Krzywe zwierciadło satyry jako jedna z metod naprawy „świata zepsutego” w literaturze XVIII w.
W tym poleceniu słowa „satyra” nie należy traktować wyłącznie jako nazwy gatunku literackiego. W szerszym znaczeniu oznacza ono wszelkie tendencje prześmiewcze i satyryczne. A że twórcy oświecenia nade wszystko pragnęli „bawiąc, uczyć”, temat należy do takich, które trzeba koniecznie powtórzyć przed pracą klasową z tej epoki. Polecenie pozornie łatwe – bez trudu można wyszukać dobre przykłady. Cała trudność w powiązaniu ich ze sobą, w ciekawym uporządkowaniu. Aby uatrakcyjnić pracę, możesz nadać jej tytuł czy wprowadzić motto.
Na czym polega skuteczność tej metody naprawy świata?
- Satyra działa skuteczniej niż poważna krytyka. Ludzie bardziej boją się ośmieszenia, bo to odbiera im poczucie ważności i pewność siebie. Stąd np. gwałtowne protesty duchowieństwa po ukazaniu się Monachomachii czy Sarmatów po premierze Powrotu posła.
- Satyra szybciej trafia do czytelnika, bo jest atrakcyjniejsza i uczy niejako mimochodem. Bezpośrednie moralizowanie często spotyka się z niechęcią odbiorcy, któremu nie zależy na zmianie postawy.
Jak zacząć?
Przykład:
I śmiech niekiedy może być nauką,
Kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa.
(Ignacy Krasicki Monachomachia)
Ważnym zadaniem literatury jest dążenie do naprawiania świata, walka z ludzkimi wadami i błędami. Pisarze wybierają różne metody: pokazują godne naśladowania wzorce osobowe, zawierają w swoich dziełach mądre pouczenia czy konkretne propozycje zmian. Oświeceniowi twórcy uznali, że nauki będą dużo skuteczniejsze, jeśli połączy się je z zabawą. Dlatego jako główną metodę naprawy „świata zepsutego” wybrali krzywe zwierciadło satyry. Deformując obraz świata, wyolbrzymiając jego wady, wywoływali śmiech i jednocześnie refleksję czytelnika.
Co w rozwinięciu?
W jaki sposób satyra może pomagać w naprawie „świata zepsutego”?
- Satyra odsłania prawdę o świecie, uświadamia czytelnikom różnego rodzaju nieprawidłowości w bardzo wyrazisty sposób.
Drwina zawarta w Katechizmie o tajemnicach rządu polskiego… Jezierskiego wyolbrzymia wady polskiego ustroju, podobnie jak Monachomachia w wyrazisty sposób pokazuje zepsucie duchowieństwa. Pozbawienie ich złośliwości zmniejszyłoby siłę krytyki.
- Przez ośmieszenie negatywnych postaw satyra podpowiada, jak powinno się postępować.
Niekoniecznie musi temu towarzyszyć pozytywny wzorzec osobowy! Polscy pisarze włączali się w naprawianie kraju, ośmieszając postawy szlachty sarmackiej i kosmopolitów. Dobrymi przykładami są Powrót posła Niemcewicza i satyry Krasickiego (Pijaństwo, Żona modna).
Jakie metody najczęściej stosują autorzy satyrycy, by pokazywać świat w krzywym zwierciadle?
- Przerysowanie postaci – wyolbrzymienie ich cech daje bohaterów karykaturalnych, a przez to śmiesznych. Tak tworzy swoich bohaterów negatywnych Niemcewicz w Powrocie posła. Inny dobry przykład: Monachomachia.
- Zagęszczenie zaskakujących, niezwykłych sytuacji – stąd zabawność Kandyda czy Podróży Guliwera. Obydwa te utwory jak w soczewce skupiają najpoważniejsze wady realnego świata.
- Złośliwość, ironia – często widoczna w komentarzach dotyczących przedstawianych zjawisk. Świetny przykład inteligentnej drwiny to satyra Do króla – odwrócony panegiryk, ośmieszający tak naprawdę szlachtę sarmacką.
Na czym polega skuteczność tej metody naprawy świata?
- Satyra działa skuteczniej niż poważna krytyka. Ludzie bardziej boją się ośmieszenia, bo to odbiera im poczucie ważności i pewność siebie. Stąd np. gwałtowne protesty duchowieństwa po ukazaniu się Monachomachii czy Sarmatów po premierze Powrotu posła.
- Satyra szybciej trafia do czytelnika, bo jest atrakcyjniejsza i uczy niejako mimochodem. Bezpośrednie moralizowanie często spotyka się z niechęcią odbiorcy, któremu nie zależy na zmianie postawy.
Jak zakończyć?
Przykład:
Pisarze oświecenia pragnęli bawić i uczyć jednocześnie, dlatego jako metodę walki wybrali ośmieszanie, przedstawianie świata w krzywym zwierciadle. Mieli rację! Ich utwory skutecznie walczyły z ludzkimi wadami w XVIII w. i równie skutecznie walczą ze słabostkami ludzi współczesnych. Śmiech, satyra są ponadczasowe – stąd może ciągła popularność dzieł oświeceniowych twórców.
Zobacz:
Satyry Ignacego Krasickiego – trafna obserwacja rzeczywistości czy krytyka polskiego społeczeństwa?
Satyry Ignacego Krasickiego – trafna obserwacja rzeczywistości czy krytyka polskiego społeczeństwa?