SIDEBAR
Topos wędrówki występuje w literaturze od najdawniejszych czasów – jednym z takich homo viator był mitologiczny Odyseusz, który dziesięć lat wracał z wojny trojańskiej do rodzinnej Itaki. W utworach romantycznych motyw ten pojawia się szczególnie często, a twórcy I połowy XIX wieku nadają mu różnorodne sensy. Podróżowanie pozwala bohaterom na poznanie świata, ale też samych siebie – pozwala im na osiągnięcie dojrzałości. Czasem bywa metaforą losów człowieka – a zdarza się,
Nocą 29 XI 1830 r. od ataku na Belweder, siedzibę księcia Konstantego, rozpoczęło się powstanie listopadowe. Wydarzenie to miało wielki wpływ i na biografie, i na dzieła polskich romantyków. W ogarniętej powstaniem Warszawie swoimi wierszami zachęcał do walki Słowacki. W walkach brali udział m. in. Wincenty Pol i Lucjan Siemieński (poeci krajowi). Próbował powrócić do Polski Mickiewicz, ale zatrzymał się w zaborze pruskim. Także młody Krasiński marzył o wzięciu udziału
Żadna inna epoka nie stawiała tak wysoko poety i poezji, jak czynił to romantyzm. Poetę uważano wówczas za kogoś wyjątkowego, stojącego ponad innymi ludźmi. To jemu przypisano umiejętność rozumienia duchowej strony rzeczywistości i odczytywania jej tajemnic. Obdarzony niezwykłą mocą, pośredniczył w przekazywaniu ludziom mocy poezji. Samą poezję traktowano jak absolut, jak siłę mogącą zmieniać rzeczywistość – sądzono, że słowo może mieć moc czynu! W romantycznej literaturze polskiej przed poetą stanęło
Od roku 1795 – kiedy to w wyniku trzeciego rozbioru Polska zniknęła z mapy Europy – problem odzyskania niepodległości będzie jednym z ważniejszych tematów literackich aż do roku 1918! Widać to zwłaszcza w literaturze romantycznej, która wyraźnie głosi hasła wolności, a także potrzebę buntu i walki. Twórcy tej epoki, a wśród nich ci najwięksi: Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, analizują w swoich dziełach aktualne wydarzenia, na przykład badają przyczyny klęski powstania listopadowego, a przy tym pokazują różne drogi wiodące
Romantyzm polski swój szczególny charakter zawdzięcza takiej, a nie innej sytuacji politycznej w owym czasie. Prócz problemów typowo polskich w utworach tej epoki pojawiają się jednak także tematy i inspiracje obecne w całej literaturze romantycznej: ludowe wierzenia, motywy orientalne i historyczne, na przykład nawiązania do średniowiecza. Szczególne znaczenie będzie miała ludowość, traktowana jako podstawa kultury narodowej, ważny element polskiej odrębności. Także inne motywy mają w literaturze polskiej nieco inny charakter. Nawiązywanie
Jaka była romantyczna miłość? Twórcy tej epoki interpretowali ją w szczególny sposób, wzorując się na takich utworach, jak Nowa Heloiza Rousseau czy Cierpienia młodego Wertera Goethego. Miłość była uczuciem nagłym i silnym, często od pierwszego wejrzenia. Dawała niezwykłe szczęście, ale też cierpienia ponad siły, prowadziła do obłędu czy samobójstwa… W tej epoce nie łączy się miłości z małżeństwem, które jest interpretowane jako „grób miłości”. To uczucie nie ma szans na
Poetom romantycznym przyszło żyć w okresie niezwykle ważnych wydarzeń politycznych i przemian społecznych. Nie wszyscy pamiętali nadzieje związane z Napoleonem (na przykład Słowacki urodził się w 1809 r.), ale ich wspólnymi doświadczeniami były powstanie listopadowe i Wiosna Ludów. Interesujące wydarzenia nie są jednak jedynym powodem, by dobrze poznać biografie romantycznych twórców. Znajomość losów poety okazuje się ważna, przydatna w trakcie lektury jego dzieł. Nie ma chyba pisarza, który w swojej twórczości nie odwoływałby się do własnych przeżyć i doświadczeń.
Kalendarz zdarzeń i zjawisk Historia 1795 r.: III rozbiór i zniknięcie Polski z mapy Europy. 1797 r.: powstanie we Włoszech Legionów Dąbrowskiego; wielkie nadzieje Polaków związane z Napoleonem. 1807 r.: na mocy traktatu w Tylży utworzenie Księstwa Warszawskiego. 1815 r.: postanowienia kongresu wiedeńskiego ustanawiającego nowy ład po klęsce Napoleona – zamiast Księstwa Warszawskiego powstaje podległe Rosji Królestwo Polskie, unia personalna (car królem polskim). 1817 r.: założenie Uniwersytetu Warszawskiego. 1824 r.: procesy – w Wilnie filomatów i filaretów, w Warszawie Waleriana Łukasińskiego. 1829 r.: koronacja
Miłość To uczucie od pierwszego wejrzenia, łączące ludzi, którzy są sobie przeznaczeni – mówi się o komunii dusz. Miłość jest wielką siłą, nie mogą jej pokonać przeciwności świata, nawet śmierć. Jest uczuciem wszechogarniającym, często też siłą destrukcyjną: prowadzi do załamania, szaleństwa, nawet samobójstwa. Dla romantycznego kochanka (raczej rzadko przedmiotem analizy są w literaturze tego okresu uczucia kobiety) wybranka jest ideałem, niemal aniołem. Pisarze tej epoki pokazują zazwyczaj miłość nieszczęśliwą i niespełnioną – nie
Romantyczni poeci głoszą hasła swobody twórczej i odrzucają klasyczne zasady – także jeśli idzie o gatunki literackie. Oczywiście nie znikają całkowicie klasyczne gatunki literackie, także te wywodzące się z antyku. Nadal powstają ody, sonety czy hymny, nie są to jednak formy najbliższe duchowi romantyzmu. W epoce tej powstają nowe gatunki, które ściśle łączą się ze światopoglądem epoki, w związku z czym w literaturze późniejszych epok pojawiają się rzadko lub nawet wcale. Nowe, powstałe w romantyzmie gatunki dramat romantyczny
Faust powstawał w latach 1768–1832. Goethe pisał go niemal przez całe życie. Pierwsza część utworu została wydana w roku 1808, druga – w 1832 (to rok śmierci pisarza). Ten dramat romantyczny jest sumą przemyśleń autora, dziełem przede wszystkim filozoficznym. Tytułowy bohater jest mędrcem, który rozczarował się do wiedzy książkowej. Przez całe dotychczasowe życie studiował księgi, ale nie znalazł dzięki temu odpowiedzi na najważniejsze pytania: o cel i sens życia, o prawa
Ważna jest przede wszystkim jednostka. Pod wpływem romantycznego indywidualizmu w literaturze pojawia się specyficzny typ bohatera – człowiek wybitny, o bogatej psychice, przeżywający rozterki i gwałtowne emocje. Czasem egzaltowany, nadwrażliwy, przesadnie silnie reagujący na otaczający świat. Bohater romantyczny stawia siebie w centrum zainteresowania (egotyzm!). Z przeżywanych przez niego emocji najważniejsze to miłość – zazwyczaj na romantyczny sposób nieszczęśliwa – oraz bunt. Bohater romantyczny chce zmieniać świat, broni wolności – swojej lub innych – ale
Johann Wolfgang von Goethe Król Olszyn Kto jedzie tak późno wśród nocnej zamieci?To ojciec z dziecięciem jak gdyby wiatr leci.Chłopczynę na ręku piastując najczulej,Ogrzewa oddechem, do piersi go tuli. „Mój synu, dlaczego twarz kryjesz we dłonie?”„Czy widzisz, mój ojcze? Król Olszyn w tej stronie,Król Olszyn w koronie, z ogonem jak żmija!”„To tylko, mój synu, mgła nocna się zwija.” „Chodź do mnie, chłopczyno, zapraszam najmilej,Pięknymi zabawki będziem się bawili,Chodź na brzeg, tu kwiatki kraśnieją i płoną,A
Nowa epoka = nowy światopogląd = nowe spojrzenie na sztukę! Także w sferze działalności artystycznej romantycy głoszą bunt przeciwko zniewoleniu. Według nich twórca ma całkowitą swobodę wyrażania swych uczuć i myśli. Sztuka rodzi się z natchnienia, które jest „pierwiastkiem boskim w człowieku”. Odrzucone zostają wszystkie antyczne zasady krępujące literaturę: zasada trzech jedności, decorum, mimesis, jednorodności estetycznej dzieła. Romantycy łączą język podniosły z potocznym, komizm z tragizmem, realizm z fantastyką – tylko tak można według nich oddać złożoność
Wielu ciekawych autorów, wiele ważnych dzieł! Wpłynął na to charakter epoki: fascynacja artystą i samym aktem tworzenia zachęcała do zajmowania się literaturą. O bogactwie romantycznego dorobku zadecydował fakt, że ówcześni twórcy dostrzegali różnorodne źródła inspiracji. Choć powtarzają się pewne tematy, nie jest to niewolnicze naśladowanie wspólnych wzorów. Różnice wynikają i z odmienności lokalnych – społecznych czy politycznych. Dla literatury ważny był także ówczesny wzrost liczby czytelników. Ciekawostka Kiedy po raz pierwszy mamy kontakt
Dramat był drugim oprócz liryki uprzywilejowanym w Młodej Polsce rodzajem literackim. Nie da się jednak ukryć, że przemiany polskiego teatru przez czas jakiś były opóźnione w stosunku do zmian zachodzących w Europie Zachodniej, czyli Wielkiej Reformy Teatru. W teatrach dużych miast wciąż przeważał styl gry deklamacyjnej, koturnowej. Z kolei na prowincji – styl jarmarczny, krzykliwy. Obydwa w nie najlepszym guście. Ten stan rzeczy zaczął się zmieniać na przełomie wieków. Kontakty z zagranicą stały się wtedy normą –
Powstanie Wesela związane jest z rzeczywistym weselem Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, które miało miejsce w podkrakowskich Bronowicach 20 listopada 1900 r. Na tym weselu był także Wyspiański, który podczas całej zabawy bacznie obserwował gości i słuchał ich rozmów. Dramat powstawał od końca listopada 1900 r. do marca 1901 r. Można więc powiedzieć, że Wyspiański spisywał wrażenia na gorąco. Weselnicy Chłopi Uznają intelektualną wyższość inteligencji. Oczekują od inteligencji kierownictwa i opieki (Wernyhora powierza złoty róg Gospodarzowi). Żywo
Nad powieścią Chłopi Reymont pracował od roku 1899 do 1908. W latach 1902-1909 ukazywała się w odcinkach w Tygodniku Ilustrowanym. To prawdziwe arcydzieło, za które w 1924 r. pisarz otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Na tle czterech pór roku Reymont przedstawił życie podłowickiej wsi w całej jego rozmaitości. W ramach jednego roku zamknął wszystko, co stanowi treść życia chłopów: pracę na roli i w obejściu, praktyki religijne, wesela, pogrzeby, wieczornice, zabawy w karczmie. W szeroką panoramę społeczno-obyczajową pisarz wplótł wątki
Dominujące nurty młodopolskiej prozy to naturalizm i tak zwany otwarty realizm. Otwarty, czyli taki, który nie ogranicza się do klasycznych zaleceń poetyki realistycznej, lecz pozwala także na umieszczanie w utworze elementów całkowicie z tą klasyczną poetyką niezgodnych. Nadal główny nurt opowieści utrzymany jest w konwencji realistycznej, ale może być uzupełniany fragmentami symbolicznymi, jak wizje, obrazy, i impresjonistycznymi oraz ekspresjonistycznymi, na przykład opisami. Nadal też trwa, zapoczątkowana jeszcze w dojrzałym realizmie, wielka literacka przemiana w zakresie narracji. Tradycyjny
Dzięki powieści Ludzie bezdomni Żeromski zyskał powszechną sławę – awansując w świadomości odbiorców do roli pisarza, który jest „społecznym sumieniem narodu”. Ukazała się ona w roku 1900 – i spotkała z dobrym na ogół przyjęciem, choć niektórzy krytycy nie zrozumieli formalnego nowatorstwa Żeromskiego i zarzucali mu… niestaranność w konstruowaniu utworu. Nie należy się temu jednak dziwić. Ludzie bezdomni to powieść na owe czasy bardzo nowoczesna, eksperymentalna. Na czym polegało nowatorstwo Żeromskiego? Kompozycja utworu jest luźna, epizody
