EPOKI LITERACKIE

Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego

Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego Okoliczności powstania W chwili wybuchu powstania listopadowego Zygmunt Krasiński znajdował się za granicą. Pragnął powrócić do kraju, lecz powstrzymał go stanowczy zakaz ojca. Jednak wydarzenie to wstrząsnęło wyobraźnią młodego człowieka, choć interpretował powstanie przez pryzmat spojrzenia ojca: w kategoriach rewolucji społecznej. Poeta chciał dać wyraz swoim poglądom – i to z pewnością stało się jedną z przyczyn napisania Nie-Boskiej komedii. Z pewnością złożyły się na to także zainteresowania Krasińskiego – zajmowała go historia,

Cechy epoki renesansu

Cechy renesansu Co jest ważne? Nastrój epoki – wielka odnowa duchowa, wskrzeszenie ideałów antyku, spojrzenie na człowieka. Inaczej mówiąc – humanizm. Od tej pory, nawet w epokach pokory i odwrócenia od spraw doczesnych, sprawy ludzkie i doczesne życie nie przestaną być tematem literatury. Postaw humanizmu szukać będziemy i w tekstach z tej epoki, i we współczesnych. Fakt, że reformacja i rozwój państw przyczynił się do wzrostu poczucia tożsamości narodowej i patriotyzmu. Temat postaw obywatelskich, reform odtąd będzie ważny.

Oświecenie – charakterystyka epoki

Ideologię oświecenia zamyka się czasem w krótkim zdaniu: Powrót myśli do świata rzeczy.  Jest to: epoka, rozumu i filozofów – to wiek ogromnych przemian, epoka krytycyzmu wobec zjawisk i instytucji, epoka, która zaowocowała Wielką Encyklopedią Francuską, epoka, która nawiązała do ideałów antycznych, więc klasycznych. Do starożytnego i renesansowego pojmowania człowieka, do klasycznych ideałów piękna, do arystotelesowskich norm tworzenia sztuki, epoka klasycyzmu, rewolucji i… rozbiorów Polski. Zespół nowych postaw doprowadza do innego spojrzenia na

Oświecenie – życiorys kultury

Jaki kolor ma światło? Światło, które świeci w nazwie tej epoki, zwykliśmy utożsamiać z tradycją encyklopedystów, Woltera i hasłami rewolucji francuskiej. Ewentualnie także z potężnymi racjonalistycznymi koncepcjami naukowymi Smitha czy Malthusa. To światło rozumu i etyki ludzkości pojmowanej jako najwyższy cel. Światło równości i sprawiedliwości społecznej, obiektywnej postawy naukowej. Jakie to piękne i wzniosłe! Cóż jednak zrobić z dokonaniami panującego w tym samym wieku Fryderyka Wielkiego? Przecież goszcząc na swym dworze Woltera i d’Alemberta, tworzył on równocześnie system polityczny, na który

Średniowiecze w Europie

Wczesne średniowiecze (V-X w.) Koniec cesarstwa rzymskiego. Wyłanianie się nowych państwowości zachodnioeuropejskich. Powstanie i rozwój państwa Franków – patrymonialny ustrój państwowy. Wojny z Arabami. Odnowienie idei cesarstwa przez Karola Wielkiego i powstanie jego imperium – wyłonienie się z niego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i Francji. Ukształtowanie się feudalizmu. Opanowanie Wysp Brytyjskich przez Normanów. Ukształtowanie się w państwie Karola Wielkiego średniowiecznego, dwustopniowego systemu edukacji (trivium i qua­drivium). Filozofia V w.: działalność świętego Augustyna (dualizm – neoplatonizm chrześcijański). Od

Średniowiecze – życiorys kultury

Jednym słowem – dziesięć wieków Średniowiecze trwało, bagatelka, około tysiąca lat. A jeśli coś w historii kultury trwa tyle czasu, nietrudno się domyślić, że pod nazwą tego czegoś kryje się olbrzymia różnorodność procesów, etapów, przełomów i przemian. Zakuty w zbroję rycerz, ewentualnie owinięty we włosiennicę zakonnik – to nie ­jedyne obrazy ludzi średniowiecza. U początków tej epoki ich wygląd był bliższy naszemu wyobrażeniu Rzymianina. Zamki i dwory przypominały bardziej antyczne pałace niż zamek w Malborku. Ba, nawet

