Jak pisać o tradycji?
Tradycja – co to jest?
Tradycja to wg encyklopedii przekazywane z pokolenia na pokolenie treści kulturowe (poglądy, wierzenia, sposoby myślenia, normy postępowania, obyczaje), które dana społeczność wyróżnia spośród całokształtu dziedzictwa kulturowego jako ważne i niezbędne do kształtowania teraźniejszości i przyszłości.
Co to znaczy?
Tradycja to zbiór obyczajów mocno utrwalonych, silnych, uświęconych w narodzie, takich, które przechodzą z pokolenia na pokolenie. To coś, czego nie podważamy, co przyjmujemy jako istotny składnik naszego życia. Tradycja jest nam potrzebna, ponieważ dzięki niej czujemy się jednością kulturową, odróżniamy się od innych narodów. O tradycji mówimy z dumą, przyznajemy, że to ona właśnie jest najistotniejszym składnikiem naszej kultury. Jest to sposób postępowania danej grupy ludzi, utwalony przez wieki. Co znaczy „sposób postępowania”? To znaczy: jak się ubieramy, jak się witamy i żegnamy, w jaki sposób rozmawiamy ze sobą, jak i co jadamy, jak spędzamy święta itp.
Wigilia polska jest najlepszym przykładem tradycji. Tradycją są obrzędy wielkanocne, obyczaje związane ze Świętem Zmarłych, z weselami czy pogrzebami w danym kraju.
Ważne rozróżnienie
Co jest tradycją, a co jest obyczajem?
Obyczaj to sposób postępowania grupy ludzi. Czyli to sposób, w jaki ze sobą rozmawiamy, jak spędzamy wolny czas, co jadamy, jak się ubieramy. Obyczajów jest bardzo wiele. Jeżeli są one przekazywane z pokolenia na pokolenie i są praktykowane przez większość członków naszej narodowej społeczności, wówczas stają się tradycją. Na przykładzie wygląda to tak:
Uczniowie czy studenci przed ważnym egzaminem dają sobie kopniaki na szczęście – to ich obyczaj. Jeszcze nie tradycja, bo nasi dziadkowie tego zachowania nie znali i chyba raczej nie zaakceptowaliby. Podobnie zakładanie czerwonych majtek na studniówkę – to obyczaj, nie tradycja. Obyczaj nie ma tak długiego rodowodu jak tradycja, szybciej przemija. Czy wiesz, jakie obyczaje już przeminęły? Zwracanie się do wszystkich, nawet do rówieśników per pani, pan. Obyczaj całowania ojca czy wuja w rękę i mówienia do mamy „pani matko”. Spotykanie się z rówieśnikiem płci przeciwnej tylko w obecności przyzwoitki – siostry, ciotki, guwernantki. Tego już nie ma w naszej codzienności. Ale pojawiają się nowe obyczaje – związane z rozwojem cywilizacyjnym (telefoniczne składanie życzeń dalszej rodzinie i znajomym, przedstawianie się na początku rozmowy telefonicznej, niedzwonienie po 22, wysyłanie kartek przez internet).
W takim razie co z pewnością jest tradycją?
- święta Bożego Narodzenia,
- obrzędy wielkanocne,
- obyczaje związane ze Świętem Zmarłych,
- obyczaje związane ze sposobem urządzania wesel, chrzcin i pogrzebów.
I o takiej właśnie tradycji za chwilę przeczytasz.
Po co nam tradycja?
Przede wszystkim po to, abyśmy wyróżniali się od innych narodów, abyśmy czuli się związani z naszymi przodkami. I jeszcze po to, aby nasze życie nie było tak monotonne. Przygotowania do tradycyjnych świąt Bożego Narodzenia zaprzątają głowy ludziom wyznającym chrześcijaństwo. I choć religijne znaczenie tego święta jest wszędzie takie samo, to tradycja sprawia, że w różnych krajach różnie się je obchodzi. W polskiej tradycji za najważniejszy dzień świąt Bożego Narodzenia uważa się Wigilię, a dokładniej wieczór wigilijny. W innych krajach zdecydowanie istotniejszym momentem jest obiad następnego dnia. Sygnałem do rozpoczęcia wieczerzy jest pojawienie się na niebie pierwszej gwiazdki – to na pamiątkę Gwiazdy Betlejemskiej. Pod obrus kładziemy sianko, bo przecież Pan Jezus narodził się w stajence. W każdym domu staje przystrojona choinka. I uwaga! Choinka jako główna ozdoba świąt wcale nie jest polską tradycją. Przywędrowała do nas w XIX wieku. Wcześniej w domach stawiano snopki zboża przystrojone orzechami, jabłuszkami. Skoro już mowa o jedzeniu – jemy ryby, przede wszystkim śledzie i karpie, barszcz z grzybami, pierogi i słodkości zrobione z miodu i maku. A popijamy to kompotem z suszu. Tradycją jest konieczność spróbowania wszystkich dwunastu potraw (dwunastu na pamiątkę dwunastu apostołów), łamanie się opłatkiem, śpiewanie kolęd, obdarowywanie się prezentami. Przy stole pozostawiamy jedno wolne nakrycie – na wypadek, gdyby do naszego domu trafił zbłąkany wędrowiec. Wierzymy też, że w tę wyjątkową noc zwierzęta mówią ludzkim głosem. A to, że nasz Kajtek czy Mruczek wcale nie chcą się odezwać? Pewnie się przejadły albo nie mają nic ciekawego do powiedzenia. A kiedy dopełnimy już wszystkich obowiązków związanych ze świętami, zjemy resztki, nacieszymy się prezentami, pozostaje nam czekanie na kolejne święta. A to że będą wyglądały identycznie, albo przynajmniej bardzo podobnie – to właśnie zasługa tradycji. I nikt przeciw temu się nie buntuje.
Skąd się wywodzą nasze obyczaje?
Powinieneś umieć wskazać co najmniej cztery źródła naszych obyczajów:
- Biblia – jest podstawą dla większości świąt przez nas obchodzonych. Chrzciny, Pierwsza Komunia Święta, a także każdego roku świętowane Wielkanoc i Boże Narodzenie – ich religijnego znaczenia szukamy właśnie w Piśmie Świętym. Większość elementów świąt Bożego Narodzenia ma swój biblijny rodowód. Pierwsza gwiazdka, tradycyjne figurki aniołków, maleńkie szopki i teksty kolęd wspominające moment narodzenia Pana Jezusa. Podobnie jest z Wielkanocą – jajko to symbol nowego życia; baranek, najsympatyczniejsza ozdoba wielkanocnego koszyczka, to znak Chrystusa. Z Biblii wywodzi się też obyczaj błogosławieństwa udzielanego młodym przez rodziców.
- Epoka rycerska – dostarczyła wiele wzorców zachowań, które akceptujemy współcześnie: honor, odwaga i męstwo, wierność w przyjaźni, wierność ojczyźnie i przywiązanie do niej (patriotyzm), szacunek okazywany kobietom.
Do dziś obowiązuje obyczaj, a nawet prawo nietykalności posłów (immunitet poselski) – ma rodowód wprost z epoki rycerskiej. Fair play – czyli czysta sportowa gra ma wiele wspólnego ze starożytnymi igrzyskami, ale to właśnie turnieje rycerskie wpoiły cenione do dziś zasady walki honorowej: nie wolno atakować z zaskoczenia, nie wolno wykorzystywać momentów, kiedy przeciwnik nie ma broni, nie wolno znęcać się nad przeciwnikiem. A dziś fair play powiemy, kiedy na zawodach zawodnik zatrzyma się, aby pomóc wstać przeciwnikowi, który upadł na bieżni. Że przegra? Trudno. Ale walczy fair.
- Epoka szlachecka – znana nam przede wszystkim z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Trylogii Henryka Sienkiewicza czy Zemsty Aleksandra Fredry.
Dziś o kimś, kto jest bardzo gościnny, chętnie zaprasza do swojego domu bliższych i dalszych znajomych, lubi długie pogaduchy przy suto zastawionym stole, możemy powiedzieć, że jest spadkobiercą szlacheckiej tradycji. Zwyczaj hucznego biesiadowania, spotkania w szerokim gronie, duma z własnego dobytku, a przede wszystkim z własnego rodu, przyjmowanie gości z otwartymi ramionami, udzielanie długiej (nawet wieloletniej) gościny ubogim krewnym – to szlacheckie obyczaje, których echo możemy odnaleźć i wśród współczesnych Polaków. Dlatego zamiast w czasie świąt czmychnąć na kilka dni na narty, przeważająca większość Polaków spotyka się w rodzinnym gronie i wspólnie spędza ten czas. Bo rodzinne spotkania to tradycja zaczerpnięta wprost z epoki szlacheckiej. To samo źródło ma również obyczaj witania gości w progu i odpowiedniego sadzania za stołem. Najwyższe miejsce (czyli na szczycie stołu) zajmowała osoba najstarsza lub piastująca najwyższy urząd, ewentualnie głowa rodziny. Równie zaszczytne miejsce to to po prawicy ważnego gościa. Wysokie miejsca za stołem miały jeszcze tę zaletę, że tam najpierw trafiały wszystkie półmiski. Miłym przerywnikiem biesiady były toasty wznoszone ku czci gości, gospodarzy i obowiązkowo ukochanej ojczyzny. Ażeby toast miał większą moc, należało z rozmachem cisnąć pucharem o podłogę. Typową szlachecką rozrywką było polowanie. Z psami, sokołami, zaganiaczami, grą na rogu i huczną biesiadą na zakończenie.
- Tradycja ludowa – chyba najmocniej dziś kultywowana. Z ludowej tradycji wywodzi się też większość zabobonów (spluwanie przez ramię, odpukiwanie w niemalowane drewno, i inne zachowania nie mające nic wspólnego z naukowym spojrzeniem na świat). Andrzejkowe wróżby też pochodzą z tradycji ludowej. Puszczanie wianków w noc świętojańską i topienie marzanny na początku wiosny również. Oczepiny, przyśpiewki i inne elementy tradycyjnego wiejskiego wesela ubarwiają ceremonie ślubne również w miastach. Jak widać, tradycja ludowa ma się całkiem dobrze, a to dlatego, że sporo osób o wiejskim pochodzeniu przenosi się do miasta.
Obyczaje
Obyczaj rycerski
- „Sąd boży” – czyli pojedynek ma rozstrzygnąć winę lub niewinność Ganelona.
- Roland postępuje według zasad kodeksu rycerskiego – np. jest wierny i oddany swojemu władcy, jest mężny i honorowy. Ze względu na swój honor nie chce zawołać pomocy.
Krzyżacy Henryka Sienkiewicza
- Ślubowanie Zbyszka.
- Rycerskie pojedynki.
- Danusia ratuje Zbyszka od śmierci, nakrywając jego głowę białą nałęczką.
- Obyczaj nietykalności posłów, który naruszył Zbyszko.
Trylogia Henryka Sienkiewicza
- Ślubowanie Longinusa Podbipięty (Ogniem i mieczem)– iż zachowa czystość, dopóki nie zetnie trzech głów niewiernych naraz.
- Honor rycerski i miłość do ojczyzny ponad wszystko (przysięga i śmierć w Kamieńcu
Podolskim Wołodyjowskiego i Ketlinga. - Uczty szlacheckie, sejmiki, podział na zajęcia kobiece i męskie.
Obyczaj szlachecki
Pieśni Jana Kochanowskiego
- Obyczaj świętowania nocy świętojańskiej w sielankowej pieśni Jana Kochanowskiego Pieśń świętojańska o Sobótce. Nocą, w wigilię świętego Jana (24 czerwca), przy ognisku 12 Panien śpiewa pieśni.
Zemsta Aleksandra Fredry
- Obyczaje szlacheckie w Zemście: prawo gościnności – Papkin rezyduje w domu szlacheckim; gdy Rejtan odwiedza Cześnika, gospodarz chowa szablę, gdyż nie może wystąpić przeciw gościowi.
Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
- Obyczaj zasiadania przy stole, spacerowania, , grzybobrania polowań, czarnej polewki, którą podano Jackowi Soplicy, wreszcie sam zajazd szlachecki i huczne zrękowiny. Pan Tadeusz jest najbogatszym zbiorem szlacheckich obyczajów, bo autor pragnął je w swoim dziele utrwalić.
Trylogia Henryka Sienkiewicza
- Zwyczaj decydowania o ślubie dzieci przez rodziców (o Helenie decyduje kniahini Kurcewiczowa, o Oleńce i Kmicicu – testament).
- Uczty szlacheckie (w Kiejdanach – w Potopie, w Chreptowie – w Panu Wołodyjowskim). Obyczaj sejmowy, gościnność – w Panu Wołodyjowskim: na początku zjeżdża się szlachta do Warszawy na sejm, głównych bohaterów gości Ketling w domu na Mokotowie. Podział na role kobiece i męskie – z takim podziałem nie zgadza się Basia, chętna do szabli i walki, a nie lutni i igły. Pogrzeb szlachecki – na końcu Pana Wołodyjowskiego.
Obyczaj ludowy
Dziady Adama Mickiewicza
- Obrządek dziadów – przywoływanie dusz zmarłych, by pomóc im dostać się do nieba, który opisuje Mickiewicz w II części Dziadów. Wyobrażenie o wędrówce dusz, karze za grzechy i upiorach.
- W balladach – kodeks moralności ludowej.
Wesele Stanisława Wyspiańskiego
- Obserwujemy tu ślub na wsi: wprawdzie inteligent żeni się z chłopką, ale wesele odbywa się według obyczajów ludowych, na przykład młoda para ubrana jest w barwne, ludowe stroje – nie w klasyczny biało–czarny strój ślubny.
Chłopi Władysława Reymonta
- Reymont pokazał życie wsi w różnych porach roku. Obyczajów zatem zawarł tam mnóstwo: związanych z poszczególnymi świętami, zabawą w karczmie, pracami w gospodarstwie. Najbardziej obrazowe jest wesele Boryny z Jagną, wszelkie jego etapy, szczegóły: tańce, stroje, potrawy, przyśpiewki, taniec panny młodej ze wszystkimi mężczyznami czy oczepiny.
Wypracowania egzaminacyjne
Rozprawka
Tradycja – sztywne zasady czy rozrywka?
Temat wypracowania pozwala Ci wybrać stanowisko. Nie musisz na siłę udowadniać, że uwielbiasz tradycję. Jeśli chcesz, napisz, że masz po dziurki w nosie ryby na święta, obowiązku kupowania prezentów, a przede wszystkim łamania się opłatkiem. Ale czy jesteś pewien, że to Twoja szczera opinia? Bo jeśli każdego roku cały świat wyznający chrześcijaństwo wpada w świąteczne szaleństwo, to chyba Boże Narodzenie ma w sobie tę magię, bez której byłoby smutno.
.
Opowiadanie
Święta po polsku – opowiadanie.
Ty wybierasz, jakie święta opiszesz – Boże Narodzenie czy Wielkanoc. Pamiętaj jednak, że muszą to być święta po polsku – czyli Twoim zadaniem jest uwidocznienie polskich obyczajów. Dobrze zastanów się, jakie obyczaje opiszesz, nie mogą one być rodem wprost ze Stanów Zjednoczonych. Akcję swojego opowiadania możesz umieścić w wiejskiej rodzinie. Jeśli jeszcze dodasz elementy stylizacji gwarowej, opowiadanie z pewnością będzie udane.
.
Charakterystyka
Tradycjonalista – kto to taki?
To wypracowanie z pewnością będzie miało dużo wspólnego z charakterystyką – musisz przedstawić postać, określić jej cechy, ocenić zachowanie. Ale zamiast konkretnego bohatera literackiego czy filmowego charakteryzujesz postać wymyśloną. Możesz więc pozwolić sobie na pewną swobodę.
Prace pisemne
Opisz obyczaje wigilijne lub wielkanocne obowiązujące w Twojej rodzinie.
Wypracowanie ma dotyczyć Twojej rodziny, więc jeśli w Twoim domu istnieje zwyczaj malowania pisanek tylko w kropki, to śmiało o tym napisz. Najlepiej będzie, jeśli obyczaje opiszesz chronologicznie, począwszy od przygotowań przedświątecznych aż do dnia rozpoczęcia świąt. Nie zaszkodzi, jeśli w ten opis zgrabnie wpleciesz jakąś anegdotkę rodzinną (przykładowo: „Istnieje niepisana umowa w naszej rodzinie, że nie dajemy sobie pod choinkę żadnych smakołyków, ponieważ dwa lata temu żarłoczność naszej suczki doprowadziła do solidnego zamieszania”).
Czy współczesny rozwój techniki i cywilizacji zagraża naszej tradycji?
Forma oczywista: rozprawka. Musisz zatem ustosunkować się do pytania. Zagraża? Tak, bo rezygnujemy z rodzinnego spędzania czasu na rzecz komputerów, internetu, kina. Tak, bo zamiast spędzać święta z seniorami rodu wolimy wypad na narty w Alpy. Ale czy tylko zagraża? Nie, bo przecież internet, telefony komórkowe, reklamy jak najbardziej sprzyjają podkręcaniu świątecznej atmosfery. A więc wniosek: tylko od nas zależy, czy tradycja będzie zagrożona. Jeżeli będziemy chcieli ją podtrzymywać, wówczas rozwój cywilizacji może okazać się nie wrogiem, lecz sprzymierzeńcem.
Czy każdy obyczaj można nazwać tradycją?
Tradycja to zbiór obyczajów mocno utrwalonych, uświęconych w kulturze, takich, które przechodzą z pokolenia na pokolenie. Wigilia polska jest najlepszym przykładem tradycji. Tradycją są obrzędy wielkanocne, obyczaje związane ze Świętem Zmarłych, z weselami czy pogrzebami w danym kraju. Wprawdzie lubimy mówić „nasza klasowa tradycja” czy „narodziła się nowa tradycja”, ale wiemy, że chodzi nam i obyczaje, taką „mniejszą tradycję”, nie narodową, wielką.
.
Cytaty
Poznaj obyczaj przyjaciela, a nie będzie nienawiści.
Horacy
Cudzy chwytać obyczaj ułomnością naszą.
Jan Amos Komeński
Frazeologia
- Coś jest uświęcone tradycją – jest zgodne z tradycją
- Nawiązywać (odwoływać się) do tradycji – postępować tak jak poprzednie pokolenia
- Pielęgnować, podtrzymywać tradycje – starać się o zachowanie zwyczajów dawnych pokoleń
- Przywiązanie do tradycji – przekonanie, że postępowanie wedle zasad dawnych pokoleń jest słuszne
- Stać na straży tradycji – bronić tradycji, zabiegać o jej utrzymanie
- Tradycja głosi, że… – według tradycji
- Tradycja rodzinna – zwyczaje charakterystyczne dla danej rodziny
- Tradycja ustna – informacje ustnie przekazywane z pokolenia na pokolenie
- Zrywać z tradycją – wprowadzać nowe zwyczaje
Obyczaje w języku
- Savoir-vivre – zbiór zasad dobrego wychowania. Czyli zbiór dobrych obyczajów.
- Kultura osobista – umiejętność właściwego zachowania się.
- Tradycjonalista – osoba, która jest zwolennikiem podtrzymywania tradycji, jest przeciwna
nowościom.
Zobacz:
Wskaż sceny obyczajowe lub obyczaj i tradycję w polskich dziełach literackich
Zaprezentuj obrazek obyczajowy zawarty w literaturze polskiego średniowiecza