Kiedy François Villon pisał Wielki testament, był ciężko chory i żył w nędzy. Już choćby dlatego jego testament będzie drwiną z rzeczywistego dokumentu, w którym ludzie zapisują potomnym swój majątek. Villon nie miał dóbr do rozdania, ale… kilka oryginalnych myśli, refleksji o życiu ludzkim i talent poety. Dlatego jego testament przetrwał wieki i ma wartość uniwersalną. Ostatnia wola Villona przeplatana jest balladami i rondami.
Najbardziej znane ballady to:
- Ballada o paniach minionego czasu,
- Żale pięknej płatnerki,
- Ballada o wisielcach.
Podejmują temat od dawna towarzyszący człowiekowi: refleksję nad przemijalnością życia i ludzkich spraw. Villon szydzi z wartości, do których przywiązujemy wagę, a szczególnie okrutny jest dla kobiet. Wydaje się, że siła czasu, która degraduje urodę kobiety, jest dla niego najcenniejszym dowodem i najwyraźniejszym obrazem przemijania, znikomości ludzkiego życia. Piękna płatnerka była pięknością, u jej stóp leżał zachwycony Paryż – dziś jest paskudną staruchą. Panie minionego czasu: Flora – piękna kurtyzana rzymska, Thais, Heloiza, królowa Blanka, Berta o Wielkiej Stopie, a nawet Joanna d’Arc. Gdzie są dziś? Nie pytaj! Ich los obrazuje słynne i znakomite, pełne goryczy zawołanie Villona:
Ach, gdzie są niegdysiejsze śniegi!
Niestety – to samo spotka i sławnych mężczyzn (Gdzie dziś są wszyscy owi wspaniali mężowie: Wielki Krezus, król Lidii, także perski Kserkses?) i kobietki mniej sławne od wyżej wymienionych, za to blisko związane z Villonem: Różyczka, Maryśka, Małgośka, Brygida…
Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że obok filozoficznej przestrogi, zgodnej z duchem epoki – w tle Villonowych pouczeń pobrzmiewa szczery żal za wszelkimi urokami życia. Żal i tęsknota niegodne myśliciela pogardzającego ziemskimi sprawami. Przy okazji kreśli Villon obrazy średniowiecznych zabaw i nagle uświadamiamy sobie, że nie były to czasy li tylko ponure, że nie tylko pielgrzymi i jęczące pochody biczowników są symptomem średniowiecza – ale też sceny hulaszczych i swawolnych zabaw. Jak choćby te, które opisuje Villon, przestrzegając młodych chłopców, wyrzucając im: błazeństwa, igry, komedyje, kręgle, karcięta, i dodając: gdzież wszystko idzie? Mam dać szyję? Wszystko na karczmę y dziewczęta.
Gatunek
Testament poetycki – to utwór stylizowany na testament, gatunek dość często spotykany w średniowiecznej literaturze. Testament poetycki zawiera zazwyczaj pożegnanie poety ze światem żyjących, wyraża jego wolę i życzenia skierowane do przyjaciół lub potomnych. Najsłynniejszym polskim przykładem jest Testament mój Juliusza Słowackiego (oczywiście, wszyscy dobrze wiemy, że to dzieło pochodzi z epoki romantyzmu!). W przypadku Wielkiego testamentu Villona warto pamiętać, że tak naprawdę jest to pełna szyderstw, drwin i goryczy, bardzo konsekwentna PARODIA PRAWDZIWEGO TESTAMENTU.
Autor
François Villon, autor Wielkiego testamentu, żył w XV wieku, czyli pod koniec średniowiecza. Studiował w Paryżu, ale wybrał drogę włóczęgi, awanturnika i złodzieja. Był wielokrotnie sądzony za kradzieże i bójki (miał na koncie między innymi włamanie z rabunkiem i zabójstwo księdza), jako recydywistę skazano go nawet na śmierć, ale potem ułaskawiono i „tylko” wygnano z miasta, okręgu i hrabstwa paryskiego. Dobrze znał uniwersytety, karczmy, więzienia i burdele ówczesnej Francji, ale bywał i na książęcych dworach – np. jako gość Karola Orleańskiego, także poety. Był człowiekiem niepokornym, skłonnym do skandalu i niekonwencjonalnego postępowania.
O czym jest Wielki testament?
