Omów obraz społeczeństwa polskiego w Potopie.

Polska z Potopu to rzeczpospolita szlachecka. Najważniejszą grupą społeczną była wówczas szlachta i to ona została najszerzej opisana i najlepiej scharakteryzowana. Nie pomija jednak również Sienkiewicz magnaterii oraz mieszczan i chłopów (choć ci pojawiają się jako bohater zbiorowy).

Magnateria

Janusz i Bogusław Radziwiłłowie, Hieronim Radziejowski, Krzysztof Opaliński.
Magnaci prowadzą politykę, kierując się jedynie własną korzyścią i prywatnym interesem, wydają kraj na łup Szwedom (sceny pod Ujściem i w Kiejdanach). Przechodzą na stronę wroga dla korzyści materialnych. Sienkiewicz pokazuje ich jako warchołów, egoistów i zdrajców. Wśród magneterii pojawiają się jednak także patrioci: Jan Sapieha, Jerzy Lubomirski, Jan Zamojski.

Szlachta
Szlachta łatwo poddaje się obcym najeźdźcom i godzi z nową sytuacją (kiedy Opaliński oznajmił o podpisaniu kapitulacji Wielkopolski, szlachta wznosi okrzyki na cześć Karola Gustawa). Słucha rozkazów szwedzkich komendantów, a do zdrady ojczyzny skłania ich obietnica przywilejów stanowych (np. stryj Oleńki, mówi: „Pana i pod obcym panowaniem znaleźć można”). Nie są to ludzie o nieposzlakowanej opinii, ale zawadiaki, a nawet… rozbójnicy – na kompanii Kmicica ciążą morderstwa, rozboje i gwałty. Często są to bezmyślne akty chuligaństwa, głupia zabawa. Charakterystyczne cechy tej warstwy społeczeństwa to egoizm, lekkomyślność, a czasem nawet zwykła głupota, interesowność, bezmyślność i krótkowzroczność, brak karności. Szlachta jest uległa wobec magnaterii i obojętna na potrzeby ojczyzny. Wśród szlachty są jednak jednostki gotowe do poświęceń, szlachetne, kochające ojczyznę, np. Wołodyjowski, Kmicic, Zagłoba, Kowalski i wielu innych.

Lud
Prosty lud pojawia się w powieści głównie bezimiennie i zbiorowo, ale oceniony jest pozytywnie. Najniższe warstwy społeczne cechuje patriotyzm, wierność królowi, zapał do walki, są chętne i gotowe do walki. Chłopi biorą w swoje ręce sprawę obrony przed Szwedami (górale tatrzańscy ratują życie królowi, kilkunastoletni chłopak Michałko naprowadza na Szwedów polską chorągiew i w bitwie z nimi wykazuje się odwagą i bohaterstwem, czym wprowadza w podziw szlachtę). Opierają się Szwedom, ponieważ ci obciążają ich dodatkowymi pracami i podatkami. Sienkiewicz wspomina o ucisku ludu, ukazując śluby lwowskie Jana Kazimierza, w których król zobowiązał się, iż po zakończeniu wojny poprawi położenie tej warstwy społecznej.

 

Zobacz: