W baroku – przerost formy nad treścią

  • Sztuka poetycka musi opierać się na poszukiwaniu nowych, kunsztownych, zaskakujących form wyrażenia treści, czyli na możliwie zaskakujących czytelnika chwytach.
  • Środki artystyczne
    Nagromadzenie środków stylistycznych w celu zwiększenia efektowności utworu:

    • apostrofy, wyliczenia i liczne epitety,
    • powtórzenia: anafory (powtórzenia tego samego zwrotu na początku kolejnych wersów) lub epifory (powtórzenia tego samego zwrotu na początku kolejnych wersów),
    • hiperbole (wyolbrzymienia, przesadnie),
    • kontrasty (jaskrawe przeciwstawienia, antynomie: biel – czerń, miłość – śmierć),
    • oksymorony (paradoksalne zestawienia dwóch sprzecznych wyrazów),
    • gradacja (stopniowanie),
    • antytezy (przeciwstawnie).
  • System stroficzny – wiersz stroficzny lub stychiczny, ale wersy rozłożone symetrycznie, efektownie – wcięcia akapitów, symetryczny układ rymów.
  • System wersyfikacyjny – tak jak w poprzedniej epoce: wiersz sylabiczny lub sylabotoniczny. Funkcję sylabotwórczą pełnią często epitety. Występują zaskakujące przerzutnie.
  • Składnia – dla uzyskania podniosłego, uroczystego tonu stosowana jest inwersja, czyli szyk przestawny (poprzestawiana kolejność wyrazów).
  • Tytuły – rozwlekłe, ozdobne, opisowe, peryfrastyczne.
  • Tematy – najczęściej: miłość, śmierć, kobieta, przemijanie.

 

W oświeceniu (klasycyzmie) – metoda umiaru

Twórcy klasycyzmu nawiązują do antyku i starożytnych ideałów. W literaturze i sztuce uznają normy wyznaczone przez Arystotelesa w Poetyce.

  • Obowiązują jedność stylu (decorum), ład, harmonia, jasność, prostota, kunszt języka.
  • Poezja musi służyć przekazaniu jakiejś idei – ma cel dydaktyczny (użytkowy).
  • Zawiera przydatne pouczenia, morały, pointy.
  • Pojawiają się nawiązania do antyku (terminy, miejsca, imiona bogów).
  • Środki artystyczne
    Powrót do norm przyjętych w renesansie. Cenny jest umiar w stosowaniu zabiegów poetyckich. Najważniejsze, by wszystko było jasne i zrozumiałe:

    • epitety – stosowane w granicach rozsądku,
    • porównania – w zależności od stylu proste lub skomplikowane (np. porównania homeryckie),
    • apostrofy (modne są ody),
    • alegorie (w bajkach).
  • System stroficzny – wiersz stroficzny lub stychiczny. Na uwagę zasługuje Monachomachia – pisana oktawą, czyli strofą ośmiowersową o stałym układzie rymów: abababcc.
  • System wersyfikacyjny – wiersz sylabiczny lub sylabotoniczny. Przerzutnie, średniówki, regularne rymy.
  • Składnia – różne style składniowe – czasem wypowiedzenia bardzo krótkie, zwięzłe, a czasem rozbudowane.
  • Tytuły – konkretne, krótkie, zwięzłe.
  • Tematy – tematy polityczne (sprawy kraju), obyczajowe, moralne i filozoficzne.

 

Zobacz:

Poezja baroku

Poezja metafizyczna barokowej Polski

Poezja polskiego baroku

 

 

Zjawiska literatury baroku

Mikołaj Sęp Szarzyński – prekursor baroku

Nurty polskiej poezji barokowej

Nurty poezji barokowej