Bohater romantyczny a bohater pozytywistyczny. Próba porównania.
Romantyzm i pozytywizm – dwie sąsiadujące ze sobą epoki – ukształtowały odmienne modele bohatera literackiego.
Bohaterowie romantyczni to:
- Konrad Wallenrod,
- Gustaw-Konrad z Dziadów cz. III Adama Mickiewicza,
- Kordian z dramatu Juliusza Słowackiego,
- Hrabia Henryk, postać z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego.
Bohaterowie pozytywistyczni
Poznajemy ich, czytając nowele Henryka Sienkiewicza, Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej.
Występują również w wielkich powieściach, takich jak Nad Niemnem (wzór powieści tendencyjnej) czy Lalka, Emancypantki, Rodzina Połanieckich. To:
- Stanisław Wokulski,
- Rzecki,
- Justyna Orzelska,
- Stach Połaniecki.
Zacznij:
Można powiedzieć, że bohater w dziele literackim jest jednym z najważniejszych elementów świata przedstawionego. Bohater pierwszoplanowy staje w centrum utworu, jest na ogół członem spajającym całość dzieła. Romantyzm i pozytywizm – dwie sąsiadujące ze sobą epoki ukształtowały odmienne modele bohatera literackiego. Jako przykład mogę podać całą galerię postaci.
Bohaterowie romantyczni to:
- Konrad Wallenrod, Gustaw-Konrad z Dziadów cz. III,
- Kordian,
- hrabia Henryk, bohater Nie-Boskiej komedii.
Bohaterów pozytywistycznych poznajemy w nowelach Sienkiewicza, Prusa, Orzeszkowej. Poznajemy również w wielkich powieściach, takich jak Nad Niemnem czy Lalka.
Porównanie:
- Jednymi z podstawowych cech bohatera romantycznego są jego wybitność i niepowtarzalność. To indywidualność skrywająca niepojętą tajemnicę. Ludzie go nie rozumieją i niejednokrotnie on sam siebie nie rozumie. Bohater romantyczny to człowiek o bogatej skali uczuciowej. Cierpi, bo uczucie przynosi mu ból. Miłość doprowadza go do szaleństwa, do utraty zmysłów, dokonuje pod wpływem miłości gwałtownych, nierozważnych czynów (Jacek Soplica, Gustaw).
- Bohatera pozytywistycznego nie cechują już wybitność i niepowtarzalność. To przeciętna jednostka, niewyróżniająca się ze swojego społeczeństwa. W miłości nie poddaje się szaleństwu, nie ulega ekstazie. Mężczyzna nie czyni z kobiety istoty podobnej do anioła. Zgodnie z pozytywistycznym hasłem emancypacji uważa kobietę za równą sobie towarzyszkę życia. Tak traktuje Jan Bohatyrowicz Justynę, a Witold Korczyński Marynię Kirlankę.
- Romantycy wybierają przede wszystkim drogę serca. Rozum stawiają na dalszym planie. Jacek Soplica w afekcie zabija Stolnika, choć ten przecież służył narodowi. Kordian pod wpływem Strachu i Imaginacji rezygnuje z zaplanowanego morderstwa. Hrabia Henryk swym uwielbieniem dla poezji niszczy bliskie osoby. Prócz tego bohaterowie romantyczni poddają się oddziaływaniu irracjonalnych sił nadprzyrodzonych. Konrad, wadząc się z Bogiem, ulega podszeptom złego ducha. Na postępowanie Kordiana wpływają istoty ze świata fantastycznego: zjawy, duchy i upiory.
- Bohaterowie pozytywistyczni są realistami i niejednokrotnie wyznawcami światopoglądu materialistycznego. W pozytywizmie również obserwujemy kult wiedzy, nauki, rozumu. Z jakim trudem zdobywa wykształcenie Wokulski, ile entuzjazmu dla nauki ma Ochocki! Co więcej: pozytywiści chcą, by nauka coraz bardziej się rozwijała i by docierała do coraz szerszych kręgów. Witold Korczyński cierpliwie poucza parobka, jak naprawić zepsutą maszynę. Justyna, wychodząc za mąż za Janka, chce szerzyć wśród ludu oświatę. Wokulski daje prostytutce Marii możliwość nauczenia się krawiectwa. W ten sposób bohaterowie pozytywistyczni rozumieją swój wkład w dobro kraju. Wierzą w siłę rozwoju i intelektu. Na tym też polega ich patriotyzm.
- Romantycy odmiennie pojmują sprawy patriotyzmu. Walka zbrojna jest heroicznym obowiązkiem bohatera. Szczególny sposób tej walki obmyślił Konrad Wallenrod. Wie, że jego kraj jest zbyt słaby, by stawić czoło wrogowi w otwartej bitwie. Knuje więc podstęp i niszczy przeciwnika zdradą. Walczy samotnie, bo bohater romantyczny w ogóle jest samotnikiem wierzącym w siłę własnej niepowtarzalności. Buntuje się wobec niesprawiedliwości, istniejącym różnicom majątkowym i społecznym. Rozpacza Jacek Soplica, gdy nie może poślubić Ewy, rozpacza Gustaw z powodu utraty ukochanej.
- Pozytywista żyje już w nieco odmiennych realiach. Różnice społeczne powoli się zacierają. Światem zaczyna rządzić pieniądz, a na ustach ludzi tej epoki gości hasło bogacenia się. Zaczynają się pojawiać mezalianse. Justyna poślubia Janka, choć ten w jej kręgach uchodził za chłopa. Wokulski – zubożały szlachcic zajmujący się kupiectwem – właściwie może ożenić się z arystokratką – Izabelą Łęcką.
Zakończ i podsumuj:
Można powiedzieć, że zasadą konstruowania obydwóch typów postaci jest kontrast. Jedna epoka wyrasta z krytyki drugiej. Postacią łączącą obydwa światy jest Wokulski, który nosi w sobie zarówno cechy romantyka (udział w walce zbrojnej, szaleńcza miłość, indywidualizm, wybitna jednostka, nieustanny ból i cierpienie, samotność), jak i pozytywisty (realizuje hasło pracy u podstaw, wierzy w potęgę rozumu i nauki).
Zobacz:
Jak bohaterowie pozytywizmu i romantyzmu poszukiwali wartości życia?