Zwróć uwagę na tematy
(takie mogą pojawić się na egzaminie gimnazjalnym)
- Czy jesteś zwolennikiem przejmowania obyczajów pochodzących z innych krajów?
- W liście do mieszkańca innego kraju opisz Twój ulubiony polski zwyczaj.
- Jest taki piękny obyczaj… – napisz opowiadanie.
- Napisz artykuł do gazety młodzieżowej, w którym przedstawisz ciekawą tradycję obowiązującą w Twojej szkole.
- Czy młodzież XXI wieku szanuje tradycję?
- Który z obyczajów najbardziej lubisz?
Komentarz do tematów:
Temat 1:
Kolejna rozprawka. O jakie obyczaje chodzi? Walentynki, Halloween. Jesteś zwolennikiem tych świąt? Jeśli tak, zastanów się nad doborem argumentów (walentynki to ładne i miłe święto, ale Halloween? czy to nie koliduje z naszym Świętem Zmarłych?).
Temat 4:
Ciekawa forma, ciekawy temat. Problem tylko w tym, że jeśli nie macie w swojej szkole żadnej interesującej tradycji, to trzeba będzie ruszyć głową i samemu coś wymyślić. I uwaga! W artykule opisać masz jakiś wyjątkowy obyczaj, a nie wagary z okazji pierwszego dnia wiosny.
Temat 2:
Temat podobny do 2. Określona została jedynie forma – list. Uwaga! Jest tu haczyk. Masz opisać polski obyczaj, a więc walentynki i mikołajki raczej odpadają. Propozycja: sobótka, czyli noc Świętego Jana.
Temat 3:
To zdecydowanie temat wolny. Zastanów się jednak, o którym ze znanych obyczajów możesz powiedzieć „piękny”. Piękny w znaczeniu dobry, potrzebny, niezwykły, ludzki. Może o zapraszaniu ubogich i bezdomnych na wieczerzę wigilijną, może o dzieleniu się opłatkiem?
Temat 5:
Forma jest oczywista. To rozprawka. Twoim zadaniem jest takie scharakteryzowanie swoich rówieśników (bo przecież młodzież XXI wieku to także Ty), aby wykazać, jaki jest stosunek młodych ludzi do tradycji. Wydaje się, że staropolska tradycja odchodzi w zapomnienie (rodzinne biesiady, uroczyste zaręczyny i wesela na sto kilkadziesiąt osób), ale z drugiej strony coraz bardziej popularna staje się tradycja z Zachodu (walentynki, Halloween).
Temat 6:
Temat dosyć łatwy. Forma nie została określona, więc można zastosować opis, rozprawkę. Od Ciebie tylko zależy, jaki obyczaj wybierzesz.
Zanim napiszesz
Przypomnij sobie, co wiesz o tradycji i obyczajach.
Tradycja to przekazywane z pokolenia na pokolenie obyczaje, poglądy, wierzenia, zasady postępowania. Uwaga! Tradycja często jest w konflikcie z postępem technicznym i cywilizacyjnym. Bardziej tradycyjni są więc ludzie, którzy nie mają silnego kontaktu z nowinkami technicznymi czy kulturowymi, np. mieszkańcy wsi.
Obyczaj to ustalony sposób postępowania, akceptowany przez grupę ludzi, czasem całe społeczeństwo. Odchodzenie od obyczajów to odcinanie się od tradycji.
Obyczaje, o których możesz pisać:
- Wigilia – najbardziej rodzinne święto. Pięknie nakryty stół, pod obrusem sianko, dwanaście potraw, pierwsza gwiazdka – znak, że można usiąść do stołu, dzielenie się opłatkiem, nakrycie dla wędrowca, pod choinką prezenty. Uwaga! Zależnie od regionu, w którym mieszkasz, różne są wersje na temat tego, kto przynosi prezenty. Mikołaj, gwiazdka, aniołek, Gwiazdor, a może po prostu rodzice?
- Walentynki – przywędrowały do nas ze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Święto zakochanych i to wcale nie tylko tych bardzo młodych. A co z naszym świętem miłości, czyli nocą świętojańską?
- Halloween – czyli Święto Zmarłych na wesoło. Jak na razie nie jest obchodzone szczególnie hucznie. Poczekamy, zobaczymy, może tak jak walentynki przyjmie się w polskiej tradycji.
- Mikołajki – czyli obdarowywanie się prezentami. Do niedawna prezenty dostawały jedynie dzieci, teraz i ci trochę starsi biorą udział w zabawie.
- Ostatki – pożegnanie karnawału, nadejście postu.
- Sobótka – wywodzi się jeszcze z pogańskiej tradycji. To święto obchodzone jest w najkrótszą noc roku.
- Topienie Marzanny – w ten sposób wita się wiosnę. Kukła Marzanny ląduje w wodzie i zima nie ma prawa już powrócić.
- Prima aprilis – pierwszego kwietnia robimy dowcipy wszystkim znajomym. I nikt się o to nie obraża.
- Osiemnastka – huczne obchodzenie tych wyjątkowych urodzin nie ma długiej tradycji w Polsce. Ale od kilkunastu lat osiemnastki to jedno z ważniejszych wydarzeń dla nastolatka.
- Zaręczyny – obchodzi się je skromnie (we dwoje) lub bardzo hucznie (rodzina plus goście).
- Wieczory panieńskie i kawalerskie – narzeczona tuż przed swoim ślubem zaprasza swoje przyjaciółki na babską posiaduchę, w tym samym czasie jej narzeczony bawi się wraz z kolegami.
- Studniówka – wielkie święto licealistów. Sto dni przed egzaminem maturalnym bawią się na wielkim balu. Potem już tylko nauka.
Formy, które możesz zastosować, pisząc o obyczajach i tradycji:
Opowiadanie
W tej formie chyba najłatwiej pisać o obyczajach. Wystarczy przecież, że opiszesz, jak w Twoim domu obchodzi się Boże Narodzenie lub Wielkanoc. Lubisz trudne wyzwania? Napisz pogodne opowiadanie o Dniu Zmarłych. Bez smutnych wspomnień i rozpaczania.
Wywiad
Możesz napisać wywiad z Maciejem Boryną (Chłopi), Zbyszkiem z Bogdańca (Krzyżacy) lub Sędzią z Pana Tadeusza. Porozmawiaj z nimi o tradycji, o jej roli w wychowaniu młodzieży i o tym, czy tradycję powinno się zmieniać.
List
Możesz opisywać, jak obchodzi się w Twoim domu Wigilię, możesz też w liście otwartym zachęcać Polaków do obchodzenia walentynek.
Rozprawka
W rozprawce prawdopodobnie będziesz musiał wypowiedzieć się na następujące tematy:
- Czy nasze obyczaje zmieniają się w epoce komputerów, globalizacji, przystąpienia do Unii?
- Czy młodzież szanuje tradycję?
- Czy chciałbyś, aby w naszej tradycji pojawiły się obyczaje pochodzące z innych krajów i kultur?
- Który z obyczajów chciałbyś przekazać następnym pokoleniom?
Reportaż
Reportaż może dotyczyć przygotowań do obchodów jakiegoś święta (np. do Wigilii w domu dziecka, w hospicjum czy w zwyczajnym, polskim domu). Można też w formie reportażu przedstawić jakieś tradycyjne szkolne święto – Dzień Patrona, pożegnanie najstarszych uczniów, otrzęsiny pierwszaków.
Utwory, na które możesz się powołać, pisząc o tradycji i obyczajach:
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – to niewątpliwie najbogatsza polska księga obyczajów i tradycji. Polowanie, przyrządzanie potraw, zaręczyny, zajazd szlachecki itp.
- Zemsta Aleksandra Fredry – Cześnik i Rejent, mimo iż się kłócą, w jednym są zgodni: w przestrzeganiu tradycji. I dlatego uważają, że najlepszym sposobem rozwiązywania sporów jest pojedynek, a o losach dzieci decydują tylko i wyłącznie rodzice i prawni opiekunowie.
- Opowieść wigilijna Karola Dickensa – święta Bożego Narodzenia w XIX-wiecznym Londynie.
- Krzyżacy, Trylogia Henryka Sienkiewicza – rycerskie śluby, pojedynki, porwania i uczty. Najsłynniejsza scena: Danusia Jurandówna ratuje Zbyszka od śmierci, nakrywając jego głowę białą chustą i mówiąc: „Mój ci on”. To naprawdę piękny obyczaj.
- Pieśń o Rolandzie, Tristan i Izolda – utwory, który mogłyby być kodeksem zasad rycerskich.
- Chłopi Władysława Reymonta.
Słowniczek
- Tradycyjny – zgodny z tradycją, nienowoczesny.
- Tradycjonalista – przeciwnik postępu, ściśle przestrzegający tradycji.
- Nowatorski – przełomowy, nietradycyjny.
- Konserwatysta – osoba uznająca jedynie stare, istniejące od dawna zasady czy poglądy, przeciwnik zmian i postępu.
- Klasyk – zwolennik tradycyjnych nurtów w sztuce, także ktoś uznawany za wzór w danej dziedzinie (np. Mozart, Chopin – klasycy muzyczni).
- Ortodoksja – surowe i bezwzględne przestrzeganie wyznawanych zasad religijnych, społecznych, kulturowych. Niedopuszczanie jakichkolwiek zmian w światopoglądzie.
- Dekulturacja – proces społeczny zachodzący w trakcie kontaktów międzykulturowych (między członkami różnych kultur), Efektem tych kontaktów jest zwykle zanikanie pewnych elementów tradycji określonych elementów (np. obyczajów). Dekulturacja prowadzi zazwyczaj do ujednolicania się kultur pozostających ze sobą we względnie stałym kontakcie (np. państwa ze sobą sąsiadujące mają coraz bardziej podobną tradycję).
Zobacz:
Wymień utwory które są źródłem wiedzy o obyczajach epoki średniowiecza
Obyczaje rycerstwa ukazane w Krzyżakach – podaj przykłady, określ jaką spełniają role?
Na podstawie wiersza O zachowaniu się przy stole Słoty omów i skomentuj średniowieczne obyczaje.