Nowe gatunki literackie romantyzmu są typowe dla tej epoki, ściśle związane ze światopoglądem, w związku z czym w literaturze późniejszych epok pojawiają się rzadko lub nawet wcale. Oczywiście nie znikają całkowicie klasyczne gatunki literackie. Nadal powstają ody, sonety czy hymny, nie są to jednak formy najbliższe duchowi romantyzmu.

 

Gatunki literackie romantyzmu

Cztery nowe, powstałe w romantyzmie gatunki:

  • dramat romantyczny,
  • powieść poetycka,
  • ballada,
  • poemat dygresyjny.

Ich cechy wspólne

  • Odrzucenie antycznych zasad rządzących literaturą:
    • romantycy łączą tragizm z komizmem,
    • język potoczny z językiem podniosłym,
    • wprowadzają elementy fantastyki – rzecz dla klasyków niedopuszczalna.
  • Synkretyzm rodzajowy: łączenie ze sobą elementów liryki, epiki i dramatu. W związku z tym utwory romantyczne sprawiają kłopot, kiedy próbujemy zaklasyfikować je do jednego z trzech rodzajów literackich.
  • Luźna, fragmentaryczna kompozycja: twórcy romantyzmu rezygnują z chronologii, a czasem nawet ze związków przyczynowo-skutkowych, bywa że utwór jest zlepkiem scen niezbyt łączących się ze sobą.
  • Nastrojowość, tajemniczość.
  • Czerpanie inspiracji z motywów ludowych lub orientalnych, a także z historii.

 

Dramat romantyczny

Utwory z przeznaczeniem na scenę teatralną tworzono od antyku. Dramat romantyczny jest całkowitym novum. Przeznaczony niby do odegrania na scenie – ale jego podstawowa cecha to niesceniczność – czyli trudność w realizacji teatralnej ze względu na wielość miejsc, sceny fantastyczne czy na przykład rozgrywające się w wyobraźni bohatera. Romantycy przewrócili założenia dramaturgii do góry nogami, dlatego zapewne dramat romantyczny to gatunek, który najpełniej wyraża romantyczną postawę wobec świata.

Cechy gatunku

  • Odrzucenie klasycznych zasad (trzech jedności).
    • Nie ma już jednego miejsca akcji ograniczonego do pałacowych schodów. Bohater w jednej scenie jest na szczycie gór, w drugiej – w stolicy.
    • Podobnie z czasem – między scenami mijają miesiące i lata.
    • Co do jedności akcji – nie ma już jednego wątku. W dramacie romantycznym jest ich co najmniej kilka.
  • Nieprzestrzeganie zasady decorum – czyli odpowiedniość stylu do gatunku przez przemieszanie partii tragicznych z komicznymi. Obok bohaterów wysokiego stanu udział biorą i słudzy, i lud, i istoty nie z tego świata. Nie ma też chóru.
  • Kompozycja otwarta.
  • Połączenie planu realnego i metafizycznego, przemieszanie scen realistycznych z fantastycznymi.
  • Różne formy teatralne średniowiecza jak moralitet, misterium mają wpływ na dramat romantyczny (alegoryczny sens prawej i lewej strony, walka sił dobra i zła o duszę ludzką, symultaniczność).
  • Nawiązanie do kompozycji dramatu szekspirowskiego:
    • łączenie realności z fantastyką,
    • synkretyzm (pomieszanie) rodzajów literackich – elementy epiki, liryki wplecione w dramat,
    • łączenie przeciwności: scen kameralnych i monumentalnych, tragizmu i komizmu, języka potocznego i podniosłego,
    • kompozycja luźna, fragmentaryczna, zakończenie otwarte,
    • elementy syntezy sztuk.
  • Kreacja bohatera – to indywidualista zbuntowany przeciwko światu, samotny, często artysta. Jego monologi stają się samodzielnymi partiami lirycznymi.

Te cechy sprawiały, że dramat romantyczny był przeznaczony raczej do czytania niż do wystawiania na scenie, w związku z tym używa się w stosunku do niego określenia dramat niesceniczny.

Ważne przykłady:

Zobacz:

BOHATER ROMANTYCZNY

Powieść poetycka

Nazywana też poematem epickim – łączyła romantyczny liryzm z epicką opowieścią.. Ma fabułę i to dramatyczną, lecz opowiedzianą nie po kolei, pełną luk, niedopowiedzeń (to właśnie luźna kompozycja, achronologia, inwersja czasowa). Jej ośrodkiem jest bohater tajemniczy, indywidualista, dumny, zbuntowany, odwrócony od świata. Powieść poetycka łączy cechy liryki, epiki, dramatu (synkretyzm).

Cechy gatunku

  • regularny wiersz,
  • fragmentaryczna kompozycja potęgująca efekt tajemniczości,
  • zakłócenie chronologii wydarzeń,
  • liryczne dygresje,
  • narrator opowieści ujawnia własne uczucia,
  • główny bohater jest samotny, a jego postępowanie nie jest do końca moralnie jednoznaczne,
  • sceneria egzotyczna bądź historyczna.

Najważniejsze przykłady z literatury romantycznej:

Określ powieść poetycką jako gatunek literacki

Poemat dygresyjny

Był typowy dla późniejszej fazy polskiego romantyzmu. Łączył epicki poemat z romantycznym liryzmem.

Cechy gatunku

  • Utwór, w którym największe znaczenie mają dygresje wplatane przez narratora.
  • W interpretacji utworu dygresje są ważniejsze niż akcja i bohaterowie – te elementy poematu są tylko pretekstem do przedstawiania dygresji.
  • Narrator w istocie jest ważniejszy niż bohater, wyraźnie zaznacza swą obecność w utworze: komentuje, ocenia, zwraca się do czytelnika; jego wypowiedzi są swobodne, często ironiczne.
  • Fabuła niezbyt rozbudowana, dotycząca najczęściej podróży bohatera.
  • Kompozycja fragmentaryczna – fabuła składa się z epizodów.

Przykłady poematów dygresyjnych romantyzmu:

  • Wędrówki Childe Harolda Byrona (twórca gatunku),
  • Eugeniusz Oniegin Puszkina,
  • Beniowski Juliusza Słowackiego,
  • w literaturze późniejszej – Kwiaty polskie Juliana Tuwima.

 

Ballada

  • Była gatunkiem charakterystycznym dla wczesnej fazy romantyzmu.
  • Wywodziła się ze średniowiecznych epickich pieśni ludowych, głównie celtyckich, angielskich, szkockich i prowansalskich.
  • Artystyczną formę ballady stworzyli niemieccy romantycy (Johann Wolfgang von Goethe, Fryderyk Schiller).
  • Do Polski dotarła dzięki przekładom Juliana Ursyna Niemcewicza. Jej romantyczny wzorzec ustalił w literaturze polskiej Adam Mickiewicz w Balladach i romansach.
  • Jest to dłuższy utwór wierszowany o dramatycznej fabule (opowiada o krwawych zdarzeniach), a opowieść ta jest z reguły ludową interpretacją niewyjaśnionych naukowo zjawisk.

Cechy gatunku

  • synkretyzm – epicka narracja połączona z lirycznym komentarzem i dramatycznymi dialogami,
  • kompozycja fragmentaryczna i szkicowa – zwykle przedstawia jakieś jedno wydarzenie,
  • niezwykłe, dramatyczne wydarzenie odkrywające często prawdę ludowej etyki,
  • inspirację stanowią wierzenia ludowe czy wydarzenia legendarne lub historyczne,
  • postacie fantastyczne – duchy, widma, rusałki, upiory, elfy, duchy zmarłych,
  • nastrój tajemniczości i grozy (scenerią jest noc, las, cmentarz),
  • często plebejski bohater,
  • konfrontacja sceptycznej postawy narratora z zagadkowym, irracjonalnym wydarzeniem.

Ballady romantyczne:

 

Zapamiętaj!
Romantyczne gatunki i najważniejsze przykłady:

  • Powieść poetycka
    Giaur,
    Konrad Wallenrod.
  • Ballada
    Ballady i romanse.
  • Dramat romantyczny
    Dziady,
    Kordian.
  • Poemat dygresyjny
    Beniowski.

Spadkobiercą dramatu romantycznego – młodopolski dramat symboliczny – na przykład Wesele Stanisława Wyspiańskiego poprzez nawiązanie do formy dramatu romantycznego:

  • syntezy sztuk (odwołania do koncepcji Ryszarda Wagnera),
  • kompozycji fragmentarycznej,
  • założonej niejasności,
  • fantastyki.

Uwaga! W literaturze polskiej powieść poetycka była gatunkiem dominującym w przedpowstaniowej fazie romantyzmu:

  • Adam Mickiewicz Grażyna, Konrad Wallenrod;
  • Antoni Malczewski Maria;
  • Seweryn Goszczyński Zamek kaniowski.

W literaturze późniejszej powieść poetycka w czystej postaci nie występuje.

 

Inne gatunki wykorzystywane przez romantyków

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Romantyzm, gatunki literackie

Pojęciownik epok: romantyzm