W literaturze Europy renesansowej wiele się wydarzyło
- To wtedy narodziła się nowela – dzięki słynnemu pisarzowi Giovanni Boccaccio, który napisał Dekameron (zbiór 100 nowel – zabawnych, pokazujących obyczaje tamtego świata, czasem frywolnych, i oczywiście przede wszystkim o miłości).
- To wtedy Montaigne we Francji napisał pierwsze eseje – Próby, a w nich obwieścił światu, że nikt nie jest wolny od mówienia bredni.
- Przyszli olimpijczycy mogą sięgnąć do rubasznego dzieła Rabelaisego Gargantua i Pantagruel: o dwóch niebyt dobrze wychowanych olbrzymach – obżartuchach…
- I znać powinni kontrowersyjny traktat Machiavellego Książę. Włoski władca i dyplomata napisał, że dla dobra kraju można wszystko: zabijać, oszukiwać, być chytrusem… To dobry temat do dyskusji dla ciekawych.
Dzieło na początek, dzieło na koniec epoki
Renesans klamrują wielkie dzieła pogranicza – czyli ważne utwory przynależne jakby do dwóch epok:
Boska Komedia Dantego
- Poemat Dantego traktujemy jako pomost pomiędzy średniowieczem a renesansem – zawiera bowiem cechy obu tych epok.
- Bohater (sam Dante) wędruje przez Piekło, Czyściec, Niebo. Jego przewodnikiem przez Piekło i Czyściec jest Wergiliusz, a przez Niebo ukochana Beatrycze. U wrót Piekła widnieje znamienny napis: Porzućcie nadzieję, którzy tu wchodzicie. Spotka Dante w piekielnej wędrówce zmarłych – grzeszników, wrogów, przyjaciół, rodziców. Poemat kończy się happy endem, bo bohater dociera w końcu do Boga.
- To już naprawdę renesansowe dzieło, bo napisane po włosku a Dante-człowiek jest aktywnym bohaterem, przedstawia swoje subiektywne odczucia, załatwia ziemskie porachunki, nie ukrywa tęsknoty za życiem. Świat, który konstruuje (właściwie zaświat) posiada harmonijną budowę – tak jak w renesansie lubiano.
- Ale sporo jeszcze średniowiecznych cieni – choćby postrzeganie zaświatów na kształt struktury, na jej szczycie Bóg widnieje jako najwyższy cel i wartość, ważna jest magia liczb symboli.
Uwaga
Panuje tu magia liczb: 3 części, 9 kręgów piekielnych, 9 części czyśćca i 9 nieba, 9 chórów anielskich. W każdej części jest 33 pieśni… Pamiętajmy, że 9 = 3 × 3, a Bóg jest wszak jednością w Trzech Osobach – stąd znaczenie trójki. To zamiłowanie do liczb, symboli, alegoryczna wymowa, budowa wszechświata teocentryczna (Bóg na szczycie jako najwyższa wartość) – są średniowieczne.
Hamlet i Makbet Williama Szekspira
Twórczość Szekspira (1564–1616) to kres renesansu, część badaczy przypisuje ją już do następnej epoki baroku. Tak czy tak – mamy do czynienia z dramaturgiem wszech czasów, twórcą dramatu szekspirowskiego, który żył na przełomie wieków XVI i XVII. Dwa najbardziej znane dzieła:Hamlet i Makbet powstały na początku stulecia XVII.
- Hamlet – to historia duńskiego księcia, któremu objawia się duch zamordowanego ojca. Hamlet pragnie go pomścić, ale z kolei powstrzymują go moralne opory przed zabójstwem. To on głosi słynny monolog: być albo nie być
– oto jest pytanie! To on uwikłany jest w miłosny związek z Ofelią, która popełni samobójstwo. Przedstawiany z czaszką w ręku, bo wiele rozmyślał o ludzkim istnieniu.
- Makbet – słynna tragedia obrazuje ludzką ambicję, niszczącą żądzę władzy, odwieczny morał, iż nie można zbudować trwałej struktury na przemocy i krzywdzie – i że „zło rodzi kolejne zło”. Dowodzą tego dzieje Makbeta – szkockiego wodza, który uwierzył przepowiedni czarownic, iż będzie królem, uwierzył do tego stopnia, iż dokonał królobójstwa, a potem następnych morderstw. Motorem popychającym go do działania jest niepowtarzalna literacka kreacja kobiety demonicznej, femme fatale – lady Makbet. Oboje małżonkowie przechodzą przemianę, oboje giną – nie mogą unieść ciężaru popełnionej zbrodni. Ważny jest w tragedii świat fantazji – demonów i czarownic, które właściwie uruchamiają machinę zbrodni, przepowiadając mu częściowo przyszłość. Czy zdejmują z niego część odpowiedzialności? Czy są może literackim upostaciowaniem ludzkich żądz i pragnień, utajonych w psychice, lecz czekających na sprzyjający sygnał? Czym jest życie ludzkie? Czy „bajką opowiedzianą przez głupca” – jak konstatuje nieszczęsny Makbet?
- I Hamlet i Makbet giną na końcu tragedii. Szekspir nie dawał zbyt długo pożyć swoim bohaterom. W sztukach – bo w kulturze Europy pozostali nieśmiertelni – tak jak słynni kochankowie Romeo i Julia. Ich dzieje są lekturą gimnazjalną.
Ważne dzieło renesansu
Dekameron – Giovanni Boccaccio
Jest to zbiór 100 nowel opowiadanych w 10 dni przez 10 osób (7 kobiet i 3 młodzieńców), które uciekły z miasta przed szalejącą zarazą. Zamknięci w podmiejskiej willi umilają sobie czas opowieściami utrzymanymi całkowicie w renesansowym duchu. Dominuje tu humor, pochwała sprytu, dążenie do szczęścia i przyjemności – w centrum zdarzeń znajduje się aktywny, walczący o swoje szczęście i bogactwo człowiek. Tematy nowel: miłość duchowa i zmysłowa, zdobywanie kochanki, zdrady małżeńskie, ekscesy duchownych, zakonnic, mnichów itd…
Dalej pieniądze i fortele, w których wygrywają sprytniejsi, opowieści o rycerzach i zdradzonych mężach, o ludzkich wadach: skąpstwie, głupocie, fałszu, o ludzkich słabościach i namiętnościach…
Obfitujący w niedyskretne scenki miłosne – Dekameron – podobno gorszył niektóre czytelniczki. Pamiętać trzeba nie tylko o rumieńcu na obliczu czytelnika! Ważny jest chwyt opowieści „ramowej”, w której mieszczą się poszczególne nowele (podobna sytuacja kompozycyjna ma miejsce w Księdze tysiąca i jednej nocy). Druga rzecz: Boccaccia uważa się za twórcę klasycznej noweli, a od jednej z nich, pt. Sokół, pochodzi termin: teoria sokoła. Chodzi o przewodni motyw tej krótkiej, jednowątkowej opowieści – motyw powtarzający się w różnych zakrętach akcji, odgrywający kluczową rolę i występujący w tytule. Tu jest nim sokół. Taki typ noweli stał się obowiązującym wzorem na wiele lat.
Włochy
- Dante Alighieri, Boska Komedia;
- Giovanni Boccaccio, Dekameron;
- Francesco Petrarca, Sonety do Laury;
- Niccoló Machiavelli, Książę;
- Lodovico Ariosto, Orland szalony;
- Torquato Tasso, Jerozolima wyzwolona;
- Baltazar Castiglione, Il Corteziano (Dworzanin);
- Giorgio Vasari, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów.
Francja
- Pierre Ronsard, poezje;
- François Rabelais, Gargantua i Pantagruel;
- Michel Montaigne, Próby.
Anglia
- William Szekspir, tragedie:
trzy części Henryka VI i Ryszard III, Romeo i Julia, Hamlet, Otello, Król Lir, Makbet; Antoniusz i Kleopatra;
komedie: Stracone zachody miłości, Sen nocy letniej, Jak wam się podoba, Wieczór Trzech Króli, Burza. - Thomas More (Morus), Prawdziwie złota książeczka o najlepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii.
Zauważ, że…
Renesans jest epoką ważną dla rozwoju gatunków literackich.
- Kontynuuje epos,
- Petrarka wylansował sonet,
- Boccaccio raz na zawsze ustalił model noweli,
- Montaigne rozpropagował esej.
Także tragedia Szekspirowska jest kompozycją oryginalną i łamie reguły tragedii antycznej.
Dekameron
Najważniejszy temat – miłość. Różne jej odmiany opisują bohaterowie Boccaccia: miłość bez wzajemności, miłość namiętnych mężatek (niekoniecznie do małżonków), miłość duchownych, a także pierwsza wiosenna miłość młodych.
Nowela uznawana za arcydzieło – Sokół.
Bohater – w centrum zdarzeń znajduje się aktywny, walczący o swoje szczęście i bogactwo człowiek.
Tematy nowel: miłość duchowa i zmysłowa, zdobywanie kochanki, zdrady małżeńskie, ekscesy duchownych, zakonnic, mnichów itd.…
Znaczenie w rozwoju gatunków literackich – realizuje typ opowieści ramowej, czyli ramy dużej opowieści (zaraza, ucieczka z miasta, zamknięcie w willi) – w której mieszczą się poszczególne opowiadane przez bohaterów nowele.
Drugi gatunek – Boccaccia uważa się za twórcę klasycznej noweli, a od jednej z nich pt. Sokół, pochodzi termin: teoria sokoła. Chodzi o przewodni motyw tej krótkiej, jednowątkowej opowieści – motyw powtarzający się w różnych zakrętach akcji, odgrywający kluczową rolę i występujący w tytule. Tu jest nim sokół.
Uwaga! Taki typ noweli stał się obowiązującym wzorem na wiele lat.
Zobacz: