MATURA
Behawioryzm Po pierwsze, jest to pogląd głoszący, że aby zrozumieć postępowanie człowieka, należy ograniczyć się do badania jego zachowań i unikać niepewnej introspekcji (wnikania w jego życie wewnętrzne, przeżycia psychiczne). Behawioryzm powstał na gruncie psychologii – stanowił próbę racjonalnego wytłumaczenia ludzkich zachowań. Dotychczas próbowano to robić, odwołując się do przeżyć wewnętrznych człowieka – lecz rozczarowani badacze stwierdzili, że ta metoda nie przynosi wymiernych rezultatów. Jednak trudno jest przecież zbadać stan umysłu i równie
Egzystencjalizm – kierunek filozoficzny, który rozwijał się głównie w Niemczech (lata 20. i 30. XX w.) i we Francji (lata 40. i 50. XX w.), zyskał jednak rozgłos w całej Europie. Albert Camus uznawany jest za jednego z wybitnych pisarzy egzystencjalnych, choć on sam odcinał się od tej opinii. W egzystencjalizmie wyróżniamy dwa nurty: ateistyczny, którego przedstawicielami byli Jean Paul Sartre i Martin Heidegger chrześcijański, którego przedstawicielem był Gabriel Marcel. Nurt ateistyczny, do którego wbrew jego
Uniwersalizm średniowieczny Jeden światopogląd (teocentryzm), takie same wzorce osobowe (święty, rycerz), wszędzie tego samego oczekuje się od artysty, sztuki: ma tworzyć na chwałę Bożą (anonimowość, bo ważne jest dzieło, a nie twórca). Elity posługują się łaciną. Jeden papież, jeden cesarz, jeden system szkolnictwa: szkoły przykatedralne, przykościelne. Zatem uniwersalizm średniowieczny to dążenie do ujednolicenia życia społecznego, politycznego i kulturalnego. A jak jest dzisiaj? Czy średniowiecze zatonęło w mrokach przeszłości i odeszło w zapomnienie? Nic podobnego. Chorały gregoriańskie
Orientalizm Cywilizacja zachodnia wydawała się romantykom zbyt banalna i mało interesująca jako materiał literacki. Poszukiwali więc czegoś zupełnie innego, niezwykłego: szalonych bohaterów, ale też ludzi prostych, nieznanego modelu kultury i życia. Zainteresowanie Wschodem objawiło się nie tylko na martwych kartach literatury. Niektórzy romantycy odbywali podróże na Wschód, ubierali się w stylu orientalnym, przywozili do swych domów naczynia i przedmioty codziennego użytku, popijali indyjską herbatę. Fascynacja orientem (w dużej mierze Indiami) przyczyniła się do sprecyzowania
Impresja to lekkie jak piórko wrażenie, coś ulotnego, szybko przemijającego. Na romantycznej randce siedzisz nad jeziorkiem i podziwiasz zachód słońca. W jednej chwili patrzysz na żółte refleksy odbijające się w wodzie, za chwilę pomarańczowe, potem bardziej ogniste, w końcu zapada ciemność. Wraz z grą świateł zmienia się nastrój, klimat Twojej randki – od ciepłych uczuć po lęk, który pojawia się wraz z zapadnięciem ciemności. Impresjonistyczne odczucia działają na dziewczyny – może dlatego miło spędza się czas
Autorka Maria Kuncewiczowa (1895-1989) – jedna z czołowych przedstawicielek nurtu psychologiczno-obyczajowego we współczesnej prozie. Mieszkała w Paryżu, w Wielkiej Brytanii (prowadziła tam polski oddział Pen Clubu) i w USA, gdzie wykładała literaturę polską na uniwersytecie w Chicago. W 1968 roku powróciła do kraju i aż do śmierci mieszkała w Kazimierzu Dolnym. Właśnie tam, w dawnym domu pisarki, zwanym Kuncewiczówką, mieści się jej muzeum. Epoka W dwudziestoleciu międzywojennym bardzo ważnym nurtem był psychologizm – do tego nurtu zaliczymy np. Cudzoziemkę,
Tego się naucz! Poezja Bolesława Leśmiana – niepowtarzalna w swym charakterze – do najłatwiejszych nie należy. Zastanów się, czy potrafisz odpowiedzieć na następujące pytania: Dlaczego twórczość autora Dusiołka stanowi na tle poezji dwudziestolecia międzywojennego zjawisko całkowicie odosobnione? Co przesądza o jego odrębności? Do jakiej filozofii odwołuje się Leśmian w swoich wierszach? Jak postrzega świat, człowieka, naturę? Na czym polega eksperymentatorski stosunek do języka poetyckiego? Jaką funkcję pełnią neologizmy w wierszach
Tego się naucz! Zapamiętaj najważniejsze informacje o Wojnie chocimskiej, bardzo istotnym poemacie Wacława Potockiego. Musisz umieć pokazać, jakie wady polskiej szlachty i polskiego ustroju krytykował w swej twórczości. Bardzo ważne jest także, żebyś pamiętał tytuły jego najważniejszych utworów; umiał pokazać go jako patriotę zaangażowanego w sprawy ojczyzny. Wacław Potocki (1625-1695) to jeden z najciekawszych polskich twórców XVII wieku. Jako arianin, Potocki nie mógł otrzymać w Polsce wyższego wykształcenia (Akademia Krakowska arian nie przyjmowała), a za granicą nigdy
Tego się naucz! Pierwsze ważne zagadnienie, którego nie wolno zaniedbać, to Norwid a trójka romantycznych wieszczów, Norwid wobec swojej epoki (jakie tematy poruszał w swojej poezji, czy były to tematy inne niż te, które interesowały Mickiewicza czy Słowackiego?). Drugi ważny temat to wielcy ludzie w poezji Norwida: Sokrates, Dante, Kolumb (Klaskaniem …), Szopen (Fortepian Szopena), Bem (Bema pamięci…). Poza tym: artysta i sztuka, rozważania na temat istoty twórczości poetyckiej (także własnej), piękno – te
Pieśń o Rolandzie Co warto wiedzieć o Pieśni o Rolandzie, czyli trzy podstawowe zagadnienia zawarte w utworze, które każdy maturzysta powinien znać: Starofrancuska Pieśń o Rolandzie jest utworem anonimowym. Opowiada o dziejach wyprawy Karola Wielkiego do opanowanej przez Saracenów Hiszpanii w 788 roku. Akcja utworu obejmuje zwycięstwo Karola nad poganami oraz tragiczną klęskę tylnej straży dowodzonej przez hrabiego Rolanda, która wskutek zdrady Ganelona (ojczyma Rolanda) w trakcie odwrotu została zaatakowana
Na maturze oprócz wierszy pojawiają się również fragmenty prozy, które trzeba zanalizować i zinterpretować. Warto zatem zapoznać się ze sposobem przeprowadzania takich zabiegów. Proponujemy fragment z Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza, który pojawił się na maturze w 1999 r. w trzech województwach – pomorskim, kujawsko-pomorskim i warmińsko-mazurskim. Tekst dosyć prosty do analizy i interpretacji, ale odwołujący się do stale pojawiających się na maturze motywów ojczyzny, wizerunku Polaków i Polski. Ważne! Jak w każdej interpretacji potrzebny jest kontekst kulturowy. Odwołuj
Język polski na tle innych języków słowiańskich. Jak zacząć? W znanych nam językach europejskich możemy obserwować podobieństwa językowe i w gramatyce, i w słownictwie. Na przykład: w polskim, angielskim i rosyjskim mamy podobny podział wyrazów na części mowy i części zdania. Podobieństwa językowe wyraźniejsze są w słownictwie – porównaj wyrazy: pol. siostra, brat; ros. siestra, brat; ang. sister, brother. Przechodzisz do sedna wypowiedzi! Jak powstają podobieństwa językowe? Ich przyczyną mogą
Halina Poświatowska *** Kiedy Izolda umierała, Tristan pochylał się nad szpitalnym łóżkiem, ręką miękką i chłodną dotykał rozpalonego czoła. Podawał oddech z własnych ust i piła Izolda życie z oddechu kochanka. Podtrzymywał jej osuwającą się głowę, wąskie szczupłe plecy. Obojczyki wychudłe podnosiły się spiesznie, aby nadążyć za oddechem. Serce biło prędko, nierówno. Izolda zaciskała palce wokół ręki Tristana. Przemów do mnie – prosiła – chcę słyszeć twój głos, jeszcze mogę słyszeć – mówiła. Milczał
Co charakteryzuje esej, reportaż, felieton? Omów na przykładach z literatury współczesnej. W literaturze współczesnej obserwuje się odchodzenie od fikcji literackiej oraz od gatunków „czystych”. Zaciera się granica między literaturą a piśmiennictwem nieliterackim (np. tekstami naukowymi czy publicystyką), zaczynają dominować formy dokumentalne. Esej to gatunek łączący literaturę i naukę. Jest szkicem filozoficznym, naukowym, krytycznym czy moralistycznym, zazwyczaj pisanym prozą, przy czym autor nie ukrywa subiektywnego punktu widzenia. Esej ma swobodną kompozycję: nie kończy
Scharakteryzuj powieść jako gatunek literacki. Jak rozwijała się na przestrzeni epok i jakie znasz rodzaje powieści? Sam termin: powieść ustalono w latach 40-tych XIX w., a jest to najważniejszy gatunek epiki. Powieść jest utworem obszernym, pisanym prozą, jej konieczne elementy to: narrator i narracja, akcja, czas, przestrzeń, bohaterowie. W każdej powieści coś, gdzieś się dzieje – jest to świat przedstawiony, narrator może do niego należeć lub nie – może opisywać
Intertekstualność oznacza związki między konkretnymi tekstami literackimi. To zjawisko dość częste – żaden utwór nie powstaje w kulturowej pustce, ale pozostaje w relacji z innymi dziełami, przekształca je, rozwija zawarte w nich myśli lub je odrzuca. Omawiane zjawisko, uważane przez niektórych za typowe dla postmodernizmu, występuje w rozmaitych postaciach. Za jego przejaw uznaje się w powieści relacje między narracją a wypowiedziami bohaterów (mowa pozornie zależna), różnego rodzaju naśladownictwa stylistyczne (stylizacje, pastisz), związki z utworami realizującymi ten sam gatunek
Postać kontrowersyjna – jej miejsce i funkcja w literaturze. Zestaw lektur • Mitologia – mit ikaryjski (Ikar) • Sofokles – Antygona (Antygona i Kreon) • Legenda o świętym Aleksym (Aleksy) • Pieśń o Rolandzie (Roland) • William Szekspir – Hamlet (Hamlet) • Miguel Cervantes – Don Kichot (Don Kichot) • Adam Mickiewicz – Konrad Wallenrod (Konrad Wallenrod) – Dziady (Gustaw-Konrad) – Pan Tadeusz (Jacek Soplica, Horeszko) • Juliusz Słowacki – Kordian (Kordian) • Zygmunt Krasiński
Najważniejsze lektury do matury Antygona Sofoklesa Co o niej pamiętać? Jest to jeden z najbardziej znanych i jednocześnie najważniejszych dramatów antycznych. Jego treść i poruszane problemy były wówczas aktualne i szeroko dyskutowane. Starożytnych Greków naprawdę nurtowało zagadnienie, które prawo jest ważniejsze, którym kierować się w pierwszym rzędzie. Czy ważniejsze jest prawo boskie, religijne, zwyczajowe czy świeckie, ustanawiane przez władców? Na to pytanie Sofokles nie udzielił jednoznacznej odpowiedzi. Być może, nie da się na nie odpowiedzieć, skoro
„A co życie może być warte… jeśli honor stracony”. (Joseph Conrad) Słowa Josepha Conrada uczyń mottem rozważań o tych bohaterach literackich, dla których honor był wartością najwyższą. Żelazny zestaw lektur Pieśń o Rolandzie William Szekspir, Hamlet Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod Joseph Conrad, Lord Jim, Tajfun Henryk Sienkiewicz, Trylogia Konspekt – pomysł na pracę Wstęp: Honor rozumiemy jako poczucie własnej godności, dbanie o własne dobre imię, swoją cześć. Splamić honor lub nawet go
Związki z myślą filozoficzną, literaturą i sztuką Europy na przykładzie dowolnej epoki w literaturze polskiej. Jaką epokę wybrać? Tę, którą znasz najlepiej, rzecz jasna. Dokładniej: taką, o której filozofii, sztuce i literaturze możesz powiedzieć najwięcej. Związki literatury polskiej z kulturą Europy Średniowiecze – pozwoli na „przyłożenie” filozofii św. Augustyna do Legendy o św. Aleksym, wizerunku danse macabre do Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, odnalezienie kultu Matki Boskiej w Bogurodzicy, w Lamencie świętokrzyskim. Warto zwrócić uwagę na szczupłość naszej
