Pozytywizm w Polsce
A kiedyż my doczekamy Takiej wiosny, tego lata, Że pod strzechą, pod zmurszałą, Wybieleje nasza chata? A kiedyż my doczekamy Tego ranka, tego dzionka, Że przez szybkę, przez okienko Zajrzy w izbę więcej słonka. Maria Konopnicka, A kiedyż my doczekamy Wiersz należy do, licznie reprezentowanego przez utwory Konopnickiej, nurtu liryki stylizowanej na ludową. Pomysł sięgnięcia do tej tradycji nie był wynalazkiem poetki, pojawił się już w twórczości Kochanowskiego; przypomnijmy tu
O mój Aniele, ty rękę Daj! Przez łzy i mękę, Przez cały kraj, Do jasnych źródeł ty mnie doprowadź; Racz się zlitować! Serce me zwiędło jak marny Liść; Wśród nocy czarnej Nie wiem, gdzie iść, I po przepaściach muszę nocować, Więc ty mnie prowadź. Adam Asnyk, Prośba To już nie liryka miłosna, choć zawarta w pierwszych wersach apostrofy prośba o podanie ręki może sugerować, że aniołem nazywa się tu piękną kobietę. Adresatem monologu
Między nami nic nie było! Żadnych zwierzeń, wyznań żadnych, Nic nas z sobą nie łączyło prócz wiosennych marzeń zdradnych […] Adam Asnyk, Między nami nic nie było Sytuacja liryczna zbudowana została wokół kontrastu obcości (wielokrotnie powtarzane zapewnienie: „między nami nic nie było”) i wspólnoty, która rodzi się z pozornie banalnych doświadczeń: podziwiania razem krajobrazu, przeżywania piękna przyrody. Wprawdzie trudno odgadnąć, jaką właściwie porę roku opisuje poeta, bo kwitną i pierwiosnki (wiosna), i powoje (lato) –
Krakowskie stowarzyszenie konserwatystów, skupione wokół Przeglądu Polskiego. Trzon założycielski stanowili: Stanisław Koźmian, Józef Szujski, Stanisław Tarnowski, Ludwik Wodzicki (uczestnicy powstania styczniowego). Od 1869 r. zaczęli wydawać słynną Tekę Stańczyka (w formie fikcyjnych listów politycznych rzekomo pisanych przez Stańczyka wyrażano poglądy konserwatywne). Zaatakowali oni swoich przeciwników (liberałów i demokratów). Według swojego programu konserwatyści odrzucili konspiracyjną metodę walki, a także niepodległościowe ideały, wręcz protestowali przeciw kontynuowaniu tych postaw po powstaniu. Należy natomiast
Omów realizacje haseł i tendencji pozytywizmu w utworach epoki. Zacznij: Przywołaj pozytywistyczny postulat utylitaryzmu literatury. Podkreśl, że literatura epoki była wyjątkowo silnie podporządkowana kwestiom społecznym. Rozwiń: Przedstaw literackie odniesienia do haseł pozytywizmu: Praca organiczna – Lalka Bolesława Prusa (spółka do handlu z Rosją, filantropia Wokulskiego), Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Praca u podstaw – Janko Muzykant Henryka Sienkiewicza, Antek Bolesława Prusa. Emancypacja kobiet – Lalka Bolesława Prusa (postać Heleny Stawskiej). Asymilacja Żydów –
Wyjaśnij, dlaczego w odniesieniu do Lalki Bolesława Prusa mówi się o trzech pokoleniach idealistów. Zacznij: Konstruując świat przedstawiony w Lalce, Prus rzeczywiście dokonał wyraźnego rozróżnienia trzech pokoleń ideowych – romantyków, pozytywistów i – co ważne i nowe – pokolenia przejściowego – uosabianego przez Wokulskiego. Rozwiń: Omów postacie reprezentatywne dla poszczególnych pokoleń: Romantycy – to, rzecz jasna, Ignacy Rzecki. Potraktowany cokolwiek ironicznie, z rozrzewnieniem tęskni za Napoleonem i „wielkim czynem”. Ma wszak za sobą
Problem emancypacji kobiet w literaturze pozytywizmu Zacznij: Zaznacz, że właśnie pozytywizm był w Polsce czasem początków, prekursorskiej wobec dzisiejszego feminizmu idei emancypacji kobiet. Zarysuj krótko sytuację kobiet w dziewiętnastowiecznej kulturze patriarchalnej (wychowanie wyłącznie do funkcji rodzinnych, niemożność podjęcia pracy zawodowej, wielkie trudności w zdobywaniu wykształcenia, podporządkowanie – także prawne – mężczyznom). Rozwiń: To pytanie dotyczy właściwie tylko dwóch tekstów z programu szkolnego – Lalki i Nad Niemnem. W Lalce to przede wszystkim kwestia dwóch postaci
Znaczenie mogiły powstańców i grobu Jana i Cecylii w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Zacznij: Jednym z podstawowych tematów Nad Niemnem jest tradycja czy raczej problem stosunku do niej. Młodzi, zbuntowani pozytywiści byli z nią na bakier – zwłaszcza jeśli chodzi o wspomnienie romantyzmu i powstań. Orzeszkowa nawołuje ich niejako do pogodzenia się z przeszłością – i odnalezienia własnych korzeni. Rolę swoistych punktów spotkania z tradycją pełnią w powieści właśnie dwie mogiły… Rozwiń: Omów symboliczne znaczenia obydwu mogił: Grób
Druga połowa lat 70. XIX wieku to czas noweli. Pisarze podejmowali w krótkiej, zwięzłej formie następujące tematy. Problematyka społeczna wsi – obraz nędzy i zaniedbania ludu ukazują: Szkice węglem, Janko Muzykant Sienkiewicza, Antek Prusa. Powstanie styczniowe – jest tematem noweli Gloria victis Orzeszkowej. Problem żydowski – podejmuje Konopnicka w noweli Mendel Gdański. Problem nierówności społecznej – wyzysk robotników, biedę miast, nędzę bezrobotnych ukazują: Powracająca fala, Kamizelka, Katarynka Prusa, Dobra pani, A… b…
Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz – to główni przedstawiciele prozy polskiego pozytywizmu. Eliza Orzeszkowa Jej miastem pozostało Grodno. Urodziła się w grodzieńskich okolicach. Po nieudanym małżeństwie z Piotrem Orzeszką postanowiła samotnie zamieszkać w Grodnie, tutaj tworzyła i tu zmarła w roku 1910. Była autorytetem w swoim środowisku, zajmowała się działalnością społeczną i oświatową. Dwukrotnie typowano Orzeszkową do Nagrody Nobla, ale jej nie otrzymała. W roku 1905 – uhonorowany nią został Henryk Sienkiewicz. Pogrzeb Elizy Orzeszkowej był wielkim
Pozytywizm nie jest epoką tak wzniosłą jak romantyzm, nie tak uduchowioną, za to bardziej realniejszą i praktyczniejszą. Pozytywizm polski da się jednak lubić, a dzieła pozostawił równie bogate. Rzadko kto czytuje dziś dla własnej przyjemności dramaty romantyczne, a Lalkę lub Trylogię owszem. Jeśli zaś wziąć pod uwagę efektywność pomysłów działań patriotycznych, to romantyczne powstania zakończyły się klęską, a propozycje pozytywistów miały realne szanse urzeczywistnienia. Pozytywiści bowiem głosili: ideę pracy zamiast nierównej walki; ideał
Pozytywizm polski trwał między rokiem 1864 a 1890. Rok 1864 – to data ostatecznego zakończenia i upadku powstania styczniowego. Jest to także data uwłaszczenia chłopów na terenie zaboru rosyjskiego. Oba wydarzenia pociągnęły za sobą narodziny zupełny innej epoki. Po pierwsze klęska kolejnego zrywu niepodległościowego wywołała zniechęcenie wobec romantycznych metod walki, sprowokowała młode pokolenie do poszukiwań nowych, innych sposobów protestu przeciw zaborcom. Po drugie na społeczeństwo spadły represje po powstaniu, powstał nowy
Nazwiska do zapamiętania: Jan Matejko; Henryk Siemiradzki (Pochodnie Nerona); Józef Chełmoński (Babie lato); Wojciech Gerson (Krajobraz z Podhala); Józef Szermentowski; Aleksander Gierymski (Trumna chłopska); Maksymilian Gierymski; Aleksander Kotsis (Matula umarli); Henryk Rodakowski (portrety). W sztuce polskiej II połowy XIX wieku, tak jak w Europie zaistniał nurt malarstwa realistycznego i wyodrębniło się też malarstwo historyczne. Niekwestionowanym mistrzem dzieł o tematyce historycznej pozostaje Jan Matejko, warto jednakże wspomnieć Henryka Siemiradzkiego, który malował tematy z historii
Typowym „obrazkiem” jest wiersz pt. Wolny najmita. Widzimy mężczyznę, jak idzie polną ścieżyną – blady, obszarpany, chudy. Nie zawsze był „wolny” – wyrzucono go z jego chaty, gdyż po ciężkim, nieurodzajnym roku nie mógł spłacić podatku. Opuszczał swoje nędzne domostwo sam, bo rodzina wymarła mu z głodu. Okrutną okazała się ustawa nakazująca wnoszenia opłat do kasy bez względu na plon. Co będzie dalej z wolnym najmitą? Jest wolny – może umrzeć (bo cóż
„Contra spem spero” znaczy wierzę wbrew nadziei. To swoiste wyznanie wiary. To romantyczne wyznanie wiary. Bo czy realista mógłby wierzyć wbrew nadziei? To jakby odżyło romantyczne hasło „mierz siły na zamiary” Mickiewicza. Czego dotyczy ta bezrozumna, szaleńcza wiara poetki? Temat jest wyraźnie patriotyczny – wiara w wyzwolenie ojczyzny. Konopnicka wyznaje, że wierzy: w niezgasłe gwiazdy, w dnia hasło (światło), we wskrzeszenie popiołów i kości, w gwiazdę ludów… Są to przenośnie i brzmią nieco
Maria Konopnicka to dziwna osobowość. Niektórzy czytelnicy z ironią mówią o twórczości „zapłakanej Marysi”. Inni uznają ją za czołową poetkę pozytywizmu – piewczynię ludu, spadkobierczynię Lenartowicza i romantyków. Komu przyszłoby do głowy, że po wielu latach ziemiańskiego życia matka ośmiorga dzieci porzuci męża i dom i rzuci się w wir samodzielnego życia i tworzenia? Albo że z jej powodu (kobiety wówczas ponadpięćdziesięcioletniej) popełni samobójstwo młody mężczyzna? Tworzyła nie tylko wiersze. Poezję Konopnickiej można ująć w następujące zagadnienia: I Sfera
Akurat te wiersze w sposób przejrzysty prezentują poglądy Asnyka, stosunek poety do przeszłości i nadzieje na przyszłość. Daremne żale… – to utwór skierowany do „starych”, do odchodzącego pokolenia – rzeczników idei i poezji romantyzmu. Asnyk kieruje ku nim poetyckie wyjaśnienie prostych reguł historii, nawołuje do uznania tych praw, zrozumienia i wejścia w naturalny bieg istnienia. „Daremne żale, próżny trud” to słowa określające żal ludzi za przeszłością i kurczowe trzymanie się starych ideałów. Czym jest przeszłość? Oto
Asnyka fascynowały zagadnienia, takie jak: przemijalność, przyszłość, bieg czasu, postęp. Poeta doszedł do wniosku, że: podstawowym prawem istnienia świata jest przemijalność, ciągły postęp, ciągłe ustępowanie starszych pokoleń następnym – jest dążeniem ku doskonałości i harmonii; celem tych dążeń jest także urzeczywistnienie dobra, poznanie prawdy; Asnyk widział świat w „podwójnym” ujęciu: młodość – starość, nowość – tradycja, przyszłość – przeszłość. Takie sfery wciąż ścierają się na ziemi człowieka. Nic dziwnego, złego ani nienaturalnego
Poezję Asnyka można dla łatwiejszego zapamiętania ująć w cztery „motywy” problemowe: Motyw powstania styczniowego – pojawia się we wczesnej poezji poety, przede wszystkim w poemacie pt. Sen grobów. W tych utworach brzmią rozpacz i pesymizm, czasem nawet bluźnierstwo wobec ojczyzny, jest sąd nad ideologią romantyczną. Po klęsce proponuje poeta uzbroić się w siłę wytrwania, przeczekać noc niewoli – oto, co pozostaje wykrwawionemu narodowi. Motyw refleksyjno-filozoficzny – bardzo ważny w poezji Asnyka, realizowany zwłaszcza w cyklu sonetów Nad
Pozytywizm to czasy niepoetyckie. Proza wzięła górę, bo też proza najlepiej nadawała się do realizacji pozytywistycznego programu. Przy tym poezja kojarzyła się nieodzownie z romantyzmem, a wystarczy poczytać artykuły Świętochowskiego, by dostrzec, że postromantyczni poeci nie byli najwyżej oceniani. Twórczość poetycka pozytywizmu to głównie dzieło dwóch osób, dwojga poetów, którzy pozostali w świadomości potomnych jako natchnieni reprezentanci niepoetyckich czasów pozytywizmu. Są to: Maria Konopnicka, Adam Asnyk (pseudonim El…y). Ich wiersze dotarły do współczesnych
