Nowy wzorzec parenetyczny
W renesansie dochodzą do głosu postulaty patriotyczne, a wraz z nimi – wzór patrioty. Przykładem jest Antenor, gdyż miłość do ojczyzny stawia nie tylko ponad dobra materialne, lecz także ponad uczucia, takie jak przyjaźń. Jego sylwetka jest silnie skontrastowana z osobami Parysa (Aleksandra) i przekupnego posła Iketaona.
Zapamiętaj! Utwór wnosi obraz mądrego, idealnego władcy w wersji renesansowej.
Przesłanie i tematyka
Tragedia ma dwie warstwy znaczeniowe:
- uniwersalną – bezpośrednio prezentowaną
- patriotyczną – ukrytą – dotyczącą Rzeczypospolitej.
Przesłanie uniwersalne
– to ponadczasowy temat moralności władców i prezentacja postaw ludzkich. Oto typ sprzedajnego polityka, skorumpowanego, demagoga – Iketaon. Oto prawy patriota – Antenor. Powolny i słaby władca Priam i egoistyczny królewicz Aleksander. Zdrada, miłość, wojna, wierność ideałom, wybór między racją kraju a pragnieniami prywatnymi – to tematy ponadczasowe.
Przesłanie ukryte
– polega na tym, że powyższe problemy pozornie dotyczą historii Troi – faktycznie Kochanowski aluzjami i chwytami kompozycyjnymi wskazuje i sugeruje, że tak jest w Rzeczypospolitej szesnastowiecznej. Przestrzega władców i posłów, gromi prywatę, konstruuje wzór godny naśladowania – czyli Antenora. Na pytanie, po czym poznać owe aluzje – można przywołać choćby scenę obrad Rady Trojańskiej, podczas której posłowie głosują na wzór polskiego sejmu.
Podwójna warstwa znaczeniowa, fakt, że pod pozorem starej antycznej historii porusza autor sprawy aktualne, sprawia, że Odprawa… jest dziełem alegorycznym. Troja staje się alegorią (przenośnią) Rzeczypospolitej.
Treść
Odprawa posłów greckich nawiązuje do wojny trojańskiej – mitu trojańskiego i Iliady Homera.
- Po tym, jak Parys, królewicz trojański, porwał piękną Helenę – żonę Menelaosa, władcy greckiego, rozgorzała wojna. W dramacie Kochanowskiego obserwujemy krótki fragment tych dziejów – moment, gdy do Troi przybywają posłowie greccy, aby wypertraktować oddanie Heleny mężowi i tym samym zapobiec wojnie.
- Król Troi – Priam chce podjąć decyzję na podstawie werdyktu Rady Trojańskiej.
- Królewicz Parys pragnie zatrzymać Helenę – używa więc argumentów takich jak honor Troi, twierdzi, że ustępstwo oznaczać będzie słabość państwa, stosuje także przekupstwo – stara się zdobyć jak najwięcej głosów.
- Popiera go Iketaon – symbol stronniczości, przekupstwa i demagogii.
- Z kolei Antenor – wzorowy patriota nie daje się przekupić, jego zdaniem należy zwrócić Helenę mężowi, nie narażać kraju na krwawą wojnę.
- Wygrywa stronnictwo Parysa – posłowie greccy odjeżdżają z niczym, wojna jest nieunikniona.
.
Najważniejszy cytat
- To słynna Pieśń chóru (utwór ten pojawił się jeszcze przed Odprawą… jako Pieśń XIV w Księgach wtórych).
- Jest pouczeniem skierowanym do władców wszech czasów. Wskazuje na odpowiedzialność rządzących za społeczność, przyznaje im władzę jako dziedzictwo Boga, nakazuje mieć na względzie dobro wszystkich ludzi.
Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie,
A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie
Wy, mówię, którym ludzi paść poruczono
I zwierzchności nad stadem bożym zwierzono:
Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,
Żeście miejsce zasiedli boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy
Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy.
Skojarzenie:
Możesz spotkać zestawienie tego fragmentu z wierszem Czesława Miłosza Do polityka.
Nic dziwnego – wieszcz współczesny wyraźnie nawiązuje do renesansowego, podejmuje ten sam temat i zwraca się do władcy z pytaniem:
Kto ty jesteś, człowieku – zbrodniarz czy bohater?
Ty, którego do czynu wychowała noc?
(…)
Ty, ponad ludzką troską, gniewem i nadzieją
Ocalasz albo gubisz
Pospolitą rzecz.
