O czym jest Odyseja?
Na Odyseję Homera składają się 24 księgi opowiadające o tułaczce Odyseusza spod Troi do ojczyzny – Itaki. Dziesięć lat jest na wojnie, a kolejnych dziesięć zabiera mu, obfitująca w przygody, podróż do domu.
Czym jest Odyseja?
- Odyseja jest opowieścią o wielkiej podróży. Niesie w sobie myśl, że życie ludzkie jest wędrówką obfitującą w przygody, wybory, powodzenia i porażki.
- Jest pochwałą życia – najważniejszy wybór Odyseusza to odrzucenie nieśmiertelności.
- Jest eposem o człowieku i ludzkiej naturze. Pokazuje archetypy – żądzę władzy, miłość, lęk przed śmiercią. Pokazuje, że człowiek potrafi być szlachetny i sprytny, tchórzliwy i odważny.
- Odyseusz jest reprezentantem ludzi wobec bogów. Wyraża myśl starożytnych – poczucie godności z racji swojego człowieczeństwa. Potrafi przeciwstawić się bogom i ponieść tego konsekwencje. Wybiera miłość Penelopy – nie bogini Kirke.
- Odyseja wyraża ludzką ciekawość nieznanych lądów, podróży i zdobywania świata.
- Jest wyrazem bogatej wyobraźni twórcy – jest przodkiem literatury fantastycznej.
Wartości Odysei
- Wyraża odwieczną, ludzką tęsknotę za zdobywaniem nowych przestrzeni, penetracją nieznanych lądów. Dominuje w Odysei marzenie, które później popchnęło żeglarzy do odkryć geograficznych, to samo, które nie daje spokoju współczesnym, gdy myślą o tajnikach kosmosu – podobnie zapełniają kosmiczne sfery istotami ze swojej wyobraźni. Jest tu więc tęsknota za poznaniem – ale i lęk przed nieznanym.
- Jest zbiorem niezwykłych, baśniowych opowieści – dziełem wspaniałej wyobraźni twórczej. Osoba i przygody Odyseusza wiążą w całość wiele opowieści i legend z rozmaitych źródeł, z folkloru różnych kultur.
- Jest eposem o człowieku i ludzkiej naturze. Pokazuje archetypy – żądzę władzy, miłość, lęk przed śmiercią. Pokazuje, że człowiek potrafi być szlachetny i sprytny, tchórzliwy i odważny.
- Odyseja skupia się na człowieku – mocy ludzkiego rozumu, sile, jaką jest inteligencja. Odyseusz jest reprezentantem człowieka, buntuje się przeciw nakazom bogów czy losu, chce sam decydować o sobie.
- Epos rejestruje i obnaża prawdy o ludzkiej naturze. Podobnie jak niejedna baśń, która piętrzy trudności i zakazy w drodze do upragnionego celu. Oto człowiek jest dzielny, potrafi być chytry i podstępny, potrafi okiełznać naturę, nawet dać radę bogom. Odwaga. Ciekawość ponad wszystko. Pragnienie nieśmiertelności. Pożądanie. Chciwość. Egoizm. Hołd złożony silnej woli. Oto wiele prawd zapisanych w Odysei przez Homera.
- Można odczytać Odyseję jako parabolę ludzkiego życia – długa wędrówka Odyseusza obrazuje ludzkie życie, Itaka zaś staje sie nie tylko symbolem domu, ale i kresu życia, śmierci.
- Niesie w sobie myśl, że życie ludzkie jest wędrówką obfitującą w przygody, wybory, powodzenia i porażki.
- Jest pochwałą życia – najważniejszy wybór Odyseusza to odrzucenie nieśmiertelności.
Uniwersalne wartości Odysei
Odyseja to utwór zawierający wiele wzorców ludzkich zachowań aktualnych również współcześnie:
- postawa człowieka wobec rodziny, którą trzeba pozostawić z różnych przyczyn (wojna, ważny wyjazd, wyjazd w poszukiwaniu pracy, dłuższa delegacja służbowa),
- postawa człowieka wobec wojny, w której trzeba wziąć udział (Odyseusz jako wódz wykazał się doświadczeniem, mądrością, odwagą, umiejętnościami dyplomatycznymi),
- postawa człowieka wobec fatum (mimo wielu niepowodzeń Odyseusz nie poddaje się, wciąż pokonuje nowe trudności, choć wie, że jego walka może zakończyć się niepowodzeniem – chcą się zemścić na nim bogowie w odwecie za pokonanie Troi, potem pomścić swoją krzywdę chce też cyklop Polifem, którego Odyseusz oślepił, przeciwko Odysowi występuje ojciec Polifema – Posejdon – jak walczyć na morzu z bogiem mórz?),
- postawa człowieka podróżnika wobec świata (czy jest on przyjaźnie nastawionym turystą szanującym prawa mieszkańców, których jest gościem, czy dewastatorem kultury innych narodów?),
- postawa człowieka pozbawionego wszystkiego: domu, przyjaciół, majątku, który po latach powraca do ojczyzny (Odyseusz wraca do Itaki samotny – na obcym okręcie i bez zdobytych w Troi łupów).
Przesłanie utworu
- Wędrówka Odyseusza ma inny, głębszy wymiar – jest pierwszą w literaturze metaforą ludzkiego losu – podążania z portu narodzin do portu śmierci. Pierwszą, ale nie ostatnią…
- Odyseusz uosabia ponadczasowe zmagania człowieka z losem, bóstwami i siłami natury.
- Epos jest dziełem o ludzkiej naturze. Podobnie jak niejedna baśń, która piętrzy trudności i zakazy w drodze do upragnionego celu. Oto człowiek jest dzielny, potrafi być chytry i podstępny, potrafi okiełznać naturę, nawet dać radę bogom. Natura ludzka to: odwaga, ciekawość ponad wszystko, pragnienie nieśmiertelności, pożądanie, chciwość, egoizm.
- Znajdziesz w eposie archetypy: bunt człowieka wobec losu, miłość, pożądanie przygód, pragnienie poznania i zdobycia świata.
Nawiązania
Epos Homera mówiący o wędrówce Odyseusza interpretować można jako metaforę ludzkiego życia. Człowiek wędrowiec, homo viator, występuje także w wielu innych utworach, czasem będących bezpośrednim nawiązaniem do Odysei. Należą do nich:
- dramat Williama Szekspira Troikus i Kressyda (1602),
- dramat Jeana Racine’a Ifigenia w Aulidzie (1674),
- Powrót Odysa Stanisława Wyspiańskiego (1907),
- dramat Gerharta Hauptmanna Łuk Odysa (1914),
- powieść Ulisses Jamesa Joyce’a (1922).
Akcja ostatniego z wymienionych utworów rozgrywa się w ciągu jednego dnia. Leopold Bloom, 38-letni węgierski Żyd, skromny urzędnik, z zawodu agent reklamowy, wędruje ulicami Dublina. Bloom stanowi odpowiednik Odyseusza, Penelopą jest jego żona Molly, a Stefan Dedal nowym Telemachem. Przygody bohatera Joyce’a są reinterpretacją przygód bohatera Odysei. Niektóre ze scen Ulissesa interpretuje się jako niemal parodie epizodów z wędrówek Odyseusza (np. scena w domu publicznym jako nowa wersja wizyty u Kirke).
Motyw wędrówki Odyseusza jest także często spotykany w liryce, dość wymienić z literatury polskiej:
- Psalm o powrocie Tadeusza Nowaka,
- Powrót Odysa Grzegorza Białkowskiego,
- wiersz Leopolda Staffa Odys.
Zapamiętaj znaczenia
- Itaka – to ojczyzna.
- Itaka – to zagubiony ląd.
- Itaka – to przystań na końcu życia, czyli śmierć.
Tematy, przy których można wspomnieć bohatera
- podróż, wędrówka
- miłość
- wierność
- życie – wędrówką
- spryt, mądrość
- dążenie do celu
Zapamiętaj!
Epos to… najstarszy gatunek epicki. Stworzył go Homer – osiem stuleci przed naszą erą. Zapisano jego eposy później, Homer przekazywał pieśni ustnie.
Istotą eposu są dzieje przełomowe dla danego narodu (np. wojna). Epos opiewa ważne wydarzenia, a na ich tle dzieje i czyny bohaterów: herosów, bogów, rycerzy, więc nie byle jakich kmiotków. Opowieść musi być opisana podniosłym, pełnym patosu stylem, opiewać czyny rycerskie, bitwy – stąd specjalnością eposu są sceny batalistyczne.
Inne cechy
- realizm szczegółu – przykład znakomity: dokładny opis tarczy Achillesa,
- porównania homeryckie – jak np. początek opisu pojedynku Hektora z Achillesem,
- inwokacja – czyli początek dzieła, musi to być koniecznie zwrot ku bóstwu z prośbą o pomoc w tworzeniu,
- heksametr – stopa metryczna, która organizuje wiersz eposu,
- obecność świata bogów, i ludzi – ich równoległość, która powoduje przemieszanie świata realnego z fantastycznym.
Zobacz:
Przedstaw język i styl Iliady i Odysei. Jakie środki stylistyczne są charakterystyczne dla Homera?