EPOKI LITERACKIE
Ostatnie dziesięciolecie XIX wieku to w Polsce czas współtrwania dwu epok historycznoliterackich i historycznokulturowych: przeżywającego schyłek swego rozkwitu pozytywizmu i rodzącej się Młodej Polski. W roku 1890 ukazuje się w wydaniu książkowym największe dzieło polskiego pozytywizmu – Lalka Bolesława Prusa. Z kolei już następny, 1891 rok, to data wydania pierwszej serii Poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera – pierwszego całkowicie młodopolskiego tomu poetyckiego. W związku z tym lata dziewięćdziesiąte XIX wieku to nad Wisłą czas walki literackiej. Rozwijający swój program –
Młoda Polska to – po długim okresie pozytywistycznej niechęci do poezji – epoka wielkiego do niej powrotu. W pozytywistycznej teorii literatury nie było miejsca na sentymenty, a przeciwko poezji mniej lub bardziej zdecydowanie wypowiadali się wszyscy ówcześni wielcy. Po prostu w myśl koncepcji organistycznych i utylitarystycznych literatura miała służyć przede wszystkim kształtowaniu społeczeństwa – wyrażać społeczne tezy i rzeczowo opisywać świat. Do tego zaś najlepiej nadaje się proza. Taka koncepcja literatury nie mogła odpowiadać wszystkim.
Młoda Polska to – po długim okresie pozytywistycznej niechęci do poezji – epoka wielkiego do niej powrotu. Początki modernizmu w Polsce wiązały się nie tylko z nowymi wyborami artystycznymi i konfliktami światopoglądowymi, lecz także społecznymi. Moderniści opowiadali się za poezją niezaangażowaną społecznie – za sztuką dla sztuki, kultem piękna i duchowości. Pozytywistyczny entuzjazm dla postępu i społeczno-biologicznej ewolucji pozostawał natomiast w sprzeczności z dekadencką postawą młodopolan przekonanych o wielkim kryzysie
Biografia Roland uczestniczy w wojnie prowadzonej przez Karola Wielkiego przeciwko Saracenom. Wojna trwa już siódmy rok. Cesarzowi pozostało już tylko pokonać Marsyla, władcę Saragossy, aby odnieść całkowite zwycięstwo. Doradca Marsyla przekonuje go, by wysłał do cesarza poselstwo z bogatymi darami i obietnicą poddania się. Roland nie ufa posłom – opowiada się za tym, by walczyć z niewiernymi do ostatniej kropli krwi. Jego ojczym Ganelon chciałby jednak zaprzestania walki i jest gotów uwierzyć w szczerość posłów. Nienawidzi
Autor Sofokles – jeden z trzech wielkich twórców tragedii greckiej. Żył w V w. p.n.e. (496-406), wtedy tworzył i przyczynił się do ukształtowania klasycznego typu tragedii. Jego najważniejsze dzieła to Król Edyp i Antygona – te są wciąż obecne w repertuarach teatrów, bo stanowią wyzwanie dla najambitniejszych reżyserów. W ciągu 90-letniego żywota napisał Sofokles ponad 120 sztuk! Do naszych czasów przetrwało osiem. Uwaga! Do osiągnięć Sofoklesa zalicza się wprowadzenie na scenę trzeciego aktora. Epoka Antyk V
Twórcy polskiego renesansu Mikołaj Rej z Nagłowic Ojciec języka polskiego. Pierwszy pisze po polsku. Reprezentuje typ polskiego ziemianina. Przedstawia poglądy filozoficzne – epikurejskie i stoickie pojmowanie czasu, starości, śmierci. A co najważniejsze: oprócz pochwały życia wiejskiego zaprezentował model rodziny (wzorowej), sposób wychowywania dzieci (nie muszą przemęczać się nauką), ujawnił sposób myślenia szlachcica polskiego tamtych lat. Myśl Reja jest koncepcją realisty, mocno stojącego na ziemi, dalekiego od wzorców renesansowego uczonego umysłu. Jest to jednak
Autor: Jan Kasprowicz Tytuł: Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach – sonet I Rok publikacji: 1898 Cechy wiersza: stroficzny, ujęty w formę sonetu włoskiego, stąd klasyczna, zdyscyplinowana konstrukcja zgodna z regułami gatunku: dwie pierwsze strofy czterowersowe, dwie ostatnie trzywersowe i charakterystyczny dla sonetu regularny układ rymów okalających ( abba) wychodzących poza obręb strofy w ostatnich dwóch zwrotkach burzy/róży i parzystych ( cc ) zadumany/ściany. Typ liryki: opisowa, sytuacyjna (kreacja krajobrazu)
Obce mu były skandale i prowokacje, bliska literatura. W jej historii zapisał się jako jeden z największych polskich symbolistów. „Był całkiem nieprawdopodobnym zjawiskiem wśród całej tej kipiącej, wzgardliwej, szydzącej, dokuczliwej zgrai płytkich, wystrojonych i wymuskanych paniczyków […] Nawet jego autocharakterystyka pisana w 1899 roku, dosłownie tego samego miesiąca – maja, co własny życiorys spisany przez Przybyszewskiego, okazała się niezwykła przez swój kontrast. Kasprowicz – rzeczowy, skrótowy, prosty, szorstki. Przybyszewski – kokieteryjny, minoderyjny, rozgadany
Jan Kasprowicz tworzył przez parędziesiąt lat, zmieniając style i poetyki. W historii literatury przyjęło się więc dzielenie jego twórczości na trzy okresy. Okres pierwszy, tzw. społeczny W tym okresie poeta jest rzecznikiem skrzywdzonych i poniżonych. Sam pochodził z biednej rodziny chłopskiej i doświadczenia głodu czy poniżenia nie były mu obce. Tematem cyklu sonetów Z chałupy i obrazków Z chłopskiego zagonu są nędza i pełen cierpienia żywot chłopów. Cechy tekstów z tego okresu: doskonale uchwycone widoki rodzinnych Kujaw; migawkowo ukazane postacie
X wiek 966 – chrzest Polski Dagome iudex – dokument zawierający nazwy polskie XI wiek 1025 – koronacja Chrobrego Kronika Thietmara, dalsze nazwy polskie XII wiek 1138 – testament Krzywoustego (rozbicie dzielnicowe) Bulla gnieźnieńska, 410 polskich słów! Kronika Galla Anonima (łac.) XIII wiek 1241 – bitwa pod Legnicą 1226 – Krzyżacy w Polsce Księga henrykowska Bogurodzica Kronika polska Kadłubka (łac.) XIV wiek 1364 – Akademia Krakowska 1370 – śmierć Kazimierza Wielkiego
W Wielkim testamencie zawarł Villon swoistą filozofię życia, bynajmniej nie pokutniczą jak na średniowiecze przystało. Przeciwnie – poniekąd koresponduje z antycznym carpe diem – chwytaj dzień, ciesz się życiem, bo i tak wszystko przemija, nie ma na to rady ani nie ma co zastanawiać się, dlaczego tak się dzieje. Jeśli mowa o przemijaniu, można spodziewać się porównania z ujęciem barokowym – z wierszem Naborowskiego lub Sępa-Szarzyńskiego. Nie dajcie się zwieść podobieństwu. Owszem przemijalność i kruchość podobnie są
Najważniejsze systemy filozoficzne: augustynizm tomizm franciszkanizm Od razu skojarz! Odwołania do koncepcji człowieka sformułowanej przez św. Augustyna pojawiać się będą także w literaturze późniejszej, między innymi w XVII w. Widać je w zapowiadającej poglądy baroku twórczości Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego: Cóż będę czynił w tak straszliwym boju, wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie? (O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem) Święty Augustyn (354 – 430) Aureliusz Augustyn, najwybitniejszy z Ojców Kościoła, nawrócił się, mając ponad trzydzieści lat.
Wydarzenia Wczesne średniowiecze V-XII w. 476 r. Upadek Cesarstwa Rzymskiego – umowny początek epoki. IX w. Panowanie Karola Wielkiego. 966 r. Chrzest Polski. 1025 r. Koronacja Bolesława Chrobrego. 1096 r. Początek wypraw krzyżowych. Dojrzałe średniowiecze (okres gotycki) XIII – XIV w. 1292 r. Koniec wypraw krzyżowych. 1320 r. Koronacja Władysława Łokietka – koniec rozbicia dzielnicowego w Polsce. 1364 r. Założenie Akademii Krakowskiej. Późne XV w. 1410 r. Bitwa pod Grunwaldem. 1453 r. Zdobycie Konstantynopola – umowna data końcowa epoki. 1492 r.
Zapamiętaj: I) Do 30 roku p.n.e. – okres Republiki, dzieła prozy rzymskiej czasy Cycerona (wielki mówca rzymski) panowanie Cezara (wielki wódz, władca, a także autor pamiętników: O wojnie galickiej, O wojnie domowej) II) I wiek p.n.e. – złoty wiek poezji rzymskiej Wergiliusz Horacy Owidiusz III) I–V w. naszej ery – dojrzałość i schyłek Cesarstwa Mówi się, że Rzymianie przejęli od Greków cały ich dorobek kulturowy; że przywłaszczyli sobie wszystko to, co wymyślili już wcześniej Hellenowie.
Warto pamiętać o najważniejszych – związanych z antykiem – dokonaniach humanistów XIX i XX wieku. Znajomość nazwisk tych panów i umiejętność wspomnienia o ich dokonaniach może zaowocować punktami za realizację tematu i szczególne walory pracy: Heinrich Schliemann – pionier archeologii, ale najpierw dziewiętnastowieczny kupiec, który miał specyficzne hobby. Były nim eposy Homera, a w szczególności mityczne miasto Troja. Przez większość życia Schliemann w dzień budował (od zera) swoje coraz potężniejsze imperium biznesowo-finansowe. Wieczorami zaś całkowicie samodzielnie (nie uczęszczał na
Prometeusz – najważniejszy z tytanów Według mitologii greckiej to Prometeusz stworzył człowieka z gliny i łez. Nauczył go wielu zajęć m. in. polować a na koniec podarował wykradziony bogom ogień, dzięki czemu ludzkość wydobyła się z mroków ciemności, nie tylko dosłownej ale i w sensie rozwoju cywilizacji. Za dar ognia srodze zapłacił. Rozgniewany Zeus kazał przykuć go do skał Kaukazu, tam zaś zgłodniały sęp (lub orzeł) wyjadał mu odrastającą wątrobę. Po setkach lat męki tytana
Prometeusz – bohater mitologii Garść faktów z życia Prometeusza Terminy i pojęcia związane z Prometeuszem Prometeusz jako bohater utworów literackich Prometeizm w literaturze polskiej Wątki prometejskie w kulturze Prometeusz – bohater mitologii Dobroczyńca ludzkości, w imię jej dobra gotowy do najwyższych poświęceń. Wzór bohaterskiego buntu przeciwko systemowi wartości tolerującemu istnienie zła. Kwestionariusz osobowy Imię: Prometeusz – po grecku znaczy: przezorny, przewidujący. Koneksje rodzinne: syn tytana Japeta i okeanidy Klimene, zaliczany do boskiej generacji tytanów; brat
Mówi się, że Rzymianie przejęli od Greków cały ich dorobek kulturowy; że przywłaszczyli sobie wszystko to, co wymyślili już wcześniej Hellenowie. Czy to prawda? Rzymianie rzeczywiście wzięli od Greków bardzo dużo: przede wszystkim cały panteon, czyli wszystkich bogów i związaną z nimi mitologię, wiele gatunków literackich, filozofię, podstawowe porządki architektoniczne. Wszystkie te dziedziny kultury i sztuki przerobili jednak na własną modłę: bogom nadali swoje imiona, architekturę uczynili bardziej monumentalną, poezję doskonalili. . Trzej
Pierwsze dzieła literatury greckiej powstały około VIII w. p.n.e. Wcześniejsze źródła pisane, zachowane na glinianych tabliczkach z okresu cywilizacji kreteńskiej, świadczą jedynie o wydatkach i sprawach gospodarczych pałacu w Knossos. Prawdziwą literaturę, co prawda mówioną, przekazywaną ustnie, stworzył dopiero niewidomy aojda, czyli pieśniarz, Homer. Dwa przypisywane mu poematy epickie: Iliada i Odyseja – stały się najważniejszymi tekstami kultury zarówno dla samych Greków, jak i dla całej późniejszej cywilizacji europejskiej. Iliada i Odyseja to eposy bohaterskie: poematy narracyjne
Początki literatury w Grecji i Rzymie W antyku pojawia się, wprowadzony przez Poetykę Arystotelesa, podział na znane nam dzisiaj rodzaje literackie, a także większość gatunków. Uważa się, że literatura grecka wyrosła z obrzędów religijnych, że jej źródło stanowi mitologia. Historie mitologiczne to przecież bardzo dobry materiał literacki. Świat mitologii greckiej jest wyjątkowo barwny i dynamiczny. Bogowie nie są posągami siedzącymi na Olimpie. Co chwila mieszają się do ludzkich spraw, mają na ziemi swoich
