Bardzo wiele prawzorców zachowań, uniwersalnych postaw czy mądrości zostało utrwalonych w dorobku starożytności. Wybierzmy kilka:
Bunt
Z antyku – mit o Prometeuszu, o Ikarze, i Antygona. Te trzy postacie wystarczą, by zobrazować trzy rodzaje ludzkiego buntu:
- pełen poświęcenia dla dobra ludzkości bunt Prometeusza przeciw bogom,
- bunt syna Ikara przeciw nakazowi ojcowskiemu,
- bunt obywatelki Antygony przeciw okrutnemu rozkazowi władcy.
Z Biblii – bunt przeciw Bogu – to motyw, który często ukazuje Pismo Święte, przestrzegając przed jego skutkami. Oto:
- bunt aniołów – strąconych potem w przepaść (przeistoczone w szatany),
- bunt pierwszych rodziców Adama i Ewy (wygnanie z Raju),
- bunt Kaina (zbrodnia i napiętnowanie),
- nieposłuszeństwo ludzi, które spowodowało potop (potem zniszczenie Sodomy i Gomory za grzechy ich mieszkańców).
Miłość
- Z antyku – nieodzowny element większości mitów.
- Miłość jako ,,dziedzina’’ ludzkiego życia przypada w podziale kompetencji bogini Afrodycie, przy czym pamiętać też trzeba o sprytnym bożku miłości – Erosie.
- Nieobliczalne skutki miała miłość Parysa, królewicza trojańskiego do Heleny, żony Menelaosa.
- Z licznych romansów mitologicznych na uwagę zasługuje uczucie Ariadny i Tezeusza, z Odysei – postawa kochającej, wiernej żony – Penelopy (zwłaszcza że Odyseusz wiernością podczas swojej tułaczki bynajmniej nie grzeszył).
- Z Biblii – najważniejszą ideę miłości bliźniego głosi oczywiście Chrystus i idea ta należy do Nowego Testamentu. Ale i uczucie pomiędzy kobietą a mężczyzną i inne wymiary miłości pojawiają się w Biblii wielokrotnie, a jej poetycką wersję znajdujemy w Pieśni nad Pieśniami i w Hymnie o miłości św. Pawła.
Cierpienie
- Z antyku
- Wymowne jest cierpienie Prometeusza, który przykuty do skał Kaukazu pokutował za swoje poświęcenie – przysługę oddaną ludzkości. Cierpienie to wielokrotne – wątroba, którą wyjada mu zgłodniały sęp przecież odrasta.
- Inne jest cierpienie Edypa (nie tylko rodzi się kaleki i obarczony klątwą, ale gdy poznaje swoje przewinienia wykłuwa własne oczy i odchodzi na tułaczkę). To cierpienie człowieka odgórnie skazanego na swój los, dotkniętego antycznym fatum.
- Cierpi też Antygona – zraniona miłością siostry i ceną, którą przyjdzie jej zapłacić za wierność swoim zasadom.
- Cierpi Kasandra – cierpieniem kobiety, której nikt nie chce uwierzyć,
- Cierpi król Priam, gdy błagać musi o zwłoki syna Hektora.
- Cierpienie ludzkie posiada niezwykle dużo odcieni.
- Z Biblii
- Zacząć należy od cierpienia Chrystusa za ludzkość, jest to bowiem motyw sakralny w naszym kręgu kulturowym.
- Innym symbolem cierpienia jest Hiob – starotestamentowy cierpiętnik poddany próbie wierności Bogu. Jest to (co ważne!) cierpienie człowieka niewinnego, co daje tę jedyną pociechę, jaką jest spokój w cierpieniu.
- Cierpieć musieli też Adam i Ewa, gdy utracili raj.
- Kain i Abel – Kain z zazdrości o miłość, Abel, gdy niewinnie tracił życie.
- Cierpienie towarzyszy ludziom od początków – trapią ich choroby (trąd), lęk o najbliższych (Abraham i Izaak), poczucie przemijalności (Księga Koheleta). Wszystkie ,,odmiany’’ rejestruje i przedstawia Biblia.
Władza
- Z antyku
- O władzę walczą pierwsi bogowie – walka to bezpardonowa i świetnie obrazuje ludzkie dążenie do władzy.
- Bohaterowie ludzcy też pożądają władzy – o nic innego, jak o to starli się nieszczęśni bracia Antygony.
- Również u źródeł wojny trojańskiej legło coś więcej niż zemsta za porwanie żony Menelaosa.
- Prawdziwy problem władcy przeżywał Kreon – co stało się osnową tragedii Sofoklesa.
- O władzy wypowiadają się też filozofowie.
- Z Biblii – tu jedynym władcą nad ludźmi jest Stwórca – on wyznaczył kodeks moralny, reguły obowiązujące w raju, on rozgrzesza lub karze za wykroczenia przeciw Boskim przykazaniom. Ale władcy-ludzie także są bohaterami Biblii. Na przykład Salomon słynny ze swojej mądrości (znasz zapewne opowieść o tym, jak rozsądził dwie kobiety spierające się o dziecko) lub inny biblijny przykład władcy – król Dawid, władca idealny.
Inne postawy i wartości:
- praca (Hefajstos, Syzyf),
- poświęcenie (Prometeusz, Chrystus),
- przyjaźń (Achilles i Patroklos),
- miłość ojcowska (Priam i Hektor, Abraham i Izaak).
Zobacz:
Jakie uniwersalne postawy, wartości, uczucia ludzkie znajdziemy w Biblii?