LICEUM
Średniowiecze bardzo długo było traktowane jako epoka pozbawiona własnej tożsamości kulturowej, jako czas „pośredni” między doskonałym antykiem i kontynuującym te idealne antyczne wzorce renesansem. Ów lekceważący stosunek z czasem się zmienił – o ile jeszcze twórcy oświecenia uważali wieki średnie za epokę ciemnoty, o tyle dla romantyków okazała się ona fascynującym źródłem inspiracji. W kulturze na stałe zagościły wywodzące się ze średniowiecza motywy i tematy (etos rycerski, asceza, Matka Boska pod krzyżem). Wciąż inspiruje sztuka i architektura
Pragnienie utrwalenia wydarzeń historycznych występuje w każdej epoce, średniowiecze nie jest tu żadnym wyjątkiem. Jednocześnie dzieła historiograficzne tego okresu będą miały pewne szczególne cechy. Ich autorzy nie traktowali siebie jak uczonych, których zadaniem jest zapisywanie tego, co się naprawdę zdarzyło. Nie dbali o daty, chronologię wydarzeń, nawet o ich prawdopodobieństwo. Fakty historyczne mieszają się w średniowiecznych kronikach z legendami, fantastycznymi opowieściami, opisami cudownych zdarzeń. Autorów nie interesują procesy dziejowe, przyczyny i następstwa opisywanych zjawisk. W większym stopniu
„Usuń Maryję, tę Gwiazdę morza – ogromnego i bezkresnego – cóż pozostanie? Noc jeno i cienie śmierci, mroki nieprzeniknione… Całym więc sercem, całą gorącością duszy czcijmy Maryję, ponieważ taka jest wola tego, który chciał nas wszystkich mieć przez Maryję. […] Do ojca bałeś się przystąpić, dał ci przeto Jezusa za pośrednika. […] Wszakże i w nim obawiasz się jeszcze Majestatu Bożego, jakkolwiek został człowiekiem, nie przestał być Bogiem. Pragniesz zatem mieć pośrednika u Niego?
Święty asceta, św. Aleksy św. Szymon Słupnik św. Kinga męczennik, św. Wojciech św. Stanisław św. Dorota Ze średniowiecznego teocentryzmu wyrastał powszechny w tamtych czasach wzorzec osobowy świętego. Utwory hagiograficzne – to znaczy opisujące żywoty świętych – miały wyraźny charakter dydaktyczny: zachęcały do wybierania takiej postawy życiowej, która przyniesie nagrodę w postaci zbawienia. Drogą do świętości była asceza – wyrzeczenia się wszelkich przyjemności świata, umartwianie się. Aby zasłużyć na niebo, bohaterowie tamtych czasów
Liczne wojny, epidemie, fale głodu sprawiały, że życie ludzkie było w wiekach średnich szczególnie krótkie i kruche. Z tym faktem pomagała się pogodzić głęboka wiara, która nakazywała gardzić wartościami doczesnymi, a więc całym ziemskim bytowaniem. W średniowieczu powraca motyw z biblijnej Księgi Koheleta: „Vanitas vanitatum et omnia vanitas” (marność nad marnościami i wszystko marność). Wszelkie ludzkie starania i ziemskie przyjemności określa się w tej księdze jako „gonienie za wiatrem” – i podobnie widział człowiek średniowiecza. Jednocześnie ten człowiek wcale nie
Nieocenionym źródłem wiedzy o średniowieczu jest sztuka tego okresu. Trzeba pamiętać, że zdecydowana większość ludzi tej epoki była analfabetami. Dzieła sztuki pełniły dodatkową funkcję Pisma Świętego dla ubogich (Biblii pauperum) – nauczały prawd wiary, opowiadały historie biblijne i losy świętych. Sztuka tej epoki chciała być użyteczna, tzn. przemawiać do prostego człowieka. Mnich Teofil z XI w. pisał w swym dziele o sztuce: „Jeśli dusza wiernego ujrzy w rysach obraz męki pańskiej, zostaje boleścią przejęta; jeśli widzi,
Ważną grupą społeczną średniowiecza było rycerstwo, dlatego doskonały rycerz to kolejny ważny wzorzec osobowy epoki. Średniowiecze stworzyło własny ideał wojownika, kierującego się określonymi wartościami. „Bóg, honor, ojczyzna” – to najważniejsze z nich. Rycerz bez skazy był chrześcijaninem, do którego zadań należały obrona i krzewienie wiary. Stąd w tej epoce motyw świętej wojny z niewiernymi i wyprawy krzyżowe. Rycerza cechowała wielka pobożność – często się modlił, uczestniczył we mszach. Honor wymagał od
Wieki średnie nie są wcale, jak długo o nich sądzono, okresem upadku kultury i literatury. Dorobek tej epoki nie jest może najbogatszy, ale musimy pamiętać o dzielących nas wiekach – wiele z dorobku materialnego średniowiecza uległo zniszczeniu bądź zaginęło. Zwłaszcza w przypadku utworów literackich jest to strata niepowetowana. W średniowieczu nie powstawało zbyt dużo tekstów, zazwyczaj zapisywano tylko rzeczy uznawane za naprawdę ważne. Wiele utworów przekazywano ustnie. Tak było np.
Wieki średnie to najdłuższa z epok w dziejach nowożytnej Europy, bo trwająca ponad tysiąc lat. Stąd jej wewnętrzne zróżnicowanie, a zarazem trudność opisania wszystkich zjawisk epoki. Na gruzach cesarstwa rzymskiego tworzyły się nowe państwa. W Europie zapanował ustrój feudalny, a chrześcijaństwo zdominowało sposób myślenia ludzi tych czasów. Twórcami kultury tego okresu są dwa stany: duchowieństwo i rycerstwo, dlatego za jej główne symbole można uznać krzyż i miecz. Ważne dla zrozumienia średniowiecza jest pojęcie hierarchii, łączące się z uporządkowaniem,
Utwory literackie późnego średniowiecza mogą być ciekawe z dwóch względów. Po pierwsze można w nich znaleźć pewne podsumowanie epoki, syntezę kultury wieków średnich z wszystkimi tego czasu sprzecznościami. Po drugie są zapowiedzią przełomu, który wkrótce nastąpi – w tekstach powstałych w XIV czy XV w. widać już pewne elementy charakterystyczne dla renesansu. Utwory takie jak Boska komedia Dantego czy Wielki testament Villona wymykają się uproszczonym interpretacjom i stanowią źródło inspiracji dla późniejszych autorów. Boska komedia Dantego
Najważniejszym tematem literatury II połowy XX wieku okazały się wydarzenia II wojny światowej i ich następstwa. Życie przerosło wyobraźnię – stąd wynika charakterystyczne dla tych utworów odejście od fikcji literackiej w stronę różnorodnych form dokumentalnych. Autorzy starają się pokazać przede wszystkim prawdę historyczną, rzeczywiste przeżycia ludzi. W prozie mamy więc do czynienia z takimi formami, jak pamiętnik, dziennik, wywiad, reportaż itp. Często zresztą cechy tych różnych gatunków mieszają się ze sobą w jednym utworze –
Romantyków ciekawiło wszystko, co niezwykłe, poruszające, zaskakujące. Fascynowały ich tajemnice tkwiące w otaczającej rzeczywistości. Stąd w ich twórczości duchy i zjawy, sny i widzenia – wiążą się z przeświadczeniem, że obok siebie istnieją świat materii i świat ducha. Zamiast cywilizacji romantycy wybierają prostotę, co tłumaczy ich powrót do natury i ludowości. Podobnie jak twórcy każdej innej epoki romantycy próbowali opisać świat, tyle że inaczej go postrzegali i inne elementy z niego wybierali niż twórcy poprzednich epok. Nie interesuje ich
Topos wędrówki występuje w literaturze od najdawniejszych czasów – jednym z takich homo viator był mitologiczny Odyseusz, który dziesięć lat wracał z wojny trojańskiej do rodzinnej Itaki. W utworach romantycznych motyw ten pojawia się szczególnie często, a twórcy I połowy XIX wieku nadają mu różnorodne sensy. Podróżowanie pozwala bohaterom na poznanie świata, ale też samych siebie – pozwala im na osiągnięcie dojrzałości. Czasem bywa metaforą losów człowieka – a zdarza się,
Nocą 29 XI 1830 r. od ataku na Belweder, siedzibę księcia Konstantego, rozpoczęło się powstanie listopadowe. Wydarzenie to miało wielki wpływ i na biografie, i na dzieła polskich romantyków. W ogarniętej powstaniem Warszawie swoimi wierszami zachęcał do walki Słowacki. W walkach brali udział m. in. Wincenty Pol i Lucjan Siemieński (poeci krajowi). Próbował powrócić do Polski Mickiewicz, ale zatrzymał się w zaborze pruskim. Także młody Krasiński marzył o wzięciu udziału
Żadna inna epoka nie stawiała tak wysoko poety i poezji, jak czynił to romantyzm. Poetę uważano wówczas za kogoś wyjątkowego, stojącego ponad innymi ludźmi. To jemu przypisano umiejętność rozumienia duchowej strony rzeczywistości i odczytywania jej tajemnic. Obdarzony niezwykłą mocą, pośredniczył w przekazywaniu ludziom mocy poezji. Samą poezję traktowano jak absolut, jak siłę mogącą zmieniać rzeczywistość – sądzono, że słowo może mieć moc czynu! W romantycznej literaturze polskiej przed poetą stanęło
Od roku 1795 – kiedy to w wyniku trzeciego rozbioru Polska zniknęła z mapy Europy – problem odzyskania niepodległości będzie jednym z ważniejszych tematów literackich aż do roku 1918! Widać to zwłaszcza w literaturze romantycznej, która wyraźnie głosi hasła wolności, a także potrzebę buntu i walki. Twórcy tej epoki, a wśród nich ci najwięksi: Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, analizują w swoich dziełach aktualne wydarzenia, na przykład badają przyczyny klęski powstania listopadowego, a przy tym pokazują różne drogi wiodące
Romantyzm polski swój szczególny charakter zawdzięcza takiej, a nie innej sytuacji politycznej w owym czasie. Prócz problemów typowo polskich w utworach tej epoki pojawiają się jednak także tematy i inspiracje obecne w całej literaturze romantycznej: ludowe wierzenia, motywy orientalne i historyczne, na przykład nawiązania do średniowiecza. Szczególne znaczenie będzie miała ludowość, traktowana jako podstawa kultury narodowej, ważny element polskiej odrębności. Także inne motywy mają w literaturze polskiej nieco inny charakter. Nawiązywanie
Jaka była romantyczna miłość? Twórcy tej epoki interpretowali ją w szczególny sposób, wzorując się na takich utworach, jak Nowa Heloiza Rousseau czy Cierpienia młodego Wertera Goethego. Miłość była uczuciem nagłym i silnym, często od pierwszego wejrzenia. Dawała niezwykłe szczęście, ale też cierpienia ponad siły, prowadziła do obłędu czy samobójstwa… W tej epoce nie łączy się miłości z małżeństwem, które jest interpretowane jako „grób miłości”. To uczucie nie ma szans na
Poetom romantycznym przyszło żyć w okresie niezwykle ważnych wydarzeń politycznych i przemian społecznych. Nie wszyscy pamiętali nadzieje związane z Napoleonem (na przykład Słowacki urodził się w 1809 r.), ale ich wspólnymi doświadczeniami były powstanie listopadowe i Wiosna Ludów. Interesujące wydarzenia nie są jednak jedynym powodem, by dobrze poznać biografie romantycznych twórców. Znajomość losów poety okazuje się ważna, przydatna w trakcie lektury jego dzieł. Nie ma chyba pisarza, który w swojej twórczości nie odwoływałby się do własnych przeżyć i doświadczeń.
Kalendarz zdarzeń i zjawisk Historia 1795 r.: III rozbiór i zniknięcie Polski z mapy Europy. 1797 r.: powstanie we Włoszech Legionów Dąbrowskiego; wielkie nadzieje Polaków związane z Napoleonem. 1807 r.: na mocy traktatu w Tylży utworzenie Księstwa Warszawskiego. 1815 r.: postanowienia kongresu wiedeńskiego ustanawiającego nowy ład po klęsce Napoleona – zamiast Księstwa Warszawskiego powstaje podległe Rosji Królestwo Polskie, unia personalna (car królem polskim). 1817 r.: założenie Uniwersytetu Warszawskiego. 1824 r.: procesy – w Wilnie filomatów i filaretów, w Warszawie Waleriana Łukasińskiego. 1829 r.: koronacja