Wielki testament François Villona to podsumowanie życia, zbiór refleksji w obliczu śmierci. Autor ukazuje w nim siebie i środowisko, w którym żył, formułuje rady (często przewrotne) dla potomnych. Z jednej strony można w nim znaleźć wiele dosadnych opisów rozwiązłego, pełnego uciech (ale i nędzy, upokorzeń) życia paryskiego rzezimieszka, z drugiej – wyznanie win, żal za grzechy, wiarę w ocalenie duszy i miłosierdzie Boga.
W Wielkim testamencie Villon umieścił szereg utworów, przeważnie ballad.
A oto kilka najważniejszych:
- Ballada o paniach minionego czasu – zostają tu przypomniane znane w przeszłości kobiety słynące z wielkiej urody. Żadnej z nich, żadnym sposobem, nie udało się jednak zatrzymać czasu…
- Żale pięknej płatnerki dobrze iuż sięgniętey przez starość – przemijanie, starość, metamorfozy ludzkiego ciała to prawdziwa obsesja poety. Wszystko, co piękne, podlega starzeniu się i rozkładowi – także uroda pięknych i kochanych kiedyś kobiet. Starość jest mało pociągająca, wręcz wstrętna, niedołężna i bezużyteczna „jak grosz, co wyszedł już z obiegu” albo garść zgniłych owoców.
- Ballada, iaką Wilon napisał na prośbę swey Matki, aby ubłagać łaski Nayświętszey Panny – to tekst głęboko religijny, hymn na cześć Matki Boskiej, włożony przez autora w usta ubogiej, starej kobiety. Ballada ukazuje głęboką czułość i posłuszeństwo wobec matki.
• Ballada o Wilonie y grubey Małgośce – to z kolei utwór bardzo cyniczny, wulgarny, rubaszny, w dosadny, realistyczny sposób opowiadający o stosunkach z najgorszego rodzaju prostytutką.
Ważnym motywem, ciągle w dziele obecnym, jest właściwe każdemu testamentowi rozdzielanie dyspozycji. Ostatnia wola Villona to tak naprawdę garść szyderstw, konsekwentna parodia testamentu. Zapisy czyni z jadowitym sarkazmem ciężko doświadczonego tułacza i więźnia. Villon wspomina tu zarówno swoich kompanów, pijaków i złodziei, jak i swoich dręczycieli, możnych panów, z których rozkazu był więziony, głodzony, torturowany.
Wielki testament
- Podejmuje motyw vanitas – wyraża myśl późnego średniowiecza: refleksję o przemijaniu i żal za utraconym życiem.
- Filozoficzny ładunek utworu, dowodzący kruchości życia, jest zagadnieniem uniwersalnym.
- Zawiera przejmujący obraz śmierci (Ballada o wisielcach) – topos modny w epoce.
- Obrazy miłości, starości zarysowuje Villon bardzo przekonująco.
- Utwór jest obrazem epoki: przybliża sceny zabaw i rozrywek, pokazuje piętnastowiecznych paryżan, ówczesne karczmy, stroje, obyczaje itd.
- Utwór został napisany w języku francuskim! Jest więc dziełem narodowym.
- Jest kompozycją o wysokim poziomie artystycznym (ballady, ronda, zgodność ilości wersów w strofach, ostatni wers – refren itd.).
Kompozycja
- Dzieło życia Villona jest parodią testamentu – dokumentu zawierającego ostatnią wolę zmarłego.
- Składa się z ballad i rond.
- Ballada francuska z XIV w. składa się z trzech strof zakończony refrenem i czwartej strofki – przesłania.
- Rondo – utwór kilkunastowersowy, w którym powtarza się ten sam werset i występują tylko dwa rymy.
Zapamiętaj!
Taniec śmierci (danse macabre) – alegoryczny motyw korowodu tanecznego ludzi wszystkich stanów, prowadzonego przez Śmierć w postaci kościotrupa. Taniec śmierci, najczęściej spotykany w sztukach plastycznych i literaturze późnego średniowiecza, wyrażał podstawowe założenia ówczesnej koncepcji życia ludzkiego zmierzającego ku śmierci, wobec której wszyscy są równi. Bardzo ważne miejsce zajmuje ten motyw w dziele François Villona.
Zobacz:
Jakie wartości przedstawia Wielki testament Françoisa Villona?
Utwory Villona, Rabelais’ego, Reja – apoteoza zwyczajności. Obraz epoki w ich twórczości.