Bajki
To krótkie (epigramtyczne) lub troszeczkę dłuższe (narracyjne) utwory, które poprzez zabawne przykłady pokazują nasze wady, uczą, jak nie należy postępować.
- Najbardziej znani autorzy bajek: Ezop (legendarny bajkopisarz pochodzący ze starożytnej Grecji), Jean de La Fontaine (bajkopisarz francuski), Ignacy Krasicki i Adam Mickiewicz.
- Skojarz z bajkami dydaktyzm, czyli chęć pouczania czytelników. Autorzy wykorzystywali np. morał – pouczenie występujące w bajce, wniosek, który ma z niej wypływać.
Słynne bajki
Szczur i kot Ignacego Krasickiego – śmieszna scenka, w której zarozumiały szczur jest tak skupiony na sobie, że nie zauważa niebezpieczeństwa i pada ofiarą kota.
- Elementy humoru: zabawne przedstawienie szczura, który siedzi na ołtarzu w oparach kadzideł, zadziera łeb do góry, przechwala się i nie widzi przyczajonego kota.
- Wypływająca nauka: nie można być zarozumialcem, pyszałkiem, człowiekiem próżnym, który widzi tylko koniec swojego nosa.
Słowik i szczygieł Ignacego Krasickiego – szczygieł zrobił przykrość słowikowi, podśmiewając się, że jego śpiew trwa bardzo krótko. Słowik odciął się szczygłowi, że jego śpiew, choć krótki, jest doskonały.
- Elementy humoru: ironiczne potraktowanie zarzutu szczygła przez słowika.
- Wypływająca nauka: nie warto wywyższać się nad innych, naigrywać się z kogoś.
Malarze Ignacego Krasickiego – spośród dwóch malarzy, tylko jednemu dobrze idzie interes, i to wcale nie dlatego, że wykonuje ładniejsze portrety.
- Elementy humoru: mimo tak krótkiej scenki poeta doskonale narysował portrety dwóch malarzy oraz… nas samych.
- Wypływająca nauka: jesteśmy zakłamani i obłudni, lubimy pochlebstwa. Powinniśmy z tym walczyć i umieć przyznać się do swoich wad, akceptować siebie, swój wizerunek i nie wyróżniać tych, którzy się nam podlizują.
Przyjaciele Adama Mickiewicza – uznawani za przyjaciół Leszek i Mieszek zostają poddani próbie. Okazuje się, że ich przyjaźń była pozorna – Leszek nie pomógł przyjacielowi w biedzie, zostawił Mieszka na pastwę niedźwiedzia.
- Elementy humoru: śmieszna scena, w której Leszek czmycha na drzewo, a Mieszek „pada na twarz”. Niedźwiedź obwąchuje go i uznaje za padlinę, bo ze strachu Mieszek narobił w gatki.
- Wypływająca nauka: zawarta jest w przysłowiu – morale, którym Mieszek dopiekł Leszkowi:
Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie.
Satyry
To także śmieszne dla czytelnika utwory, choć wnioski z nich płynące wcale takie zabawne nie były. Ignacy Krasicki piętnował w satyrach takich jak Żona modna czy Pijaństwo nie konkretnych szlachciców, nie konkretne szlachcianki, lecz wady całej grupy społecznej.
Słynne satyry
Żona modna Ignacego Krasickiego – satyra ośmieszająca dwa style życia w XVIII-wiecznej Polsce: szlachecki i cudzoziemski.
- Kto śmieszy? Bohaterowie satyry – nie tylko tytułowa żona modna, ale i jej mąż, który opowiada historię swego ożenku. Bohaterka stała się panią Piotrową nie dlatego, że pan Piotr ją kochał, tylko dlatego, że pragnął jej posagu, w skład którego wchodziło kilka wsi. Ale gdy po ślubie okazało się, że jest kobietą rozrzutną, lubiącą modę i różne rozrywki, to już mąż mniej ją cenił. Nasprowadzała do domu wiele kosztowności, niepotrzebnych bibelotów, strojów, a nawet zwierząt i ptaków. Zorganizowała przyjęcie z pokazem fajerwerków, od których wybuchł pożar. Jej „modny” styl polegał na bezmyślnym naśladowaniu mody francuskiej oraz wyśmiewaniu wszystkiego, co polskie, szlacheckie, tradycyjne.
Śmieszny jest także pan Piotr – typowy szlachcic polski, który ożenił się dla posagu, a teraz czuje się pokrzywdzony. Autor satyry ma dla niego trochę więcej sympatii niż dla jego modnej żony.
- Wypływająca nauka: Trzeba szanować tradycję – brać z niej to, co sprawdzone i dobre, szanować tych, którzy są jej twórcami. Należy wystrzegać się chciwości, rozważnie przyjmować wszelkie nowinki w modzie, nie naśladować bezmyślnie wszystkiego, co nowe.
Pijaństwo Ignacego Krasickiego – satyra ośmieszająca narodową cechę Polaków, która pojawia się w tytule.
- Kto śmieszy? Szlachcic, który wraca na kacu z imienin żony. Skarży się na ból głowy i inne dolegliwości, które są skutkami nadmiernego pijaństwa, przyznaje się do własnej głupoty i słabości, po czym postanawia znowu napić się wódki. Pijany szlachcic, którego sportretował Krasicki, jest odrażający. Cuchnie alkoholem, puszczają mu nerwy, więc łatwo wdaje się w bijatyki. Sam odczuwa, że alkohol niszczy jego ciało i umysł.
- Wypływająca nauka: Ze wszystkiego, co jest dostępne dla człowieka, powinno się rozsądnie korzystać. Nałóg pijaństwa jest niszczycielski, a życie w trzeźwości przynosi korzyści – jasność umysłu, radość życia, chęć do pracy.
Komedie
Najstarsze komedie nie miały na celu nauczać poprzez śmiech. Tę funkcję komediom nadali dopiero twórcy renesansu i baroku. Wśród nich najsłynniejszy Molier. Z polskich komediopisarzy powinniście świetnie kojarzyć Aleksandra Fredrę.
Świętoszek i Skąpiec Moliera – już tytuły tych komedii mówią same za siebie. W pierwszej ośmieszona została fałszywa pobożność, pozory uczciwości i szlachetności, w drugiej – skąpstwo, pazerność.
- Kto śmieszy? Świętoszkiem jest Tartuffe, skąpcem Harpagon. Ich postacie śmieszą, ale i napawają obrzydzeniem. Ich intrygi mogą zrujnować otaczających ich ludzi, ale na szczęście prawda wychodzi na jaw.
- Wypływająca nauka: Działania pod publiczkę, fałszywa pobożność, udawana dobroczynność nie mają szans być nierozpoznane. Wcześniej czy później ktoś zauważy fałsz i ośmieszy świętoszka. Nie warto być też odludkiem, skąpcem, egoistą, gdyż życie dopiero wtedy przynosi radość, gdy robi się coś z myślą o innych.
Zemsta Aleksandra Fredry – świat szlachecki na wesoło. Udane portrety szlachciców – Rejenta, Cześnika i Papkina – bawią, a jednocześnie pokazują ostatnie dni szlacheckich czasów.
- Kto śmieszy? Cześnik Raptusiewicz, Rejent Milczek – dwóch przeciwników, których los zmusił do bliskiego sąsiedztwa. Mieszkańców jednego zamku dzieli mur, który staje się kością niezgody między nimi. Resztki szlacheckiej obyczajowości możemy zobaczyć w krzywym zwierciadle.
- Wypływająca nauka: Oto czas prawdy o szlacheckim stanie. W osobach bohaterów Zemsty możemy zobaczyć listę wad, w które wyposażeni byli polscy szlachcice w wydaniu sarmackim (Rejent, Cześnik) i kosmopolitycznym (Papkin). Na liście wad mamy pieniactwo, awanturnictwo, fałszywą pobożność, materializm, chęć bogacenia się, pychę, egoizm, bezkrytyczne podejście do wzorów z zagranicy. Czy tak daleko jesteśmy od naszych przodków? Śmiejmy i uczmy się na ich błędach.
Inne utwory
Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
- Można było przywołać postać Tadeusza – zalotnika. Mickiewicz przedstawił go jako dość nierozważnego amanta (dla nas zabawnego), o czym świadczyło choćby pomylenie Zosi z Telimeną. A jaka z tego śmiechu nauka? Przestroga dla młodych chłopaków – w sprawach uczuciowych należy działać z głową i raczej nie zadawać się z dwa razy starszymi od siebie paniami.
- Śmieszną postacią wydaje się też Hrabia – początkowo kosmopolita zakochany we włoskiej przyrodzie, niedostrzegający piękna ojczyzny, niedoceniający dziedzictwa narodowego. Swoją lekceważącą postawą wobec tego, co polskie, pobudza nas do buntu, do obrony tego, do czego jesteśmy przywiązani. Ale i Hrabia w końcu dojrzewa do postawy obywatelskiej, do służby krajowi.
Ferdydurke Witolda Gombrowicza
Śmieszna jest ta lekcja w Gombrowiczowskim wydaniu, na której ktoś śmie powiedzieć, że Słowacki wielkim poetą… nie był. Z tej lekcji mądrzy wysnują wniosek, że nie musimy poddawać się stereotypom, nie musimy wielbić kogoś tylko dlatego, że tak wypada.
Scenki Teatrzyku „Zielona Gęś” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego
Bardzo dużo scenek i sytuacji do wyboru. Wszystkie śmieszne, ale które najbardziej pouczające? Na przykład Biurokrata na wakacjach – tonie człowiek, ale biurokrata, który znalazł się w pobliżu, jest tak zbiurokratyzowany, że zamiast ratować tonącego, zadaje mu mnóstwo urzędowych pytań. To, oczywiście, sytuacja niemożliwa życiowo, ale przypominająca nam o tym, że ludzie, których spotykamy na swojej drodze, nie składają się tylko z imion i nazwisk i że pewne sprawy są ważniejsze od urzędowych formułek.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/praca-domowa-jezyk-polski/napisz-rozprawke-w-ktorej-uzasadnisz-ze-smiech-niekiedy-moze-byc-nauka-odwolaj-sie-do-przykladow-z-literatury-lub-filmu-ewentualnie-z-obu-tych-dziedzin
https://aleklasa.pl/liceum/c230-wiersze/c304-analiza-wierszy/matura-2016-satyry-ignacego-krasickiego