GIMNAZJUM
Pieśń o Rolandzie na egzaminie Musisz być przygotowany do wnikliwej analizy tekstów pod kątem rozpoznawania i nazywania użytych w nich środków stylistycznych oraz określania ich funkcji. Spróbujmy przećwiczyć tę umiejętność, analizując fragment opisujący bitwę wojsk Rolanda z Saracenami. Bitwa jest wspaniała i ciężka. Roland wali krzepko i Oliwier takoż; i arcybiskup wali więcej niż tysiąc razy, i dwunastu parów też nie zostaje w tyle, ani Francuzi, którzy biją wszyscy naraz.
Palatalizacja – zmiękczenie spółgłosek pod wpływem tzw. samogłosek przednich (e, ę, i, ü, ì). Najwcześniej objęło spółgłoski tylnojęzykowe k, g, ch, z tego powodu mamy takie oboczności, jak ręka : rączka : ręce czy noga : nożny : nóżka. Później proces objął też inne spółgłoski, czego wynikiem są wymiany: mama : mamie, łapa : łapie. Przegłos polski – zaszedł między IX a XI wiekiem wyłącznie w języku polskim (stąd nazwa). Polegał na przemianie
Uwzględnianie oboczności fonetycznych, odróżnianie końcówek fleksyjnych od formantów, wyszukiwanie właściwych wyrazów podstawowych, wreszcie: pamiętanie o „ukrytych” formantach paradygmatycznych – to najważniejsze utrudnienia przy przeprowadzeniu analizy słowotwórczej. W takie pułapki można wpaść przy analizowaniu wyrazów pochodnych, zwanych także formacjami słowotwórczymi czy po prostu derywatami. Od jakich części mowy tworzymy przymiotniki? Dokonaj analizy wyrazów: przemiły, ostrzegawczy, drewniany, przydrożny, prawoskrętny, swojski, przenośny. Oto analiza powyższych przymiotników. Wyraz podstawowy podkreślono: przemiły: prze-miły (bardziej niż
Osobliwości w odmianie wyrazów Fleksja (nauka o odmianie wyrazów) jest działem morfologii (nauki o budowie wyrazów). Polska fleksja jest bardzo regularna – to pocieszenie przede wszystkim dla cudzoziemców, chcących opanować polszczyznę. Niemniej jednak pamiętajmy o wyjątkach wśród tych regularności. Na szczęście, fleksyjne pułapki należą do najłatwiejszych w gramatyce. Deklinacja Trzeba podkreślić, że w polskiej gramatyce mamy siedem przypadków. Są to: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik oraz wołacz. Rozpoznajemy je dzięki pytaniom diagnostycznym: mianownik –
Fleksja jest to nauka o odmianie wyrazów. Deklinacja – to odmiana przez przypadki i liczby. Dotyczy: rzeczowników, przymiotników, imiesłowów przymiotnikowych, liczebników (przez liczby tylko liczebniki porządkowe), zaimków (rzeczownych, przymiotnych i liczebnych). Koniugacja – to odmiana czasownika przez: osoby, czasy, liczby, tryby. Co to znaczy, że polszczyzna jest językiem fleksyjnym? Językom fleksyjnym przeciwstawiamy języki pozycyjne. Polecenia sugeruje, że polszczyzna nie jest językiem pozycyjnym. Ponieważ fleksja to odmiana wyrazów, można wysnuć wniosek, że
Uporządkujmy nauki zajmujące się językiem. Dlaczego? Po pierwsze – często w testach pojawia się pytanie: do jakiej dziedziny przyporządkujesz dane zjawisko językowe, po drugie – testy kładą ogromny nacisk na umiejętność wskazywania błędów i form poprawnych. A rodzaje błędów zależą od rodzaju reguł, które łamiemy, czyli od danej nauki o języku. Porządek w naukach Fonetyka – zajmuje się dźwiękową stroną języka. Jest nauką o głoskach, o zjawiskach dźwiękowych w mowie, o procesach zachodzących w dziedzinie głosek i ich wymowy. a –
Zdania złożone współrzędnie Zdaniem złożonym nazywamy takie zdanie, które składa się z dwóch lub więcej zdań pojedynczych, np.: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi. Zdania wchodzące w skład zdania złożonego, podobnie jak części zdania pojedynczego, mogą pozostawać względem siebie w stosunku współrzędnym lub podrzędnym. W tym pierwszym wypadku mamy do czynienia ze zdaniem współrzędnie złożonym. Definiujemy je następująco: Zdaniem złożonym współrzędnie nazywa się zdanie składające się ze zdań
Rozbiór zdania i wyliczenie związków składniowych to ćwiczenia, które z całą pewnością znajdą się w puli egzaminacyjnej na maturze ustnej. Dlatego ich prześledzenie może okazać się pomocne nie tylko dla kandydatów na wyższe uczelnie humanistyczne. Na początek przyjrzymy się tej części zdania, która o istnieniu zdania ma decydować – orzeczeniu, czyli czasownikowi w formie osobowej. Chociaż powyższa definicja jest dosyć znana, będą z nią same kłopoty… Przecież o tym, czy dane wypowiedzenie jest zdaniem decyduje właśnie obecność
Składnia jest nauką o związkach wyrazowych i o budowie zdania. Na przykładzie nauki o zdaniu najlepiej widać hierarchiczną budowę elementów języka. Z głosek (fonetyka) tworzymy morfemy. Z morfemów składamy wyrazy (morfologia: słowotwórstwo oraz fleksja). Z wyrazów układamy związki wyrazowe, a z takich związków – zdania. Opisem tych ostatnich procesów zajmuje się właśnie składnia. Wokół podmiotu i orzeczenia Pierwsze omawiane polecenie dotyczy układu wyrazów w zdaniu, czyli szyku. O szyku zwykło się mówić, że w polszczyźnie jest on
Słowotwórstwo – pytania i odpowiedzi Na jakie grupy można podzielić pod względem słowotwórczym wyrazy: dom, biel, ściana, podskok, narożnik, miednica, imadło, świniobicie, podjechać, konkretny, filiżanka, wodoodporny? Pod względem budowy ogół wyrazów możemy podzielić na wyrazy proste oraz formacje słowotwórcze. Wyrazy proste (podkreślone powyżej) to wyrazy, które nie pochodzą od innych wyrazów. Są one więc niepodzielne słowotwórczo – nie można w nich wyodrębnić tematu słowotwórczego i formantu słowotwórczego. Rzeczownik miednica z historycznej perspektywy nie
Do jakiej grupy językowej należy język polski? Wymień języki najbliżej z nim spokrewnione. Dzieje polszczyzny liczymy tak, jak dzieje państwa polskiego – od drugiej połowy X w. Wtedy to język polski wykształcił się z grupy (rodziny) języków słowiańskich, która z kolei stanowi jedną z grup składających się na rodzinę języków indoeuropejskich – największą rodzinę języków na świecie. Do tej rodziny należą prawie wszystkie języki Europy i wiele języków Azji. Język polski okazuje się więc daleko
Podtytuł, dedykacja i motto rzadko występują równocześnie, ale każdy z tych elementów utworu odgrywa istotną rolę z punktu widzenia całości dzieła. Ta przestrzeń między tytułem a tekstem może nieść dużo pomocnych informacji, od gatunkowych, historycznych – po sugestie interpretacyjne. Tytuł utworu jest elementem, który pozwala na jego identyfikację, jest rodzajem etykietki, nazwy. Może odnosić się do treści dzieła (np. Zemsta), do jego konwencji literackiej (Sonety krymskie) lub też wskazywać na
Zazwyczaj w utworze literackim szukamy głębokich treści, uniwersalnych przesłań, a przecież nierzadko autor używa prostych zabiegów, by wyeksponować jakiś problem, wzbogacić charakterystykę postaci, jednoznacznie coś nazwać. Takiemu celowi służą nazwiska i nazwy „znaczące”. Przyzwyczajeni jesteśmy, że to bohaterowie komedii mają wyraźne etykietki w postaci nazwisk, imion, przydomków, które powstały od cech charakteru, usposobienia lub wynikają z postępowania bohaterów. Natomiast skłonność do słowotwórczych zabaw i tworzenia neologizmów przejawiają nie tylko komediopisarze. Powstałe słowa odpowiadają polskiej tradycji onomastycznej,
Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego liczy około 120 tysięcy haseł. Ile z nich wykorzystuje w porozumiewaniu się wykształcony Polak? Niewiele: 7-8 tysięcy. Z nauki języka obcego wiesz zresztą, że wystarczy jakieś 1500 najczęściej używanych wyrazów, by porozumieć się w podstawowych sprawach. Co z resztą słów? Część należy do słownictwa biernego, części z nich przeciętny użytkownik języka nawet nie zna. Mają na to wpływ ograniczenia tekstowe, chronologiczne (niektóre słowa wychodzą z czasem z użycia) oraz społeczne (np.
Jedną z charakterystycznych cech epiki jest obecność narratora – osoby wypowiadającej się, tworzącej świat przedstawiony i bohaterów. Pokazuje ona zdarzenia w jakimś porządku czasowym, przedstawia związki między sytuacjami i osobami. Typy narratora i narracji Narracja przybiera różne postacie: opisu, relacji z wydarzeń, opowiadania unaoczniającego, a sposób jej prowadzenia ma wpływ na kompozycję utworu, a także na dobór środków językowych. W języku utworu narrator może się ujawniać w większym lub mniejszym stopniu. W związku z tym wyróżniamy następujące narracje: narracja autorska
Zdania złożone współrzędnie służą statycznym opisom przyrody, charakterystyce postaci, równoważniki zdań zaś dynamizują wypowiedź. Pytania retoryczne mają skłonić do refleksji, a zdanie wykrzyknikowe służy wyrażeniu emocji, ekspresji. Środki składniowe nie tworzą nowych znaczeń, tylko są związane z budową składniową zdania. Zaliczamy do nich: powtórzenia, refren, anaforę, inwersję, polisyndeton apostrofę, elipsę, apostrofę, inwokację, antytezę, pytanie retoryczne, wykrzyknienie. Składniowe środki stylistyczne: Apostrofa – bezpośredni patetyczny zwrot do osoby, bóstwa, upersonifikowanej idei lub przedmiotu,
Wyrazy podstawowe i pochodne. Rodzaje formantów. Słowotwórstwo – dział gramatyki zajmujący się budową morfologiczną wyrazów i tworzeniem nowych wyrazów. Ważne pojęcia: Podstawa słowotwórcza (temat słowotwórczy) – część wyrazu podstawowego, która wchodzi w skład wyrazu pochodnego, np. kop-arka (od kopać). W niektórych przypadkach może to być cały wyraz podstawowy: dom-ek (od dom). Wyrazy pochodne (formacje słowotwórcze) – wyrazy utworzone od wyrazów podstawowych. Formant – składnik formujący nowy wyraz. Najczęściej jest to konkretna cząstka dodawana do
Zasady ortografii Polski system ortograficzny kształtował się na przestrzeni kilku stuleci. Nasza pisownia oparta jest na alfabecie łacińskim, który dotarł do Polski wraz z chrześcijaństwem (966 r.). Średniowieczni pisarze mieli kłopoty z dostosowaniem alfabetu łacińskiego do języka polskiego, gdyż liczba głosek w naszej wymowie była znacznie większa od liczby liter znanej w łacinie. Nie wiadomo więc było, jak oznaczyć charakterystyczne dla polszczyzny samogłoski nosowe, spółgłoski miękkie oraz spółgłoski typu sz, ż, cz, dż, dz.
Wyraz zastępuje jakiś obiekt, jakąś rzecz ze świata rzeczywistego, na tym polega jego funkcja znaczeniowa. Utrwalając w pamięci treść i zakres danego słowa, nabywamy wiedzę, jaki obiekt jest zastępowany. Treść wyrazu – wszystkie istotne cechy tego, co wyraz nazywa. Zakres znaczeniowy wyrazu – ogół przedmiotów nazywanych danym słowem. Związek między treścią i zakresem: im bogatsza treść, tym węższy zakres wyrazu; im szerszy zakres, tym treść uboższa. Przykład: dąb – treść najbogatsza, ale
Leksykalne środki stylistyczne Synonimy, czyli wyrazy lub związki, których treści znaczeniowe są bliskie, można podzielić po pierwsze – ze względu na treść i zakresy na: bliższe (spalić się, spłonąć, zgorzeć) dalsze (wypalić się, zwęglić, spopielić się), a po drugie ze względu na barwę znaczeniową wyrazu (pismo, bazgroły, hieroglify), zasięg czasowy (palić się i gorzeć) i środowiskowy (uczyć się, wkuwać). Metafora – przenośnia języka literackiego, jest nieszablonowym, świeżym i oryginalnym zgrupowaniem wyrazów, które daje im
