Strona Główna
Liberalizm – z łac. liberalis – dotyczący wolności, od liber – wolny. Powstała na przełomie XVII i XVIII w. ideologia społeczno-polityczna, u podstaw której leżą: indywidualizm, nadrzędność jednostki nad społeczeństwem, wolność człowieka, prawo do zdobywania własności, swoboda działalności gospodarczej, ograniczenie roli państwa, prawa natury jako normy regulujące życie wszystkich ludzi, podział władz. Liberałowie to ludzie, których cechuje otwartość na zmiany, tolerancja, wyrozumiałość dla poglądów, czynów i postaw innych ludzi, skłonność do kompromisu. Terminu liberalizm
Traktat (rozprawa) – rozbudowana wypowiedź naukowa lub filozoficzna poświęcona omówieniu jakiegoś zagadnienia. Zwykle prezentuje jakiś określony punkt widzenia, argumenty przemawiające za postawioną tezą i cały przebieg rozumowania.
Renesans (franc. renaissance – odrodzenie) – epoka w dziejach kultury (poł. XIV w. do końca XVI w.) charakteryzująca się odrodzeniem ideałów kultury i sztuki antycznej. Głoszono w niej antropocentryzm, czyniąc głównym przedmiotem zainteresowania człowieka z jego wszystkimi potrzebami i możliwościami rozwoju.
Kazanie – przemówienie religijne wygłaszane przez kapłana w czasie nabożeństwa lub innej uroczystości religijnej, objaśniające teksty religijne lub zawierające pouczenia moralne. Niekiedy kazanie bywa wybitnym dziełem literackim, np. Kazania sejmowe Piotra Skargi.
Egalitaryzm – pogląd społeczno-polityczny (w renesansie jego przedstawicielem był Tomasz Morus) głoszący całkowitą równość wszystkich ludzi wobec prawa (pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym).
KRONIKA – opowieść o dziejach przeszłych i współczesnych narodu, państwa, rodu królewskiego itp., jest gatunkiem → historiografii. Roczniki – annały – spisy wydarzeń zachowujące porządek chronologiczny (najlepszy wzorzec antyczny to pisma Liwiusza). Średniowieczne roczniki bywały niekiedy jedynie krótkimi zapiskami mówiącymi o ważnych wydarzeniach i umieszczanymi np. na marginesach tablic świąt kościelnych. Od dzisiejszych kronik różniło je to, że nie zawsze przywiązywały dostateczną wagę do chronologii (np. w Kronice polskiej Galla Anonima nie ma
Pasja – łacińskie passio – cierpienie. Obraz męki Chrystusa; pojawia się jako temat dzieł literackich, plastycznych, muzycznych (np. Jana Sebastiana Bacha).
Parenetyczna literatura – (gr. parainesis – pouczenie) dzieła kształtujące i upowszechniające wzory postępowania związane z pełnieniem określonej roli społecznej. W starożytnej Grecji dotyczyła przede wszystkim ról „władzy” i obywatela; w Rzymie – gospodarza-rolnika, wojskowego, trybuna, konsula, mówcy. W średniowieczu bardzo rozpowszechniono ideał władcy, świętego i rycerza. Do klasyki gatunku należą utwory renesansowe: Książę Niccola Machiavellego i Dworzanin Baltazara Castiglionego sparafrazowany przez Łukasza Górnickiego w Dworzaninie polskim. Wybitnym osiągnięciem jest też Żywot człowieka
Memento mori – pamiętaj, że umrzesz – to średniowieczne hasło przypominające o nietrwałości wszelkich ziemskich spraw i nieuchronności śmierci.
Legenda – opowieść pełna niezwykłości i cudowności, opowiadająca o postaciach historycznych lub rzekomo historycznych; w średniowieczu także inne znaczenie powiązane z dydaktycznym charakterem utworu: to, co warto przeczytać (zob. Legenda o świętym Aleksym).
Ars moriendi – sztuka umierania – w literaturze religijnej utwory o charakterze moralistycznym, będące rozmyślaniem na temat śmierci, zawierające wskazówki, jak człowiek powinien przygotować się na jej przyjście.
Apokryfy – utwory nawiązujące do Pisma Świętego, ale nieuznawane przez władze kościelne. Pochodzące z nich wątki i motywy, często oparte na fantastyce, bardzo rozpowszechniły się w tekstach hagiograficznych.
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Apokalipsa (czas apokalipsy, apokalipsa spełniona) Sformułowanie używane na określenie czasów II wojny światowej, nawiązujące do biblijnej Apokalipsy św. Jana. Wydarzenia okupacji interpretowano jako dowód upadku cywilizacji i człowieka. Tendencję tę widać wyraźnie zwłaszcza w poezji tzw. pokolenia Kolumbów, np. Baczyńskiego (Pokolenie, Ten czas, Mazowsze) czy Gajcego
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Chłopomania (ludomania) Rozwinięta w Młodej Polsce swego rodzaju moda na ludowość, która więcej miała wspólnego z oświeceniowym, konwencjonalnym sentymentalizmem niż romantyczną fascynacją ludowym światem wartości. Polegała na bezkrytycznym i naiwnym nieco uwielbieniu dla mieszkańców wsi. Nie chodziło jednak o autentyczne problemy, ale o stereotypowy obraz zakodowany w świadomości niektórych artystów
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Agnostycyzm Pojęcie ze sfery religii, metafizyki. Wyznawca tego poglądu nieufnie odnosi się do kwestii istnienia bóstw i wszelkich innych bytów duchowych i nadprzyrodzonych. W najwęższym ujęciu treść tego terminu zawiera się w znaczeniu greckiego słowa gnosis (czyli poznanie) oraz negującego je przedrostka „a-”. Tak powstaje „a-gnosis”, czyli nie-poznanie,
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Romantyzm Nazwa Słowo romantyzm pochodzi od łacińskiego romanus – rzymski. Terminem „lingua romana” (język rzymski) w średniowieczu zaczęto jednak określać nie klasyczną łacinę, lecz język prowincji rzymskich – mieszaninę tejże łaciny z językami germańskimi i galickimi. W „lingua romana” powstawały utwory literackie nazywane romancami, romansami, romantami, opowiadające najczęściej
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Oświecenie Nazwa Nadana epoce już przez ówczesnych myślicieli. To oni pisali o sobie i swych koncepcjach jako o oświeconych. Metafora światła pojawiała się często w licznych sporach i polemikach tych czasów. Stosującym tę przenośnię niemal zawsze chodziło o odcięcie się od poprzedniej epoki, zaznaczenie przełomowej różnicy między światopoglądami baroku i nowych
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Barok Nazwa epoki Słowo „barrocco” w języku portugalskim oznacza niezwykle rzadki, wyrafinowany i ceniony gatunek perły. Henryk Wölfflin, wielki dziewiętnastowieczny historyk sztuki, użył tego terminu w wydanym w roku 1888 dziele Renaissance und Barock, dokonując jednocześnie pierwszego zdecydowanego rozróżnienia tych dwu epok w historii nauk humanistycznych. Wcześniej rozmaici badacze
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Renesans Renesans – nazwa epoki Epoka, która nastąpiła po średniowieczu, ma w polskiej terminologii naukowej dwie nazwy – renesans albo odrodzenie. Obie są równoprawne. Pierwsza z nich pochodzi od francuskiego słowa „renaissance” i jest także stosowana w wielu innych językach, np. niemieckim i angielskim. Druga jest tłumaczeniem, czyli polskim
Średniowiecze Średniowiecze – nazwa epoki Nazwę tę – nieco ironiczną, a nawet lekceważącą – zawdzięczamy twórcom renesansu, którzy uznali średniowiecze za okres przejściowy (czyli „średni”, w znaczeniu „pośredni”) pomiędzy starożytnością a odrodzeniem. Ludzie renesansu bowiem za doskonałe uważali ideały starożytne. Średniowiecze z kolei uznawali za barbarzyński czas odejścia od antycznych wzorców, do których powrócono dopiero w odrodzeniu. Łacińska nazwa „media aetas” oznacza dokładnie „wieki średnie” („medium aevum” – „wiek średni”) i pojawiła się po raz pierwszy
