Miłość

Miłość to temat ogólnoeuropejski – nie tylko polski. Jego romantyczna realizacja zaczyna się od Cierpień młodego Wertera Goethego – jego bohater: wrażliwy, nieszczęśliwie zakochany, wreszcie samobójca, stał się wzorem dla większości poetów i kochanków. Byronowski Giaur także traci swoją ukochaną – niewolnicę Leilę, co staje się obsesją jego życia.
W polskiej literaturze miłość wiąże elementy biografii wieszczów z akcją najważniejszych utworów.

Schemat nieszczęśliwej miłości romantycznej

  • Kochają się oboje, lecz konwenanse i układy społeczne uniemożliwiają związek.
  • Gustaw – odrzucony przez ukochaną, która poślubia innego.
  • Werter – odrzucony przez Lottę, która poślubia innego.
  • Jacek Soplica – odrzucony jako kandydat do ręki Ewy Horeszkówny – jako córka magnacka poślubia ona kandydata godnego jej stanu.
  • Kordian – odrzucony przez Laurę ze względu na młody wiek (najwyraźniej brak uczuć ze strony damy).

Miłość spełniona, ale zer­wana

  • Konrad Wallenrod i Aldona (z przyczyn ideowych) – w Konradzie Wallenrodzie Mickiewicza
  • Mąż – Hrabia i Maria (przyczyną – poezja) – w Nie-Boskiej komedii Krasińskiego

Spokojny rozwój szczerego uczucia, zakończony ślubem

Jaka jest i w jakich utworach została opisana miłość romantyczna?

Ojczyzna

Temat numer jeden polskiego romantyzmu. Ujęcia tematu są niejednolite.

Miłość do ojczyzny i walka o wolność muszą zostać rozważone wobec następujących kontekstów:

  • Pierwszym jest etyka – na przykład dylemat, na ile moralna była postawa wallernodyzmu czy też próba królobójstwa albo przemiana zabójcy w patriotę – czyli czy sprawa ojczyzny usprawiedliwia podstęp, zbrodnię.
  • Drugim – ujęcia historiozoficzne, wizja Polski jako narodu wybranego, cierpiącego za inne narody.
  • Trzecim – historia, jej realne oblicze: obrazy zsyłek, przesłuchań, martyrologii narodowej, dyskusje o przyczynach klęski powstania – odnotowane w literaturze.

Tęsknota wygnańców – miłość do ojczyzny z punktu widzenia emigranta

Oceny społeczeństwa polskiego

Bunt – spisek – konspiracja
Losy postaci – spiskowca (schemat poświęcenia)

  • Wallenrod
  • Konrad
  • Kordian

Obraz zrywów niepodległościowych

  • (czasy napoleońskie) Pan Tadeusz
  • (powstanie listopadowe) Dziady, Kordian

Obrazy męczeństwa Polaków i despotyzmu wroga

Koncepcje historiozoficzne

  • Polska Chrystusem narodów (Dziady)
  • Polska Winkelriedem narodów (Kordian)

 

Poezja

Kim naprawdę jest poeta romantyczny? Czy duchowym przywódcą narodu, czy samotnym, niezrozumianym twórcą? Słowacki nazywa go – „posągiem człowieka, na posągu świata”. Sam czuje się odepchniętym przez społeczność samotnikiem. Mickiewiczowski Konrad w imię poezji żąda od Boga władzy nad milionami. Bo poezja według romantyków to dziedzina niemal święta.

Temat poezji poruszają wszystkie trzy dramaty romantyczne (Dziady, Kordian i Nie-Boska komedia), Konrad Wallenrod, Beniowski i sporo mniejszych utworów.

Szczególną uwagę warto zwrócić na Wielką Improwizację i Nie-Boską komedię. Wielki temat poezji postawiono tam wobec dylematów etycznych. Konrad – ponieważ tworzy – czuje się równy Stwórcy. Czy ma prawo do żądań, które stawia? Konrad mówi:
Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,
Cóż Ty większego mogłeś zrobić – Boże?

Ta poezja omal nie doprowadzi go do zguby. Jest więc siłą fatalną? Podobnie zadziała w przypadku Hrabiego Henryka. Ponieważ nie zdał egzaminu z etyki, poezja stała się przekleństwem jego życia. Wypada stwierdzić, że „być poetą” w wersji romantycznej to także wielka odpowiedzialność natury moralnej.

Poezja to:

  • moc kreacji z niczego, siła boska (Wielka Improwizacja),
  • siła zdolna zwyk­łych „zjadaczy chleba w aniołów przerobić” (Testament mój),
  • urna pamięci narodowej (Kordian),
  • arka przymierza między pokoleniami (Konrad Wallenrod),
  • przekleństwo i błogosławieństwo (Nie-Boska komedia),
  • moc tyrtejska – budząca do walki (Konrad Wallenrod), romantyzm krajowy.

 

Mistycyzm

Kontakt z innym wymiarem, sferą Boga i ducha z aniołami, z istotami pozaziemskimi to doznanie mistyczne. Mistycyzm odegrał ważną rolę w romantycznej filozofii, w ówczesnym widzeniu świata. Sceny mistyczne zamieścili twórcy w swoich dziełach, doświadczenie mistyczne stało się doznaniem i autorów, i postaci literackich. Więcej: wiara w istnienie duchowej strony każdego zjawiska czy rzeczy, poszukiwanie go – to także mistycyzm. Nie mogą się odbywać zwyczajnie – kanałami, poprzez które nadchodzą, są: sen, widzenie, wizja, jasnowidzenie, stany paranormalne.

Słynne sceny mistyczne

  • Dziady część II – obrzęd dziadów, przybycie duchów
  • Dziady część III – Widzenie księdza Piotra – wizja dziejów Polski
  • Kordian – Przygotowanie (szekspirowska scena czarownic i szatana przygotowujących powstanie listopadowe)
  • Nie-Boska komedia – lot Henryka za Dziewicą, widzenie Marii
  • Romantyczność – wizja Karusi

 

Teorie historiozoficzne

Są to interpretacje i teorie dotyczące dziejów Polski lub w ogóle ludzkości. Zajmowali się tym wszyscy romantycy, formułowali definicje swoich refleksji nad dziejami.
Najważniejsze dla literatury i wiedzy o romantyzmie są teorie stworzone przez polskich wieszczów i odzwierciedlone w arcydziełach. Zwiemy je „mesjanistycznymi filozofiami historii”.

Koncepcje historiozoficzne

  • Mesjanizm narodowy – metafizyczny (Dziady) – Polska jako Chrystus;
    mesjanizm historyczny (Kordian) – Polska jako Winkelried
  • Idea Towiańskiego – ciągła reinkarnacja, której trzeba się poddać
  • Filozofia genezyjska – „cierpienie ofiarą na drodze postępu” (Słowacki), „przeszłość – dziś, lecz cokolwiek dalej” (Norwid)
  • Prowidencjalizm – historia – dzieło wyroków boskich (Nie-Boska komedia)

Zobacz:

Na podstawie znanych utworów Adama Mickiewicza odpowiedz na pytanie: Jaka była romantyczna miłość.

Miłość w biografiach i utworach polskich romantyków

Motywy romantycznej literatury

Jakie motywy tematyczne najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu?

Ojczyzna – motyw literacki

Poezja – motyw literacki