MATURA
Rzut oka na biografię Przyszły noblista był dziennikarzem, aktorem, robotnikiem. Nie był bardzo wykształcony. Władysław Stanisław Reymont urodził się 7 maja 1867 r. we wsi Kobiele Wielkie jako dziewiąte dziecko wiejskiego organisty. Jako trzynastolatek znalazł się w Warszawie, gdzie był uczniem krawieckim i uczęszczał do warszawskiej Szkoły Niedzielno-Rzemieślniczej (to wtedy uzyskał jedyne znane świadectwo potwierdzające zdobyte przez niego szkolne wykształcenie). Przez kilka kolejnych lat występował w wędrownych trupach aktor- skich, pracował na kolei
Interpretacja i analiza wiersza Pięć ważnych porad! Interpretuj i analizuj równolegle. Nie rozdzielaj tych czynności, bo mają się one uzupełniać nawzajem. Twój cel to znaleźć sens – potem odpowiedzieć, jak poeta sprzedał to światu. Nie pomijaj drobiazgów, takich jak tytuł, motto, dedykacja. Zemszczą się! Nie pomijaj tego, co wiesz o autorze, nurcie i epoce. Odwdzięczą się! Nie pomijaj siebie – to, co Ty czujesz, jest ważne! Sprawdź tylko, czy możesz to udowodnić, odwołując
Co to znaczy, że literatura jest obrazem, znakiem swoich czasów? Odpowiedź rozpocznijmy od myśli Tomasza Manna: „Człowiek nie żyje wyłącznie swoim życiem osobistym, jako jednostka, ale też życiem swojej epoki i swojego pokolenia”. Dotyczy to także pisarzy. Żadne dzieło literackie nie powstaje w próżni. Na jego kształt zawsze wpływa rzeczywistość otaczająca autora – wszystko to, czego pisarz doświadcza. W literaturze możemy więc zobaczyć: wydarzenia historyczne, np. wojny, powstania, rewolucje; problemy społeczne, np. podział
Znajomość tych pojęć na pewno przyda się przy interpretacji. Aluzja literacka – nawiązanie w utworze literackim do innego dzieła, postaci, zjawiska lub motywu literackiego, będące świadomym zamierzeniem autora. Anakolut – wypowiedź celowo niepoprawna, np. zdanie urwane lub zlepek kilku zdań zbudowanych czy zestawionych wbrew regułom logiki i składni. Anakreontyk – nazwa pochodzi od poety greckiego Anakreonta, krótki wiersz o radosnym nastroju, wysławiający urodę życia, miłości i biesiady. Animalizm – zespół cech przynależnych zwierzętom, zwierzęcość,
Jak analizować prozę – tok postępowania Określamy – co to jest? Czy odczytaliśmy: opis sceny (fabuła, dialog), opis przestrzeni, monolog (wyznanie. mowa, refleksje), list, opis przedmiotu lub postaci, sam dialog, dyskusję wielu głosów? To bardzo ważne ustalenie na początek – porządkuje, sugeruje nastrój (monotonię, dynamikę), określa też świat przedstawiony i nieuchronnie prowadzi do pytania: Określamy – kto mówi? Inaczej mówiąc: trzeba określić typ narracji i pozycję narratora. Narrator – to
Dlaczego zestawiono te właśnie utwory? Dlaczego w poleceniu łączy się właśnie te, a nie inne? Z pewnością nie decyduje o tym ślepy przypadek! Teksty muszą mieć ze sobą coś wspólnego i często nietrudno to coś zauważyć: podobny problem, motyw, tytuł, kompozycja… Zdarza się, że polecenie od razu każe skupić uwagę na konkretnym zagadnieniu, tak jak w poniższych przykładach: Zinterpretuj wiersze Wisławy Szymborskiej „Może to wszystko” i Jana Twardowskiego „Wiersz z banałem w środku” jako refleksyjne spojrzenie
Sylwy współczesne Termin rozpropagowany przez wybitnego badacza literatury współczesnej Ryszarda Nycza pochodzi z języka łac. (silva rerum – las rzeczy). Tego typu teksty mają polifoniczno-hybrydyczną (czyli po prostu bardzo niejednorodną) strukturę. Ich autorzy wprowadzają do tekstu różne elementy, także te zaczerpnięte z obszarów pozaliterackich; wykorzystują np. dyskurs naukowy, język potoczny wraz z wszystkimi jego niedoskonałościami, dzieła kanoniczne, tradycję literacką. Często w jednym dziele spotykamy kilka gatunków: dziennik, pamiętnik, reportaż, esej,
Dekonstrukcjonizm Dekonstrukcja to koncepcja i technika analityczna rozwinięta przez francuskiego filozofa Jacąues’a Derridę. To przede wszystkim wnikliwa analiza tekstów literackich, w której pomija się socjohistoryczny kontekst (czas, miejsce i okoliczności powstania dzieła, wiek i status autora itd.) oraz zamierzoną przez autora wymowę (np. pomijamy fakt, że Trylogia Henryka Sienkiewicza była pisana ku pokrzepieniu serc, a liczne dzieła Stefana Żeromskiego miały rozdrapywać rany). Krytyk i interpretator może wykraczać poza intencje autora
Dialogizm W XX w. wyłonił się kierunek zwany dialogizmem lub filozofią dialogu. Ten kierunek był reakcją na kryzys w myśli filozoficznej, w której dominowały subiektywizm albo stanowisko obiektywistyczne. Subiektywizm zakładał samowystarczalność podmiotu (człowieka) w poznawaniu świata i wszelakich innych „czynnościach filozoficznych”; jego skrajna wersja to soliptyzm, zakładający, że świat istnieje jako nasze odczucie. Dla obiektywizmu zaś kluczowym pojęciem jest przedmiot – ważna jest prawda faktu, badanie świata. Dialogizm nastawiony był
ABSTRAKCJONIZM Abstrakcjonizm pojawił się w sztukach plastycznych w XX wieku. Sztuka abstrakcyjna nic nie przedstawia, jest wyrazem zamysłu artysty, jego trudnych do odczytania wyobrażeń i uczuć. Operuje plamą, linią, kolorem, bryłą, płaszczyzną. Do kierunków abstrakcyjnych można zaliczyć wiele dzieł kubistycznych, dadaistycznych i surrealistycznych. Przedstawiciele w sztuce: Arshile Gorky, Hans Arp, Georges Braque. W latach 20. w Polsce działała w Warszawie awangardowa grupa artystyczna Blok, skupiająca wielu artystów abstrakcjonistów. Należeli do niej: Henryk Berlewi (geometryczne kompozycje abstrakcyjne i dzieła realizowane według
Geneza: III część Dziadów napisał Mickiewicz po upadku powstania listopadowego. Są one próba rehabilitacji poety za to, że nie wziął udziału w powstaniu. Od miejsca powstania nazywa się tę część Dziadami drezdeńskimi, w odróżnieniu od wileńsko-kowieńskich (cz. II i IV) Czas i miejsce akcji: listopad 1823, Wilno, ale też okolice Lwowa i Warszawa oraz Petersburg Najważniejsze wydarzenia: Przemiana Gustawa w Konrada Monolog Konrada (Wielka improwizacja) Widzenie księdza Piotra Bal u Senatora Bohaterowie: Gustaw-Konrad – zbuntowany, romantyczny bohater,
Wesele na maturze Geneza i tytuł dramatu Wesele po raz pierwszy zostało wystawione 16 marca 1901 roku na scenie krakowskiego Teatru Miejskiego. Łączyło się ze skandalem towarzyskim, gdyż na widowni zasiedli ci, którzy stali się pierwowzorami bohaterów dramatu. Nawet niektóre zdarzenia czy rozmowy oparte były na rzeczywistych. Tytułowe wesele odbyło się kilka miesięcy wcześniej, 20 listopada 1900 roku w podkrakowskich Bronowicach. Poeta Lucjan Rydel (w dramacie Pan Młody) ożenił się
Tego się naucz! Powinieneś wiedzieć, kto jest kim w Chłopach. Maciej Boryna – bogaty gospodarz, który twardą ręką sprawuje rządy w rodzinie i gospodarstwie. Uparty, nieustępliwy, apodyktyczny, ale oddany pracy i szczerze kochający ziemię. Antek Boryna – pierworodny syn Macieja – jak ojciec porywczy i uparty. Ale i namiętny… Hanka Borynowa – żona Antka, awansowała w hierarchii wsi przez małżeństwo z synem najbogatszego gospodarza. Pracowita, zapobiegliwa i zazdrosna. Jagna – piękna
Tego się naucz! Przede wszystkim zastanów się, czy znasz definicje pojęć: klasycyzm, klasyk, klasycysta (czym różni się klasyk od klasycysty?), neoklasycysta. I czy umiesz je odpowiednio zastosować? To ważne, gdyż za znajomość tych terminów otrzymasz kilka cennych punktów. Kolejne zagadnienie to reinterpretacja mitów; znaczenia pojęcia reinterpretacja można się co prawda domyślać, lecz dla pewności warto sprawdzić jego znaczenie. Na pewno dostałbyś punkty także za wytłumaczenie pochodzenia nazwiska słynnego cyklu Herberta –
Co warto wiedzieć o Makbecie, czyli cztery podstawowe zagadnienia zawarte w utworze Szekspira, które maturzysta powinien wiedzieć: 1. Makbet jest przykładem utworu scenicznego, który został ukształtowany według kanonów nowożytnej dramaturgii. Odrzuca większość reguł obowiązujących w tragedii antycznej: Nie respektuje zasady jedności miejsca, czasu i akcji: wydarzenia w utworze rozgrywają się na polu bitwy, wrzosowisku, w średniowiecznych zamkach, akcja trwa aż siedemnaście lat, wątek główny uzupełniają wątki poboczne, czego przykładem losy
Tego się naucz! Ile utworów wchodzi w skład Trenów? Dlaczego są one dziełem wyjątkowym na tle dotychczasowej polskiej poezji żałobnej? Komu są poświęcone? Treny to nazwa cyklu określająca po prostu gatunek, w którym napisane zostały utwory. Cykl poprzedza dedykacja: „Orszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej dziecinie, która cnót wszytkich i dzielności panieńskich początki wielkie pokazawszy, nagle, nieodpowiednie, w niedoszłym wieku swoim, z wielkim a nieznośnym rodziców swych żalem zgasła, Jan Kochanowski, niefortunny ociec, swojej najmilszej dziewce z łzami
Tego się naucz! Elementarne pytania, na które musisz umieć odpowiedzieć to: W jaki sposób zmieniał się światopogląd poety, jego postawa wobec świata? Do jakiej filozofii odwoływał się w swoich wierszach? Jakich technik obrazowania używał w kolejnych etapach swojej twórczości? Znajomość tych kwestii pozwoli uporządkować wiedzę na temat poezji Kasprowicza. Tematy społeczne w naturalistycznej stylistyce. Wstrząsające obrazy nędzy i poniżenia prostych ludzi to w literaturze domena prozy, w poezji należą
Ludomania (wieś) Pod koniec wieku XIX – zwłaszcza w Krakowie, w kręgach elit kulturalnych – pojawia się moda, na wieś i wszystko co „chłopskie” – którą określamy terminem ludomania. Owocuje to między innymi: serią małżeństw przedstawicieli elit z chłopkami; powstaniem setek utworów literackich opiewających życie wsi; zalewem obrazów o tematyce wiejskiej; wreszcie pojawieniem się motywów folklorystycznych we wzornictwie. Wynikiem mody są dwa arcydzieła Wesele Wyspiańskiego i Chłopi Reymonta – panorama
Tematyka żydowska jest istotnym motywem w literaturze polskiej, bo Polacy i Żydzi mają wspólną, często bolesną, historię. Jeszcze przed II wojną światową co siódmy obywatel Polski był Żydem. I było tak od średniowiecza. Wynika z tego chyba jasno, że również mniej więcej jedna siódma całej historii polskiej kultury ma związek z Żydami. A to bardzo dużo. Do jakich tematów może się przydać znajomość problematyki żydowskiej? Wielokulturowość polskiego społeczeństwa, problem asymilacji
Stanisław Barańczak (1946-2014), poeta, eseista, publicysta, tłumacz. Należał do twórców Nowej Fali. Związany z Poznaniem. Debiutował w 1965 roku. Działacz opozycyjny w czasach PRL, był założycielem drugoobiegowego kwartalnika „Zapis”. Pracował na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Za działalność polityczną i wywrotową został z niego jednak wyrzucony w 1977 roku. Jego wiersze ukazywały się głównie w wydawnictwach podziemnych. Od 1981 roku mieszkał i pracował w USA, gdzie wykładał literaturę polską na Uniwersytecie Harwardzkim. W 1999 roku Barańczak otrzymał Nagrodę Literacką
