Tematy, z jakimi można powiązać Chłopów:
• wieś
• praca
• natura
• miłość
• małżeństwo
• konflikty rodzinne
• obyczaje, tradycja
1. Jaką techniką obrazowania posłużył się Reymont w przywołanych fragmentach Chłopów?
- Kuba leżał bezwładny, dychał coś niecoś i rzęził przez zwarte zęby, że trzeba było je nożem podważać, by mu nieco wody wlać do gardła.
Nogę miał przerąbaną w kolanie, ledwie się trzymała na skórze i obficie krwawiła. Na progu czerwieniły się plamy krwi i leżała okrwawiona siekiera, a taczalnik do naostrzania, któren zawsze stał pod okapem stajni, walał się teraz pod progiem.
Technika opisu: naturalizm
- Podniosła ciche, opite radością oczy na pola szerokie, zawarte ścianą dalekiego lasu, po którym rozlewały się promienie wschodu, iż spośród modrawych gąszczów wybłyskiwały bursztynowe, grubachne chojary; zaś wszystkie ziemie jakoby drgały w złotych, budzących brzaskach; ozime zboża mokrą, zielonawą wełną otulały zagony, a kajś niekaj po bruzdach lśniły się poniki wody kiej te srebrzyste strużyny, niesły się z pól wilgotne, chłodne przydechy wraz z tą świętą cichością wiośnianą, w jakiej to rośnie wszystko i na świat się jawi…
Technika opisu: impresjonizm
- Boryna naraz przyklęknął na zagonie i jął w nastawioną koszulę nabierać ziemi, niby z tego wora zboże naszykowane do siewu, aż nagarnąwszy tyla, iż się ledwie podźwignął, przeżegnał się, spróbował rozmachu i począł obsiewać…
Przychylił się pod ciężarem i z wolna, krok za krokiem szedł i tym błogosławiącym, półkolistym rzutem posiewał ziemię na zagonach.
(…)
Szedł aż do krańca pól, a gdy mu ziemi zabrakło pod ręką, nowej nabierał i siał, a gdy drogę zastąpiły kamionki a krze kolczaste, zawracał.
Technika opisu: symbolizm
2. Wyjaśnij, w czym wyraża się naturalistyczny wymiar powieści Reymonta.
Naturalizm Chłopów wyraża się między innymi w:
- Kompozycji utworu obrazującej w symboliczny sposób rytm natury: powieść składa się z czterech części odpowiadających kolejnym porom roku. Podział ten podkreśla bezwzględne uzależnienie człowieka od przyrody. To ona wyznacza mu zakres jego obowiązków i sferę przyjemności. Każe mu wiosną wychodzić w pole, latem pracować przy żniwach, jesienią zbierać plony, a zimą odpoczywać. Jest również reżyserem nastrojów i doznań człowieka. Zimą pozwala mu na lenistwo, senność, opieszałość, bo sama na chwilę zamiera, wiosną jednak budzi go do życia, daje energię i zapał.
- Naturalistycznej koncepcji człowieka, nakazującej traktować go jako integralną część przyrody, podporządkowaną prawu walki o byt i zdeterminowaną przez popęd seksualny: uwydatnieniu tej treści służy wprowadzenie konfliktów o ziemię. Reymont ukazał dramatyczną walkę o grunt, która toczy się nawet między rodzicami a dziećmi. Posiadanie ziemi jest warunkiem przetrwania! Staje się ona przyczyną układów, zazdrości, knowań (małżeństwo Boryny z Jagną). Instynkt płciowy z kolei najpełniej uosabia Jagna, której miłość zostaje potraktowana jako nieokiełznany popęd biologiczny. Kierują się nim wszyscy: Maciej Boryna, Antek, Mateusz. Wszak walka Antka z ojcem o Jagnę przypomina walkę dwóch samców o samicę!
Obydwa instynkty: płciowy i walki o byt są podporządkowane najwyższej wartości – instynktowi życia. Dalej za nimi pojawia się konieczność zbudowania nawet najlichszej chatki (gniazdo) i posiadania potomstwa (przedłużenie gatunku). Takie podejście do życia obrazuje postawa Szymka, syna Dominikowej – jego siła oraz wytrwałość w zakładaniu własnej rodziny i dążenie do posiadania swojego kawałka ziemi. Życiem chłopów rządzi jeszcze jeden instynkt – chęć życia w gromadzie. Najwyraźniej widać to pod koniec powieści, gdy zapada zbiorowa decyzja o wygnaniu Jagny ze wsi.
- Naturalistycznym sposobie obrazowania, który przejawia się surowością opisu, epatowaniem czytelnika szeregiem odrażających detali, przywoływaniem drastycznych scen. Za przykład może posłużyć fragment, w którym Kuba obcina sobie nogę, lub scena finalna, przedstawiająca wywózkę Jagny na wozie z gnojem.
3. Reymont, kreśląc obraz społeczności Lipiec, ukazał ją w pełnym rozwarstwieniu majątkowym. Pogrupuj bohaterów powieści, przyjmując za kryterium status majątkowy, i wyjaśnij, jakie miał znaczenie dla lipieckich chłopów?
Wśród społeczności chłopskiej możemy wyróżnić:
• warstwę najbogatszą (Boryna, wójt),
• średnio zamożną (Dominikowa, Jasiek Przewrotny),
• małorolną (Kłębowie, Kozłowie),
• komorników (Jagustynka, Agata, Stachowie)
• parobków (Kuba, Witek).
Wielkość majątku, ilość posiadanych morgów była czymś niezwykle istotnym, wyznaczała pozycję wśród reszty mieszkańców, a nawet określone miejsce w kościele, gdzie najbliżej ołtarza stali najbogatsi gospodarze. Do nich też należało podejmowanie decyzji dotyczących najistotniejszych spraw wiejskiej gromady.
4. Warstwę fabularną powieści Chłopi wypełniają konflikty natury społecznej, ekonomicznej lub etycznej. Wymień je, wyjaśniając krótko istotę tych sporów.
- Konflikt o las między wsią a dworem. Odsłania realia wsi pouwłaszczeniowej, która nie chce zrezygnować z prawa do serwitutów – przywileju przyznającego chłopom prawo do korzystania z dworskiego lasu. W jego zakres wchodziła również możliwość wypasania bydła na przesiekach, zbiórki chrustu, grzybów i jagód. Sprzedanie lasu przez dziedzica było równoznaczne z utratą tego prawa, dlatego doszło do bitwy, w trakcie której został ranny Maciej Boryna.
- Konflikt wewnątrz warstwy chłopskiej pomiędzy gospodarzami a komornikami. Uwydatnia się podczas pomocy innych wsi dla Lipiec, kiedy chłopi po bitwie z dworskimi o las trafili do więzienia. Ksiądz „dobrodziej” zapewnia pomoc jedynie bogatszym chłopom.
- Konflikty rodzinne o podłożu ekonomicznym. Ich przykładem może być spór Macieja Boryny z synem Antkiem lub Dominikowej z Szymkiem. Rodzice jak najdłużej wzbraniali się przed przekazaniem ziemi dzieciom, obawiali się bowiem utraty swej pozycji we wsi, a także źródła utrzymania, dzieci natomiast potrzebowały warsztatu pracy. Konflikty te dopełniają także charakterystyki bohaterów, eksponując takie cechy, jak chciwość, gwałtowność, temperament.
- Konflikty na płaszczyźnie moralnej. Wprowadza je do powieści postać Jagny, która łamie zasady etyki ustanowione przez wiejską społeczność i płaci za to poniżeniem i wygnaniem.
Obyczaje, tradycja
Przykład tematu
Sztuka kulinarna jako przejaw kultury i obyczaju. Omów temat, odwołując się do tekstów literackich różnych epok.
Podpowiadamy
Postaw tezę, że wbrew pozorom motyw sztuki kulinarnej nie musi być w tekście jedynie elementem ubarwiającym fabułę, chociaż nierzadko tak jest, ale spełnia także funkcję przede wszystkim poznawczą, bo jest częścią kultury, obyczaju, tradycji, daje pojęcie o życiu ludzi w różnym czasie.
Pokaż, jak, gdzie i co jadają różne stany, ukazując tym samym poprzez motyw sztuki kulinarnej różnice w kulturze i obyczaju poszczególnych warstw społecznych, takich jak:
- Rycerstwo – wykorzystaj niemiecki tekst O zachowaniu się przy stole oraz Wiersz o chlebowym stole Przecława Słoty.
- Szlachta – zaprezentuj obraz staropolskiej biesiady, znajdziesz go w Pieśniach Kochanowskiego, Pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska, Opisie obyczajów za panowania Augusta III Jędrzeja Kitowicza, satyrze Pijaństwo Ignacego Krasickiego, Trylogii Henryka Sienkiewicza.
- Ziemiaństwo i arystokracja – tutaj niezastąpiony Pan Tadeusz i Przedwiośnie.
- Mieszczaństwo – Ojciec Goriot i Granica.
- Chłopi – tutaj jest miejsce na Chłopów Reymonta. Znajdziesz w powieści opisy:
- Uczty weselnej: na początku, zanim goście zasiedli do stołu, roznoszono wódkę i placki położone na przetakach. Następnie wnoszono gorące potrawy, między innymi rosół z ryżem i słone flaki. Towarzyszyły temu przeróżne wesołe przyśpiewki zachwalające weselne jadło. Przy kominie przygrywała orkiestra. Chłopi jedli „przystojnie, wolno, w milczeniu prawie”. Słychać było mlaskanie, siorbanie, skrzybot łyżek. Kiedy zaspokojono pierwszy głód, znowu przepijano alkoholem. W następnej kolejności szły dania mięsne, a na zakończenie dla wybranych gości podawano krupnik zaprawiony miodem i korzeniami, a reszcie nie żałowano okowity i piwa. Nie było chłopa, który by z wesela Boryny wyszedł trzeźwy.
- Wigilii: na stole Macieja Boryny znalazły się takie oto potrawy: kwas buraczany gotowany na grzybkach, śledzie w mące smażone na oleju konopnym, pszenne kluski z makiem, kapusta z grzybami, a na koniec prawdziwy przysmak: racuszki z gryczanej mąki z miodem uprażone w makowym oleju. Przegryzano prostym chlebem, bo jadłospis musiał być postny. Nie jedzono ani placka, ani strucli, bo te pieczono zazwyczaj na maśle. Nastrój panował uroczysty. Chłopi jedli, milcząc, „ino skrzybot łyżek o wręby się rozlegał i mlaskanie”. Stawiano dodatkowy talerz i hołdowano zwyczajowi, że w Wigilię nikt nie może pozostać bez dachu nad głową, dlatego udzielono gościny Jagustynce. Na koniec Jagna przygotowała kawę. Chłopi pili ją, słuchając opowieści wigilijnej Rocha.
- Śniadania wielkanocnego: „I pojadali z wolna, w cichości smakując święconego”. A jedli przede wszystkim kiełbasy przyprawione dobrze czosnkiem i przepijali ostro gorzałką. Posiłek trwał długo, bo po okresie ścisłego postu chcieli jak najwięcej zmieścić i jak najdłużej „czuć w gębie smakowitości”.
Możesz zakończyć stwierdzeniem, że motyw sztuki kulinarnej jest wszechobecny w literaturze różnych epok. Niewątpliwie dodaje kolorytu każdej książce. Przegląd poszczególnych tekstów dowodzi, jak bardzo uległy zmianie formy zachowania się przy stole od średniowiecza, kiedy nie używano widelca i jedzono ze wspólnej misy, do czasów epoki nowożytnej, w której kult stołu zaczął przejawiać się w niezwykle wytwornych i nierzadko przesadnych formach.
Zaznacz również, że zaprezentowane przez Ciebie teksty pokazują ogromną różnorodność zwyczajów obowiązujących przy stole, obrazują różnice kulturowe w obrębie poszczególnych warstw społecznych.
Wieś
Przykład tematu
Wieś i jej różne ujęcia stylistyczne w literaturze. Omów temat, odwołując się do wybranych tekstów literackich.
Podpowiadamy
Repertuar utworów jest tu rozległy: począwszy od średniowiecznej Satyry na leniwych chłopów, renesansowej Krótkiej rozprawy… i Żywota człowieka poczciwego Reja, Pieśni świętojańskiej o sobótce Kochanowskiego czy Żeńców Szymonowica, przez bogatą pod tym względem nowelistykę pozytywistyczną, młodopolskie Wesele Wyspiańskiego i sonety Z chałupy Kasprowicza do utworów bardziej współczesnych, takich jak Szewcy Witkacego, Na wsi wesele Dąbrowskiej, Konopielki Redlińskiego czy powieści Myśliwskiego.
Temat wymaga od ciebie prezentacji obrazu wsi w różnych konwencjach artystycznych, dlatego musisz dokonać takiego wyboru tekstów, by pokazać jak największą gamę stylistyczną. W swojej pracy uwzględnij zatem ujęcia:
- Idylliczne: znajdziesz je w Żywocie człowieka poczciwego czy Pieśni świętojańskiej o sobótce: podkreśl arkadyjski wymiar rzeczywistości, zwróć uwagę, że to obrazy uchwycone z punktu widzenia szlachcica ziemianina, dlatego tak mało obiektywne.
- Satyryczne: tutaj na pewno przyda się Satyra na leniwych chłopów, Krótka rozprawa… czy Żeńcy, a także Wesele Wyspiańskiego: zwróć uwagę na oskarżycielski ton tych utworów, elementy krytyki feudalnych stosunków społecznych, dosadny, chwilami rubaszny język, który uwydatnia prawdziwe oblicze wiejskiej rzeczywistości.
- Realistyczne: z pewnością nowele doby pozytywizmu – Antek, Na wakacjach, Janko Muzykant, Szkice węglem – będą dobrym materiałem: ukaż realia życia wiejskiego, podkreśl jednocześnie wartość prostego ludu, o której piszą pozytywiści.
- Naturalistyczne: świetne w tym przypadku sonety Z chałupy Kasprowicza czy Ludzie bezdomni (opisy chłopskich czworaków w Cisach) i Przedwiośnie (chłopi z Chłodka). Zwróć uwagę na surowość opisu, realizm szczegółu, który oddaje realia życia wiejskiego.
- Groteskowe: wykorzystaj Szewców Witkacego: przywołaj przerysowane, prowokacyjne postacie dziwki bosej, kmiotków i groteskowo potraktowaną „kwestię chłopską”.
- Mitologizujące: to oczywiście Chłopi Reymonta: omów koncepcję mitologizacji, przypomnij, na czym polega ten zabieg literacki – upodabnia świat powieści, bohaterów i wydarzenia do mitu – trwałej, wciąż istniejącej w świadomości społeczeństw opowieści, zawierającej archetypowe zdarzenia i uczucia.
Podkreśl, że dzięki tym zabiegom Chłopi trafiają odbiorcy do przekonania, jest to dzieło wiecznie żywe.
Sformułuj wnioski:
Możesz podkreślić żywotność i nośność tematu wsi w literaturze wszystkich epok. Okazuje się, że jest to motyw niezwykle atrakcyjny, funkcjonujący w literaturze w przeróżnych konwencjach, które są sposobem na uwydatnienie głównego sensu i przesłania poszczególnych tekstów.
Zobacz: