Która dziedzina, Twoim zdaniem, mówi nam więcej o średniowieczu – literatura czy sztuki pozasłowne?
Temat dla ambitnych. Obowiązuje duża wiedza o epoce, zarówno literacka, jak i ogólnokulturowa. Dodatkową trudność stwarza sformułowanie tematu – jego rozwinięcie wymaga w zasadzie formy rozprawki. Możesz, oczywiście, tak przeprowadzić wywód i argumentację, by odpowiedź nie była jednoznaczna. Potrzebna będzie znajomość terminów (teocentryzm, uniwersalizm, danse macabre) i stylów sztuki średniowiecznej.
Forma pracy
Idealną formą byłaby klasyczna rozprawka – sformułuj tezę, a potem poprzyj ją kilkoma argumentami. Jeśli interesujesz się kulturą wieków średnich, wybierz esej – pozwoli Ci on pochwalić się wiedzą.
Inne ważne argumenty to:
- Literatura świecka – poezja prowansalska, poezja wagantów, O zachowaniu się przy stole Słoty, Wielki testament Villona – ukazuje dylematy i problemy zwykłego człowieka rozdartego między radością życia a lękiem przed wiecznym potępieniem.
- Boska komedia Dantego i filozofia epoki – przybliżają nam sferę idei średniowiecznych, tamtej wizji świata i człowieka.
Jak zacząć?
Przykład I
Nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, która z dziedzin – literatura czy sztuka pozasłowna – przekazuje większą wiedzę o średniowieczu. Ta odległa w czasie epoka wydaje się często obca i niezrozumiała, gdyż ludźmi tamtych czasów rządziły inne prawa niż nami, zupełnie inny był też ich światopogląd. Zabytki literackie mówią wiele o wzorcach osobowych epoki, ale w większości są to utwory sakralne, nie dające wyobrażenia o problemach człowieka świeckiego. Równie ważny, ale niepełny obraz mentalności, stosunków społecznych przekazuje sztuka tej epoki. Przypatrzmy się bliżej temu problemowi.
Przykład II
Uważam, że więcej o średniowieczu i jego światopoglądzie mówią nam, współczesnym, sztuki pozasłowne niż literatura. Trzeba bowiem pamiętać, iż literatura tej epoki, w większości religijna, była adresowana tylko do kilku procent ludzi. Reszta społeczeństwa tonęła bowiem w analfabetyzmie. Do tej części ludzi bardziej przemawiała sztuka. Postaram się, aby zebrane przeze mnie argumenty obroniły tę tezę.
Co w rozwinięciu?
Argumenty za literaturą
- Eposy i romanse rycerskie – ukazują etos rycerski, sylwetki doskonałych chrześcijańskich rycerzy, ale pokazują ich także z perspektywy bardzo ludzkiej – zakochanych, łamiących nakazy etosu, rozdartych wewnętrznie.
- Kroniki średniowieczne – dają pewne wyobrażenie o dziejach, choć mieszają fikcję i fakty, często ze względu na to, że były pisane dla celów dynastycznych. Kreują obraz idealnego władcy.
- Pieśni religijne, zwłaszcza maryjne (Bogurodzica, Lament świętokrzyski) są świadectwem szczególnego kultu Maryi w Polsce, ukazują Ją jako pośredniczkę między Bogiem a ludźmi.
- Hagiografia (np. Legenda o św. Aleksym) ukazuje wzory ascetów i męczenników, ale zazwyczaj jest bogata w wydarzenia fantastyczne, wyolbrzymia i idealizuje bohaterów.
Argumenty za sztuką
- Sztuka romańska – przekazuje ważną informację o niespokojnych, wojennych czasach, kiedy to budowle świeckie i sakralne nie różniły się od siebie.
- Gotyk – jest dowodem przełomu w postrzeganiu relacji człowieka do Boga, wysmukłość i strzelistość budowli gotyckich odzwierciedlały zbliżenie do Boga. Płaskorzeźby katedr (np. w Chartres) dają wyobrażenie o wielu scenach życia codziennego, witraże to Biblia pauperum, czyli katechizm dla prostaczków.
- Alegoryczność sztuki tej epoki – odzwierciedla sposób odczuwania i rozumienia świata.
- Malarstwo – figuratywne, bez perspektywy, symultaniczność przedstawień – to wszystko ukazuje sposób myślenia ludzi średniowiecza, daje też wyobrażenie o hierarchicznym porządku społecznym.
- Anonimowość sztuki – odzwierciedla panującą doktrynę teocentryzmu, pokazuje nieważność jednostkowego istnienia i fakt tworzenia sztuki ad maiorem Dei gloriam – ku większej chwale Bożej.
- Motyw deesis i stabat Mater dolorosa – odsłaniają tajemnice postrzegania relacji człowiek – Bóg.
- Jednolitość tematów i motywów w sztuce – jest dowodem uniwersalizmu średniowiecznej Europy.
- Motywem wspólnym dla sztuki i literatury jest danse macabre – korowód, taniec śmierci. Ukazuje on śmierć jako siłę demokratyczną – traktującą wszystkich równo, siłę, która budzi lęk i przerażenie (Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią).
Jak zakończyć?
Przykład
Przywołane przeze mnie argumenty i liczne przykłady udowadniają (nie udowadniają), że sztuka i literatura po równo przekazują nam wiedzą na temat średniowiecza. Dzięki nim przestaje istnieć w naszej świadomości mit średniowiecza jako mrocznych wieków ciemnoty i zacofania kulturalnego. Literatura i sztuki pozasłowne tworzą, niestety, niepełny, ale fascynujący obraz czasów, tak odmiennych od tych, które znamy. Dzięki nim człowiek średniowiecza, ze swoimi problemami, ideami i wiarą, nie jest już dla nas, współczesnych, zupełną zagadką.
Zobacz: