Obrazy dzieciństwa w wybranych tekstach kultury. Czy zawsze „sielskie, anielskie”?
Przykładowy wstęp
Mickiewicz nazwał swe dzieciństwo „sielskim, anielskim”. Podobnie pokazał je w Curriculum vitae Leopold Staff:
Dzieciństwa mego blady, niezaradny kwiat
Osłaniały pieszczące, cieplarniane cienie.
Nieśmiałe i lękliwe było me spojrzenie
I stawiając krok cudzych czepiałem się szat.
Jednak dzieciństwo, podobnie jak całe ludzkie życie, ma wiele wymiarów, nie tylko ten rozkoszny. Przyjrzyjmy się zatem różnym jego wymiarom.
.
Proponowane rozwinięcie tematu
Dzieciństwo „sielskie, anielskie”
- Treny Kochanowskiego – dzieciństwo małej Urszulki, dopóki nie przerywa go śmierć.
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – wspomnienie dzieciństwa Tadeusza.
- Dzieciństwo na Kresach – Dolina Issy, Szczenięce lata, Kronika wypadków miłosnych.
- Miasto rodzinne Władysława Broniewskiego.
- Widnokrąg Myśliwskiego – dzieciństwo Piotrusia.
- Tysiąc spokojnych miast Jerzego Pilcha – dzieciństwo małego bohatera w Wiśle, wtajemniczenie w życie, reminiscencje ze szczęśliwego dzieciństwa bohatera także w powieści Pod Mocnym Aniołem.
- Ewa Lipska Moja siostra
Moja siostra jeszcze nie wie
że świat skazany jest na atlas.
(…)
Ale moja siostra już wie
Że Ala ma kota.
Dzieciństwo z jakiegoś powodu nieszczęśliwe
1. Pod znakiem biedy
- Nasza szkapa Marii Konopnickiej
- Przed sądem Marii Konopnickiej – oskarżony sierota jest bez środków do życia, pozbawiony miłości oraz możliwości nauki.
- Janko Muzykant Henryka Sienkiewicza – wychowywanego w ubogiej rodzinie chłopskiego syna nie stać na naukę gry na skrzypcach ani instrument, ciężko pobity, oskarżony o kradzież, umiera.
- Antek Bolesława Prusa – dzieciństwo Antka i Rozalki, ubogich, zmuszonych do pracy dzieci, Antek nie może rozwijać swego plastycznego talentu.
- Katarynka Bolesława Prusa – matki nie stać na opłacenie leczenia niewidomego dziecka.
2. Pod znakiem odrzucenia, braku miłości
- Dobra pani Elizy Orzeszkowej – Helka, sierota z ubogiej chłopskiej rodziny najpierw zostaje odebrana opiekunom przez „dobrą panią” – zamożną ziemiankę, Ewelinę Krzycką, przez kilka lat rozpieszczana i otaczana luksusem, zostaje z powrotem odesłana przez protektorkę do nędznej chaty, jak zabawka.
- Wrony, reż. Dorota Kędzierzawska – córka zaniedbywana przez matkę, spragniona czułości i zainteresowania.
- Nic, reż. Dorota Kędzierzawska – noworodek zabity przez matkę, która boi się gniewu i odejścia męża, biedy (dziecko niekochane przez rodziców do tego stopnia, że musi umrzeć!).
- Dzika kaczka Henryka Ibsena – Jadwinia odrzucona przez ojca, gdy ten dowiaduje się, że nie jest jego córką i podejrzewa dziewczynkę o obłudę.
3. Dramatyczne z powodu choroby
- Katarynka Bolesława Prusa – mała niewidoma dziewczynka mieszka w kamienicy głównego bohatera, pana Tomasza, jej matki nie stać na sfinansowanie kosztownego leczenia okulistycznego.
- Dzika kaczka Henryka Ibsena – Jadwinia ślepnie, w dodatku dziedziczy tę chorobę po swym biologicznym ojcu, znienawidzonym przez jej przybranego ojca – opiekuna.
- Ewa Lipska Świt:
Dwunastoletnia dziewczynka umiera
na leukemię
(…)
Dwunastoletnia dziewczynka prosi brata aby
Przyniósł jej z domu granatowy zeszyt.
Będzie się uczyć biologii. Musi nadrobić
materiał
- Halina Poświatowska Opowieść dla przyjaciela (wspomnienia poetki, która wskutek powikłań po dziecięcej chorobie ciężko zapadła na serce).
4. Brutalnie przerwane przez śmierć
- Treny Jana Kochanowskiego – śmierć Urszulki
- Ballady i romanse Władysława Broniewskiego – zastrzelenie Ryfki
- Dzika kaczka Henryka Ibsena – samobójstwo Jadwini, odrzuconej przez ojca
- Ewa Lipska Świt:
Dwunastoletnia dziewczynka umiera
na leukemię
Na korytarzu szpitalnym stoją balie granatów.
Jest noc sylwestrowa i kwitną konserwy kwiatów
5. Naznaczone z powodu inności bohatera
- Malowany ptak Jerzego Kosińskiego – chłopiec brutalnie prześladowany, bo wydaje się inny (Cygan, a może Żyd).
- Europa, Europa, reż. Agnieszka Holland – główny bohater zmuszony do ciągłego ukrywania swego żydowskiego pochodzenia, życie w ciągłym poczuciu zagrożenia, lęku przed zdemaskowaniem.
- Ballady i romanse Władysława Broniewskiego – Ryfka rozdzielona od rodziców i zabita przez Niemców z powodu swego pochodzenia.
- Życie jest piękne, reż. Roberto Benigni – chłopiec oddzielony od matki, zmuszony do strasznej egzystencji w obozie koncentracyjnym.
- Początek Andrzeja Szczypiorskiego – dzieciństwo Henia Fichtelbauma, który powraca do getta, bo nie może pozostawać daleko, obojętny, gdy umierają jego bliscy.
- Orcio z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, inny, bo utalentowany, za swój talent i dar prorokowania płaci jednak wzrokiem, zdrowiem, a nawet młodym życiem, ginie, bo towarzyszy ojcu-
-poecie na murach obronnych (gdyby nie był poetą, Hrabia Henryk na pewno by się nim nie opiekował).
6. Dramatyczne z powodu wojny
- Początek Andrzeja Szczypiorskiego – dzieciństwo Pawełka Kryńskiego i Henia Fichtelbauma w okupowanej Warszawie.
- Ballady i romanse Władysława Broniewskiego – dzieciństwo Ryfki.
- Dekalog VIII, reż. Krzysztof Kieślowski – na całym życiu bohaterki cieniem kładzie się fakt ukrywania się w czasie okupacji i odmowy przyjęcia jej jako dziewczynki do polskiego domu.
- Europa, Europa – losy obu braci – Żydów, którzy muszą uciekać z domu, znajdują się w sowieckim sierocińcu, a pod koniec wojny spotykają się jako… hitlerowski żołnierz i więzień obozu koncentracyjnego.
Przykładowe zakończenie
Nie mamy wątpliwości, że nie każde dzieciństwo miało „sielski, anielski” charakter. To mit, jak wiele innych mitów naszej kultury.
Warto jednak pamiętać, że i na szczęśliwym dzieciństwie kładły się niekiedy cieniem smutne fakty, kompleksy, frustracje.
Szczęście bohatera Kroniki wypadków miłosnych, wychowywanego przez kochającą matkę zakłócało zapewne wspomnienie śmierci ojca, choroba dziadka, nieszczęśliwa młodzieńcza miłość. Również sama atmosfera domu, wieczne zatroskanie, wręcz histeryczny lęk o syna, przejawiany przez nadopiekuńczą matkę też mogły być męczące… Piotruś z Widnokręgu wcześnie stracił ojca, nie zawsze dobrze mu też pewnie było w ubogim domu, z apodyktyczną matką. Bohater Doliny Issy przez długie dni przebywał z dala od rodziców i choć pod troskliwym okiem dziadków czuł się bezpieczny, nabawił się również kompleksów, doznał upokorzeń. Dojrzewanie jest przecież czasem, który trudno przejść bezboleśnie, bo nie jest przecież łatwe wtajemniczenie w miłość, śmierć, seksualność, religię, porządek świata.
Z kolei dzieciństwo dalekie od sielanki, naznaczone przez wojnę, nietolerancję, biedę, nieustanne zagrożenie trudno jednak nazwać jednoznacznie nieszczęśliwym.
Dziecko w każdej sytuacji chce cieszyć się życiem, rodzicom niekiedy udaje się ochronić je przed najkoszmarniejszym nawet złem świata. Nieprzypadkowo film Roberta Benigniego, opowiadający o dzieciństwie chłopca w czasie okupacji, nosi tytuł Życie jest piękne. Czyż jego bohater nie doświadczył dobra, miłości, radości, piękna w znaczniejszym stopniu niż zła?!
Zobacz:
Jak zarysował się w literaturze polskiego pozytywizmu problem dziecka?