Wielcy twórcy oświecenia w Polsce – zestawienie

Ignacy Krasicki Książę biskup warmiński – postać numer jeden Polski oświeceniowej. Jest przykładem umysłu oświeconego, twórcy utalentowanego i wykształconego, obdarzonego wyrafinowanym smakiem i intelektem. Zwano go księciem poetów, był faworytem króla (a właściwie królów, bo po rozbiorach chętnie goszczono go na dworze Fryderyka Wielkiego). Urodził się w Dubiecku nad Sanem, miał czterech braci (wszyscy prócz jednego wybrali stan duchowny). W trzydziestym szóstym roku życia został biskupem warmińskim, bywalcem dworu i

Renesans w Polsce – datownik

Prerenesans (do roku 1509) Czas napływania do Polski myśli humanistycznej. Na razie humanizm należy do przybyszów z Europy. Rozpoczynają się pierwsze przebudowy w duchu renesansu. W polityce – czas walki szlachty o władzę oraz ruchu egzekucyjnego. Historia 1492 – koronacja Jana Olbrachta Jagiellończyka. 1493 – pierwsze posiedzenie dwuizbowego sejmu, składającego się z senatu i izby poselskiej. 1493 – przywileje gospodarcze dla szlachty. 1501 – śmierć Jana Olbrachta, koronacja Aleksandra Jagiellończyka. 1504 – początki ruchu egzekucji praw i dóbr,

Andrzej Frycz Modrzewski

Andrzej Frycz-Modrzewski (ok. 1503-1572) przyjął niższe święcenia kapłańskie, do końca życia pozostał w celibacie, lecz nie przeszkadzało mu to wcale sympatyzować ze środowiskami protestanckimi. Dzięki kanclerzowi Janowi Łaskiemu trafił na studia do Wittembergi (jeden z najsłynniejszych w epoce renesansu uniwersytetów), gdzie poznał osobiście Marcina Lutra i Erazma z Rotterdamu! W pewnym momencie popadł nawet w konflikt z Kościołem: chciał bowiem, aby na sobór trydencki oprócz duchownych wysłano także delegację świeckich.

Przemiany polskiego bohatera romantycznego

Polski bohater romantyczny ma zazwyczaj wszystkie cechy typowe dla bohatera tej epoki: jest nadwrażliwy, zbuntowany, osamotniony. Często jest nieszczęśliwie zakochany, bywa nierozumianym przez odbiorców poetą. Zdarza się, że popełnia samobójstwo lub przynajmniej tego próbuje. To ktoś wyjątkowy, nieprzeciętny – romantyczny indywidualista! Utwory polskiego romantyzmu zawierają różnorodne kreacje bohatera. Twórcy odwołują się do wzorców europejskich bohatera werterowskiego (np. Gustaw z IV części Dziadów) czy bajronicznego (Konrad Wallenrod). Specyficzna kreacja polskiego bohatera

Pieśni – filozofia życia Kochanowskiego

Pieśń to najstarszy gatunek liryczny, pierwotnie o charakterze melicznym – co oznacza, że utwory tego typu przeznaczone były do śpiewania przy akompaniamencie muzycznym. Dopiero z czasem pieśń stała się samodzielnym gatunkiem literackim, w dużej mierze za sprawą pieśni Horacego. Pierwotny związek z muzyką wpłynął na kształt tego typu tekstów. Owe znaki dawnej muzyczności to budowa stroficzna, rytmizacja, występujące niekiedy paralelizmy składniowe. Jeszcze innym wyróżnikiem pieśni jest styl wysoki, w którym na ogół niedopuszczalne są

Jana Kochanowskiego Pieśni

Informacje wstępne Pieśni Kochanowskiego uważane są za początek polskiej liryki. Zbiór ukazał się w 1586 roku już po śmierci poety. Składał się on z dwóch, liczących każda po dwadzieścia pięć pieśni ksiąg oraz dołączonej do nich Pieśni świętojańskiej o sobótce.W pełni wyrażają filozofię Kochanowskiego jako renesansowego myśliciela. Pieśni Księgi pierwsze – 25 pieśni Księgi wtóre – 25 pieśni Pieśń świętojańska o sobótce – 12 pieśni Podział ze względu na temat: pieśni

Najważniejsze dzieła polskiego renesansu

Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja Gatunek: dialog udramatyzowany – to znaczy, że jesteśmy świadkami sceny – dysputy osób rozgrywającej się w jakiejś sytuacji, jakby to był „mały” dramat. Co się dzieje: Dyskutują tu przedstawiciele trzech stanów: kleru (Pleban), szlachty (Pan) i chłopów (Wójt). Wzajemnie wytykają sobie wady, przez co otrzymujemy ciętą charakterystykę i krytykę szesnastowiecznego społeczeństwa, dokładniej: satyrę na szlachtę i księży, bowiem najbardziej pokrzywdzony i uciskany jest chłop. O

TRENY – Jan Kochanowski

Treny Jana Kochanowskiego Treny Jana Kochanowskiego uznawane są za najdojrzalsze dzieło poety. Należy patrzeć na nie jako na całość – ma bowiem przemyś­laną kompozycję. Jest to cykl 19 utworów żałobnych poświęconych zmarłej córeczce poety. Zbiór trenów traktujemy jako jedno wielkie dzieło, bowiem ich kolejność i układ nie są przypadkowe. Tren to gatunek żałobny (funeralny) poświęcony zwykle zmarłemu wodzowi czy ważnemu mężowi stanu. Tu – zostały napisane w hołdzie i bólu po stracie ukochanego

Literatura polskiego renesansu

Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja To dialog udramatyzowany, co znaczy, że jesteśmy świadkami dysputy osób, rozgrywającej się w określonej sytuacji. Jest to jak gdyby mały dramat. Dyskutują przedstawiciele trzech różnych stanów społecznych: kleru (Pleban), szlachty (Pan) i chłopów (Wójt). Wytykają sobie ­wzajemnie wady, dzięki czemu serwuje Rej współczesnym i potomnym ciętą charakterystykę i krytykę szesnastowiecznego społeczeństwa. A dokładniej: satyrę na szlachtę i księży, bo najbardziej pokrzywdzony i uciskany jest chłop. Potwierdza

Antyk w poezji współczesnej

Ważne nazwiska poetów: Zbigniew Herbert Czesław Miłosz Leopold Staff . Zbigniew Herbert „Klasyczne” wiersze Herberta • Dlaczego klasycy • Dedal i Ikar • Nike, która się waha • Do Marka Aurelego • Do Apollina • Powrót prokonsula • Rekonstrukcja poety • O Troi   Herbert jest najważniejszy! Spadkobierca myśli, obserwator postaci dawnego, antycznego świata – najwięcej darów starożytności wprowadził do współczesnej poezji. Herbert bez obaw czerpie ze świata ksiąg, obrazów, mitów, również

Tematy literatury pozytywistycznej

Praca Henryk Sienkiewicz, Szkice węglem (postulat pracy u podstaw); Bolesław Prus, Lalka (postulat pracy organicznej); Eliza Orzeszkowa, Marta (temat pracy kobiet); Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem (główna idea utworu); Bolesław Prus, Emancypantki (zagadnienie pracy kobiet). Najważniejszym utworem dowodzącym wartoś­ci pracy niechybnie jest Nad Niemnem. Tam bohaterowie, którzy żyją z pracy swoich rąk (Bohatyrowicze), są szczęśliwi, zdrowi i piękni. Próżniacy (Różyc, Kirło, Emilia) – przeciwnie: skwaszeni, brzydcy, chorzy. Praca u podstaw – to postulat ściśle związany

Cechy romantycznych utworów

Cechy romantycznych utworów irracjonalizm – skupienie na emocjach, uczuciu Typowe dla tej cechy ­środki językowe słownictwo nazywające emocje (strach, miłość, żal) wszelkiego rodzaju środki artystyczne podkreślające emocjonalność, ekspresję tekstu: wykrzyknienia (eksklamacje), słownictwo nacechowane emocjonalnie (np. zdrobnienia, zgrubienia), także apostrofy, metafory w składni: zdania urywane, krótkie cząstki, czasem także powtórzenia Przykłady: Grzmijcie bębny, ryczcie działa, Dalej, dzieci, w gęsty szyk!                                      

Tematy pozytywistycznej literatury (skrót)

Praca Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem Rozmaicie pojmowane idee pracy organicznej i pracy u podstaw wypełniają działania Justyny, Witolda, Benedykta, Jana. Nowele o pracy u podstaw: Orzeszkowej A… B… C…, Sienkiewicza Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela Opowieści o losach nauczycieli poświęcających się edukowaniu najniższych warstw społecznych. Bolesław Prus, Lalka Zagadnienie pracy organicznej jednym z podstawowych tematów powieści. Ojczyzna, historia Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, Gloria victis Obraz prowincji polskiej w drugiej połowie XIX stulecia.

Tematy polskiego modernizmu

Sytuacja artysty, rola poezji Utwory Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Evviva l’arte Artysta może cierpieć nędzę i głód, ale jest istotą nieporównywalnie bardziej wartościową niż zwykli ludzie. Jest świadomy własnej wielkości i talentu. Sztuka jest ucieczką od beznadziejności życia. Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży… Artysta jest istotą wyjątkową, lecz słabą, wątłą, delikatną, nieprzystosowaną do życia w trudnych warunkach – jak krzak dzikiej róży w górach. Wacław Berent, Próchno Artyści to ludzie wielcy, lecz