W baroku – przerost formy nad treścią
- Sztuka poetycka musi opierać się na poszukiwaniu nowych, kunsztownych, zaskakujących form wyrażenia treści, czyli na możliwie zaskakujących czytelnika chwytach.
- Mistrzem dla naszych poetów barokowych był włoski artysta włoski Marino. Manierę marinistyczną najlepiej opanował u nas Jan Andrzej Morsztyn. Stosowali ją też Daniel Naborowski, a nawet Wacław Potocki.
- Środki artystyczne
Nagromadzenie środków stylistycznych w celu zwiększenia efektowności utworu:- apostrofy, wyliczenia i liczne epitety,
- powtórzenia: anafory (powtórzenia tego samego zwrotu na początku kolejnych wersów) lub epifory (powtórzenia tego samego zwrotu na początku kolejnych wersów),
- hiperbole (wyolbrzymienia, przesadnie),
- kontrasty (jaskrawe przeciwstawienia, antynomie: biel – czerń, miłość – śmierć),
- oksymorony (paradoksalne zestawienia dwóch sprzecznych wyrazów),
- gradacja (stopniowanie),
- antytezy (przeciwstawnie).
- System stroficzny – wiersz stroficzny lub stychiczny, ale wersy rozłożone symetrycznie, efektownie – wcięcia akapitów, symetryczny układ rymów.
- System wersyfikacyjny – tak jak w poprzedniej epoce: wiersz sylabiczny lub sylabotoniczny. Funkcję sylabotwórczą pełnią często epitety. Występują zaskakujące przerzutnie.
- Składnia – dla uzyskania podniosłego, uroczystego tonu stosowana jest inwersja, czyli szyk przestawny (poprzestawiana kolejność wyrazów).
- Tytuły – rozwlekłe, ozdobne, opisowe, peryfrastyczne.
- Tematy – najczęściej: miłość, śmierć, kobieta, przemijanie.
W oświeceniu (klasycyzmie) – metoda umiaru
Twórcy klasycyzmu nawiązują do antyku i starożytnych ideałów. W literaturze i sztuce uznają normy wyznaczone przez Arystotelesa w Poetyce.
- Obowiązują jedność stylu (decorum), ład, harmonia, jasność, prostota, kunszt języka.
- Poezja musi służyć przekazaniu jakiejś idei – ma cel dydaktyczny (użytkowy).
- Zawiera przydatne pouczenia, morały, pointy.
- Pojawiają się nawiązania do antyku (terminy, miejsca, imiona bogów).
- Środki artystyczne
Powrót do norm przyjętych w renesansie. Cenny jest umiar w stosowaniu zabiegów poetyckich. Najważniejsze, by wszystko było jasne i zrozumiałe:- epitety – stosowane w granicach rozsądku,
- porównania – w zależności od stylu proste lub skomplikowane (np. porównania homeryckie),
- apostrofy (modne są ody),
- alegorie (w bajkach).
- System stroficzny – wiersz stroficzny lub stychiczny. Na uwagę zasługuje Monachomachia – pisana oktawą, czyli strofą ośmiowersową o stałym układzie rymów: abababcc.
- System wersyfikacyjny – wiersz sylabiczny lub sylabotoniczny. Przerzutnie, średniówki, regularne rymy.
- Składnia – różne style składniowe – czasem wypowiedzenia bardzo krótkie, zwięzłe, a czasem rozbudowane.
- Tytuły – konkretne, krótkie, zwięzłe.
- Tematy – tematy polityczne (sprawy kraju), obyczajowe, moralne i filozoficzne.
Zobacz: