ulega bohater.
Gilgamesz
To najstarszy epos, który zna ludzkość, jest zbiorem wielu motywów później eksploatowanych przez literaturę. Między innymi Gilgamesz wyrusza w podróż w poszukiwaniu nieśmiertelności – ta wędrówka symbolizuje odwieczne marzenie człowieka o zwyciężeniu śmierci.
.
Podróże edukacyjne
Po powrocie z tych podróży bohaterowie są odmienieni – dojrzalsi, spokojniejsi, bardziej refleksyjni – zrozumieli, że świat nie jest „najlepszym z możliwych światów”. Jedyne wyjście to uprawianie własnego ogródka – tak rzecz się ma z Kandydem i Mikołajem Doświadczyńskim. Dalekie, fantastyczne podróże Guliwera sprawią, że stanie się on smutny i zgorzkniały – podobnie i Kordian, który podróżując po Europie, nieraz miał okazję się rozczarować – nieprzychylną Polakom postawą papieża, kultem pieniądza i płatną miłością.
Guliwer, Doświadczyński, Robinson – bohaterowie powieści XVIII w.
Tułaczka emigracyjna
Na emigracji powstają utwory wyrażające fascynację obcą przyrodą – np. Sonety krymskie Adama Mickiewicza. Choć zachwycony, czuje się zarazem przerażony i przytłoczony. Tęskni za krajem, bo nie udał się w tę podróż jedynie dla rozrywki. Tęsknota za ojczyzną jest także tematem Epilogu do Pana Tadeusza i Inwokacji – dzięki pisaniu poeta mógł powrócić w myślach do rodzinnego kraju. To oczywiście także hymn Juliusza Słowackiego Smutno mi, Boże… i biblia emigrantów – Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza.
PIELGRZYM
To szczególna, specyficznie polska i specyficznie romantyczna odmiana podróżnika. Pielgrzym to ktoś, kto wędruje do miejsca świętego. Pielgrzym z Sonetów krymskich i Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego to patriota, dla którego takim miejscem świętym jest ojczyzna.
Podróż w zaświaty
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c250-motywy-do-prac-pisemnych/wedrowka-podroz-2