Szewcy to utwór, którego możesz wykorzystać w wielu tematach, na przykład:
- katastrofizm
- profetyzm
- rewolucja
- systemy totalitarne
- uprzedmiotowienie człowieka
- kryzys wartości
- portret współczesnego człowieka
- utwory – parabole
- awangarda teatralna
- teatr absurdu
- teatr ekspresjonistyczny
- groteska
- parodia
- sztuczne światy w literaturze
- ciekawe postacie kobiece, w tym kobiety fatalne
- komizm języka
- neologizmy
- aluzja literacka
Katastrofizm
Przykład tematu prezentacji
Motywy katastroficzne w literaturze XX wieku. Omów na wybranych przykładach.
Podpowiadamy
W tym przypadku konieczne będzie przywołanie kontekstu historycznego. Zacznij od prezentacji tła epoki, by uzasadnić obecność tonacji katastroficznej w literaturze XX wieku. Wybierz kilka najbardziej reprezentatywnych w tym względzie tekstów. Znajdziesz je na przykład w poezji:
- Józefa Czechowicza (wiersze: Na wsi, Przez kresy, Żal),
- Czesława Miłosza (wiersze: Walc, Piosenka o końcu świata),
- Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (wiersze: Ten czas, Pokolenie, Mazowsze, Historia),
- Tadeusza Gajcego (wiersz: Przed odejściem) itp.
Możesz obok poezji wykorzystać dramat dla uzasadnienia, że motywy katastroficzne były wszechobecne w literaturze. I tutaj jest miejsce na wykorzystanie Szewców Witkacego!
Prześledź, w jaki sposób rzeczywistość dramatu poddana przeróżnym eksperymentom zmierza do katastrofy, i zanalizuj dokładnie scenę finałową utworu.
Dyktatura Scurvy’ego wyzwala reakcję w postaci rewolucyjnego przewrotu. Rewolucja pogrąża świat w chaosie. Wydaje się, że już nic gorszego ludzkości nie może się przydarzyć, a jednak… Z porewolucyjnego bezładu wyłania się jeszcze gorszy porządek: USTRÓJ UNIFORMISTYCZNY. Na scenę wkraczają ONI – dwaj dżentelmeni w nienagannie skrojonych, angielskich garniturach: Towarzysz X i Towarzysz Abramowski. Przedstawiciele kolejnej nowej władzy. Technokraci. Zimni, obojętni, bez emocji. Sprawni i precyzyjni jak automaty. Z żalem ubolewają, że jeszcze nimi nie są. Nie mówią zbyt wiele i wiedzą, czego chcą. Ich chłód i spokój jaskrawo kontrastują z jazgotem księżnej i pozostałych uczestników widowiska. ONI „wszystko mogą” i zadanie wykonują bezbłędnie: kładą kres porewolucyjnej anarchii, wprowadzając swoje porządki. Dokonują automatyzacji społeczeństwa.
Ta scena budzi grozę! Jest zapowiedzią końca cywilizacji, która musi ustąpić przed naporem totalitaryzmu. Miejsce dawnych wartości zajmie mechanizacja. W nowej rzeczywistości zapanuje nareszcie „ład” i nie będzie w niej czasu na uczucia i inne podobne „głupstwa”.
Podkreśl wyraźnie:
Witkacy w Szewcach jest wizjonerem nadchodzącej katastrofy. Ostrzega przed niebezpieczeństwem porewolucyjnego chaosu, z którego może wyłonić się jeszcze gorszy niż rewolucja, nieludzki porządek. Ambitni mogą odwołać się również do katastroficznych powieści Witkacego Pożegnania jesieni czy Nienasycenia.
Porównaj sposoby funkcjonowania motywów katastroficznych w przywołanych tekstach. Zastanów się, które ujęcia bardziej przemawiają do Twojej wyobraźni?
Rewolucja
Przykład tematu prezentacji
Przedstaw różne ujęcia motywu rewolucji w wybranych tekstach kultury XIX i XX wieku.
Podpowiadamy
Temat dotyczy tekstów kultury, więc daje Ci możliwość sięgnięcia również po przykłady z malarstwa czy filmu. Jednocześnie musisz dokonać takiego doboru materiału rzeczowego, by ukazać obraz rewolucji w różnych ujęciach stylistycznych, a więc w sposób idealizujący, realistyczny, satyryczny, groteskowy… Możesz zdecydować się na prezentację tylko określonego, jednego przewrotu społecznego, np. rewolucji francuskiej lub październikowej, albo tak dobrać teksty, by każdy z nich prezentował inny przewrót. Co wykorzystać, jeśli wybierzesz drugą opcję?
Na przykład:
- obraz Eugčne’a Delacroix Wolność wiodąca lud na barykady przywołujący rewolucję lipcową we Francji – potraktuj go jako pewien wzorzec; to ujęcie symboliczne, oddające w podniosły sposób idee rewolucji;
- film Andrzeja Wajdy Danton – ciekawie może wypaść w zderzeniu z prezentowanym wcześniej obrazem jako przykład demitologizujący rewolucję, obrazujący w jaskrawy sposób, jak przewrót społeczny „pożera własne dzieci”;
- Przedwiośnie Stefana Żeromskiego – to dobry przykład również na ujawnienie prawdziwego oblicza rewolucji, pokazania jej niszczącej, destrukcyjnej siły niosącej śmierć i chaos;
- obraz Guernica Pabla Picassa – świetny przykład ukazujący okrucieństwo wojny domowej w Hiszpanii w konwencji kubistycznej.
Prezentację możesz zakończyć odniesieniem do Szewców Witkacego. Zauważ, autora nie interesuje przebieg żadnego konkretnego przewrotu społecznego. Tworzy obraz rewolucji całkowicie abstrakcyjnej. Chce zobrazować uniwersalne mechanizmy, jakie rządzą każdym tego rodzaju zjawiskiem społecznym bez względu na jego czas i miejsce. Dlatego możesz potraktować dramat Witkacego jako swego rodzaju uogólnienie, tekst, który prezentuje pewien schemat powtarzalnych w każdej rewolucji sytuacji:
- po objęciu władzy wśród rewolucjonistów wyodrębnia się grupa „robotniczej arystokracji”;
- zamiast wcielać w życie szczytne hasła, przedstawiciele nowo wybranej władzy przejmują nawyki tej poprzedniej, realizując swoje egoistyczne zachcianki i pławiąc się w luksusach;
- istnieje grupa obywateli, która jest się w stanie zawsze zaadoptować do każdego ustroju (przykład księżnej);
- wśród twórców przewrotu zaczynają pojawiać się różnice zdań, narastają nieporozumienia, rewolucja dzieli się na stronnictwa;
- w wyniku wewnętrznych konfliktów rewolucja „pożera własne dzieci”, niewygodnych działaczy po prostu się usuwa lub likwiduje (Czeladnicy zabijają Sajetana);
- to wszystko prowadzi do stanu chaosu porewolucyjnego, zamiast nowego, lepszego porządku wkrada się anarchia.
Sformułuj wniosek:
obraz rewolucji przedstawiony przez Witkiewicza w konwencji groteskowo-farsowej uwydatnia uniwersalne prawo każdego przewrotu społecznego – rewolucja nie jest w stanie stworzyć lepszego ładu społecznego, jest jedynie „zmianą miejsc kierowaną potrzebą brzucha”.
Zobacz: