Materializm To największy wróg idealizmu. Materializm zakłada, że świat jest zbudowany tylko z materii, że nie ma nic pozazmysłowego, że możliwe jest całkowite poznanie świata. Materialistami byli jońscy filozofowie przyrody, Demokryt i epikurejczycy. Materialiści uważają idealistów za marzycieli, ludzi bujających w obłokach, których teorie są nic niewarte.
Motyw to temat w sensie przekrojowym, uniwersalny i ponadczasowy. Pojawia się w wielu tekstach, różnych epok i dziedzin sztuki. Ewoluuje wraz z historią kultury, w miarę upływu czasu pojawiają się różne możliwości, scenerie i metody jego realizacji – zawsze jednak “sedno rzeczy” będzie dotyczyć tego samego. W kulturze europejskiej każdy motyw kulturowy można zakorzenić w dziełach biblijnych i/lub grecko-rzymskich Można mówić więc o motywie nieszczęśliwej miłości, albo motywie równości wobec
Metonimia (zamiennia) – rodzaj metafory. Nazwa przedmiotu lub zjawiska zostaje zastąpiona przez nazwę innego, będącego z nim w ścisłym związku. „zginął od kuli”, „śmierć w ampułce”, „słuchać Mozarta”, „sala gwizdała”.
Metafora spiętrzona – charakterystyczna dla Awangardy Krakowskiej, zwłaszcza dla twórczości Juliana Przybosia. Tworzy ją kilka porównań, epitetów, prostszych metafor – te środki stylistyczne zazębiają się. Na przykład „na świadectwach, wzbici w radość, odlecieli uczniowie”.
Motto – zazwyczaj jest to cytat z utworu znanego poety czy pisarza, umieszczony na początku innego tekstu literackiego. Może ono stanowić punkt wyjścia do rozważań w wierszu, często też sugeruje główną ideę czy myśl utworu. Norwid z upodobaniem stosował motta, odnosząc się w ten sposób do innych tekstów literackich, w większości romantycznych.
Morał – to pouczający wniosek, podsumowanie sensu całej bajki lub opowieści. Jest zwykle formułowany w krótkim zdaniu umieszczonym na końcu lub na początku utworu. Morał może nie być wyrażony wprost, lecz jedynie wyraźnie zasugerowany.
Modernizm – znaczy tyle, co nowoczesność. Termin określający twórczość europejskich literatów z przełomu wieków XIX i XX (u nas okres zwany Młodą Polską). Inne jego nazwy: neoromantyzm (podkreśla zwrot ku tradycjom romantycznym), dekadentyzm (z fr. „décadence” – schyłkowość) – akcentuje panujący wówczas pesymizm i skrajny indywidualizm (wpływ filozofii Arthura Schopenhauera).
Memento mori – pamiętaj, że umrzesz – to średniowieczne hasło przypominające o nietrwałości wszelkich ziemskich spraw i nieuchronności śmierci.
MAKARONIZM – (porównaj → latynizm) polega na używaniu w toku mowy, prowadzonej w języku rodzimym, wtrętów obcych – łacińskich, francuskich, włoskich. Szczególny nadmiar obcych „ozdobników” zaatakował polszczyznę w dobie baroku i oświecenia, stąd słowo „makaronizm” odbieramy negatywnie, jako błąd, rzecz zbędną.
MAKIAWELIZM – doktryna filozoficzna dotycząca dyplomacji, sposobu prowadzenia walki, rządzenia krajem, wymyślona w XVI w. przez Włocha o nazwisku Niccolò Machiavelli, a zamieszczona w jego słynnym utworze pt. Książę. Jest to doktryna dosyć kontrowersyjna, bo opiera się o zasadę: „cel uświęca środki”, w takim rozumieniu, że dobro państwa jest dobrem najwyższym i dla idei państwa można posługiwać się wszystkimi, również nieetycznymi środkami. Morderstwo, oszustwo, podstęp, chytrość są dozwolone, jeśli ich
MAŁY REALIZM – pojęcie z zakresu literatury współczesnej, a konkretnie prozy. Oznacza tendencję w literaturze XX wieku, która wyraża się w opisywaniu przeciętnych ludzi i przeciętnych zjawisk, „małych” tematów społeczno-obyczajowych, życia marginesowych środowisk. Tendencja ta unika uogólnień, koncepcji filozoficznych, czyli ujęć uniwersalnych. Można spotkać określenie małego realizmu jako „realizmu bez ambicji” lub podejmującego „małe sprawy małych ludzi” i ocenę raczej negatywną. Tymczasem był to nurt, który poprzez ukazanie doświadczenia jednostkowego
MANICHEIZM – jest to koncepcja religijno-filozoficzna, która zakłada istnienie dwóch równorzędnych pierwiastków, sił panujących we wszechświecie: Dobra i Zła, czyli Boga i Szatana, gdyż po stronie Dobra stoją: światło i duch, a po stronie Zła ciemność i materia. Moce te są w odwiecznym konflikcie, obie są równie silne i oddziałują na świat. Nazwa – manicheizm – pochodzi od twórcy systemu – Maniego. Mani (lub Manicheusz) żył w Persji ok. 216-276
MARINIZM – inaczej → konceptyzm. Bardzo ważny kierunek w poezji barokowej, zapoczątkowany przez poetę włoskiego Giambattistę Marina. Maniera twórcza tego poety określiła poezję epoki baroku; znalazła wielu naśladowców (m.in. w Polsce: Jana Andrzeja Morsztyna). Była to poezja światowych rozkoszy, zmysłowej miłości. Cechy charakterystyczne marinizmu to wyszukane, pomysłowe i zaskakujące środki poetyckie, tematyka miłosno-dworska, obecność konceptu, poetycka gra słów. Główne założenie marinizmu brzmi: zaskoczyć, zaszokować odbiorcę niezwykłym pomysłem w dziedzinie tematu
MChAT (Moskowskij Chudożestwiennyj Akademiczeskij Tieatr) – skrót znaczeniowy znany w dziedzinie historii teatru, oznacza słynny Teatr Artystyczny w Moskwie, prowadzony przez reformatora teatru Konstantina Stanisławskiego. W dobie przełomu wieków XIX i XX MChAT był ośrodkiem nowej myśli teatralnej i jej scenicznej realizacji.
MECENAT – opieka nad artystami, finansowanie rozwoju sztuk, kształcenie i wspomaganie młodych „talentów” przez osoby prywatne, dwory i różne społeczne instytucje. Zjawisko mecenatu stało się szczególnie modne w dobie renesansu, a pochodzi od Rzymianina Mecenasa, który żył w I w p.n.e. i otaczał opieką poetów – w tym Horacego i Wergiliusza.
MESJANIZM – pojęcie charakterystyczne dla ideologii polskiego romantyzmu, preferowane przez twórców tej epoki, którzy głosili, że wybrane jednostki lub narody mają do spełnienia na ziemi szczególną misję. Pojęcie pochodzi oczywiście od Mesjasza – Zbawiciela – Chrystusa. Oczekiwanie na Zbawiciela było istotne zwłaszcza w Polsce, dla której zbawienie oznaczało wyzwolenie spod niewoli zaborców. Stąd mesjanizm jest pojęciem-kluczem dla zrozumienia wymowy wielkich utworów romantyzmu polskiego. Możemy poszukiwać w nich mesjanizmu jednostkowego –
MESMERYZM – modna w XIX wieku teoria, przywołana przez Aleksandra Fredrę w Ślubach panieńskich, jako jedna z definicji miłości. Koncepcja ta opiera się o pomysł, że na świecie istnieje „uniwersalny fluid”, który emanowany jest przez człowieka i jako „substancja” oddziałuje na drugą istotę. Twórcą tej teorii był Mesmer, lekarz, który zdobył sobie wielu zwolenników. Inaczej zwano mesmeryzm „magnetyzmem” lub „przyrodzoną skłonnością serc”. W późniejszym czasie skrytykowano i obalono koncepcję rzekomego
METAFIZYKA – („coś, co następuje po fizyce”) – a zatem nienaukowy, pomijający doświadczenia i twierdzenia nauk ścisłych, matematycznych, a nawet historycznych, sposób ujmowania i wyjaśniania rzeczywistości. Jest to sposób nieracjonalny, duchowy, uznający za metody poznania świata intuicję, instynkt, przeczucie. Tematem metafizyki będzie kwestia duszy, życia po śmierci, istnienia, przemijalności, duchowej istoty świata. Zdobywać będzie metafizyka przewagę nad metodami naukowymi w epokach takich jak: barok, romantyzm, dekadentyzm. Metafizyka Termin stworzony przez
MILIEU – sposób prezentowania postaci przez opis przedmiotów, którymi się otacza, osób, z którymi poprzestaje, pokoju, w którym mieszka – słowem środowiska bohatera (środowisko w jęz. francuskim = milieu). Jest to swoiste „wykorzystanie” w powieści przysłowia „pokaż mi swój pokój, a powiem ci kim jesteś”. Poprzez opis otoczenia charakteryzował swoje postacie Balzac w Ojcu Goriot – np. bardzo szczegółowo opisany jest pensjonat pani Vauquer i opis ten od razu sugeruje
MIMESIS – kategoria pochodząca z założeń estetyki starożytnej, oznacza naśladowanie rzeczywistości w sztuce, czyli wymóg, aby dzieło sztuki było odwzorowaniem rzeczywistości. Stąd wszystkie prądy literackie, które postulują „prawdziwość”, a przynajmniej prawdopodobieństwo istnienia świata przedstawionego w dziele (np. realizm), nazywamy kierunkami mimetycznymi. Z kolei prądy, które głoszą odstępstwo od naśladowania rzeczywistości, od jej imitowania występują przeciwko mimesis. Teorię mimesis rozwinął i dokładnie omówił Arystoteles (Poetyka). Jest kilka sposobów naśladowania rzeczywistości: Twórca