Kompozycja Odprawy posłów greckich
To pierwsza polska tragedia humanistyczna, utrzymana w konwencji tragedii greckiej.
W budowie utworu zachowane są cechy tragedii klasycznej:
- Podział na epizody i komentarze chóru.
- Sama obecność chóru, który zwraca uwagę odbiorcy na określone problemy.
- Liczba osób na scenie nie przekracza trzech.
- Zachowana jest zasada trzech jedności:
- miejsca – rzecz dzieje się cały czas na Placu Publicznym przed pałacem Priama. Wieści spoza tego miejsca przynoszone są i relacjonowane przez posła;
- czasu – czas akcji nie przekracza dnia – obejmuje przybycie posłów, dyskusję bohaterów o tym, jaką należy dać im odpowiedź, obrady Rady Królewskiej i odprawę posłów;
- akcji – akcja zawęża się do wątku politycznego. Ośrodkiem akcji jest pytanie o odpowiedź, jaką należy dać posłom, którzy przybyli po Helenę.
- Zachowana jest także w Odprawie… zasada odpowiedniości stylu wypowiedzi do pozycji ważności postaci (zasada decorum).
Istnieją jednak także odstępstwa od reguł klasycznych:
- Brak jasno określonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego.
- Nie ma tu także głównego bohatera naznaczonego piętnem tragizmu – takiego, który musi wybrać pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami.
- Funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja.
- W tytule nie został wymieniony żaden z głównych bohaterów.
- Brak parodosu (pieśni wstępnej) i exodosu (pieśni końcowej).
- Kochanowski rezygnuje z wprowadzenia do swojego utworu fatum, które całkowicie determinuje postępowanie bohaterów. Przestają być bezwolnymi marionetkami, realizującymi zapadające w górze wyroki, stają się ludźmi odpowiedzialnymi za własne czyny.
.
Gatunek
Tragedia renesansowa w duchu antycznym – pierwszy polski dramat nowożytny.
Utwór jest tragedią humanistyczną, bo:
- treścią nawiązuje do tematu antycznego,
- większość cech kompozycji tragedii greckiej,
- podejmuje tematy bliskie człowiekowi: miłość, władza, państwo, moralność.
Odległe to od średniowiecznego teocentryzmu.
.
Geneza
Odprawę posłów greckich napisał Kochanowski, by uczcić wesele podkanclerza Jana Zamojskiego z Krystyną Radziwiłłówną. Prapremiera odbyła się 12 stycznia 1578 r. na Zamku Ujazdowskim, przed obliczem królewskiej pary. Jan Kochanowski należał do zwolenników króla Stefana Batorego. Sztukę wystawiono tuż przed wyprawą na wojnę z Moskwą, przez co uznano utwór za zachętę do wojny, pomimo że tragedia ma zdecydowanie wymowę antywojenną!
Oddać Helenę czy nie?
- TAK – Antenor, Kasandra, patrioci: Nie chcemy wojny, myślimy o dobru ojczyzny.
- NIE – Parys, Iketaon, przekupieni posłowie: Chcemy zatrzymać Helenę, honor ważniejszy niż pokój.
- Król – niezdecydowany pyta Radę Królewską.
Tematy główne
- wojna,
- władza,
- patriotyzm
W jaki sposób Kochanowski w dramacie o treści mitologicznej nawiązał do współczesności?
Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego to przede wszystkim dramat polityczny. Na przykładzie losów antycznej Troi pragnął pokazać, co grozi państwu, które poprzez zepsucie moralne samo doprowadza do swojego upadku. Na sercu leżały mu, oczywiście, losy własnego kraju. W treści utworu można zresztą odnaleźć odniesienia świadczące o tym, że poeta wyraźnie nawiązywał do sytuacji Polski: charakterystyczne dla ówczesnego sejmu głosowanie przez rozstąpienie się, stukanie laską marszałkowską itp. Mitologiczna treść dzieła jest więc aluzją do sytuacji Polski, w której prywatne ambicje i korzyści rządzący stawiali nad dobro kraju. Kochanowski uważał, że przyczyny podobne do tych, które zdecydowały o upadku Troi, mogą zagrozić Polsce.
Warto znać inne utwory poety o tematyce patriotycznej: Pieśń o spustoszeniu Podola, fraszkę Na Sokalskie mogiły.
Zobacz:
O czym traktuje Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego?