Czasy nowożytne (Historia)
W wyniku wrześniowej klęski i agresji dwóch najpotężniejszych sąsiadów: hitlerowskich Niemiec i stalinowskiego ZSRR obszary Polski znalazły się w 1939 roku pod okupacją tych państw, nie licząc skrawków Podhala, Spisza i Orawy przyłączonych z łaski III Rzeszy do sprzymierzonej z nią Słowacji. Granica między głównymi okupantami została wyznaczona na mocy układu z 28 września 1939 roku, podczas drugiej wizyty Ribbentropa w Moskwie i przebiegała od Suwalszczyzny, jezior augustowskich, krawędzią Prus Wschodnich, Pisą, Narwią, Bugiem, następnie prostopadle do kolana Sanu
Zanarchizowana, paraliżowana niemocą i absurdem swego ustroju, a zarazem osłabiona licznymi wojnami toczonymi w poprzednim stuleciu oraz na początku XVIII w., Polska stawała się łatwą ofiarą dla ekspansywnych sąsiadów. Na myśli mamy oczywiście Rosję po wojnie północnej (1700-1721), Prusy pod rządami budujących, a potem umacniających absolutyzm oraz siłę militarną państwa władców: Wielkiego Elektora (Fryderyka Wilhelma), Fryderyka Wilhelma I („króla sierżanta”), Fryderyka II (jego kraj wykazał niesamowitą odporność na ciosy podczas wojny siedmioletniej 1756-1763) Austrię, która
Początki kryzysu Pierwsze dziesięciolecia XVII wieku nie zdradzały jeszcze nadchodzących burz i głębokiego kryzysu Rzeczypospolitej. Co prawda w pierwszych dwóch fazach konfliktu ze Szwecją Polska utraciła swój niedawny nabytek w postaci większości Inflant, na mocy rozejmów w Mitawie (1622), Starym Targu (1629) i Sztumskiej Wsi (1635), zarządzanych przez prężne północno-bałtyckie mocarstwo, ale zarówno międzynarodowy prestiż, jak i gospodarka nie doznały na tym wielkiego uszczerbku. Donioślejsze konsekwencje mogła mieć utrata przez Polskę kontroli nad Pomorzem Gdańskim, a szczególnie
Zapamiętaj! Przywileje to akty wydawane przez króla, nadające poszczególnym osobom lub całym stanom określone uprawnienia. Zapamiętaj najważniejsze przywileje! Przywilej budziński – 1355 r. Przywilej koszycki – 1374 r. Przywilej piotrkowski – 1388 r. Przywilej czerwiński – 1422 r. Przywilej jedlneński – 1430 r. Przywilej krakowski – 1433 r. Przywileje cerekwicko-nieszawskie – 1454 r. Przywilej piotrkowski – 1496 r. Konstytucja nihil novi – 1505 r. To jest ważne! Polska szlachta zdobyła w okresie późnego średniowiecza takie prawa, które umożliwiły jej
Czym jest unia? To związek państw (z języka łacińskiego unio = zjednoczenie, jedność) Unia personalna – połączenie dwóch państw osobą monarchy (taka była np. unia polsko-węgierska za panowania króla Ludwika czy unia polsko-saska). Unia realna – państw nie łączy tylko wspólny król, ale oba kraje mają też wspólne pewne instytucje, np. sejm i senat, jak to ustalono w akcie unii lubelskiej z 1569 roku. Nie tylko Ludwik… …władał jednocześnie Polską i Węgrami. Tak rządził
Od śmierci Zygmunta Augusta, ostatniego Jagiellona, do końca XVIII w. na tronie Rzeczypospolitej zasiadali władcy elekcyjni. W tym czasie Polska traciła stopniowo swoje znaczenie, by w 1795 r. zniknąć całkowicie z mapy Europy. Kto decydował o losach kraju? Decydującą rolę w rządzeniu państwem miała szlachta. To jej przedstawiciele zasiadali w sejmie i senacie, ona piastowała wszystkie urzędy. Od połowy XVII w. o najważniejszych sprawach państwowych decydowali już jednak magnaci. Rodziny Ossolińskich, Sapiehów, Radziwiłłów czy Czartoryskich uzależniały od siebie
Od XIV wieku polska szlachta otrzymała szereg przywilejów. Zapewniły jej one dominującą pozycję w państwie do końca istnienia Rzeczypospolitej, czyli do 1795 roku. Czym były przywileje? To akty prawne wydawane przez monarchę. Nadawano w nich określone uprawnienia poszczególnym osobom lub całym stanom (np. ogółowi szlachty). Dlaczego królowie nadawali przywileje szlachcie? Nadawanie przywilejów zapewniało monarchom przychylność szlachty. Szlachta otrzymując korzystne dla niej prawa, nie występowała przeciw królowi. Władca miał więc zapewniony spokój
Czym jest elekcja? Elekcja – z łaciny: electio = wybór – powoływanie króla w drodze obioru. Elekcja viritim – z łaciny: pojedynczo, osobno – cała szlachta uczestniczy w obiorze króla. Interreks – z łaciny: osoba sprawująca najwyższą władzę w państwie w czasie bezkrólewia – w Polsce te obowiązki pełnił prymas, czyli arcybiskup gnieźnieński. Skojarz daty: 1572-1795 W 1572 r. (śmierć króla Zygmunta Augusta) dynastia Jagiellonów przestaje rządzić Polską. Odtąd, do 1795 r., na tronie polskim będą zasiadać królowie wybierani przez szlachtę. Uwaga!
Zamorska ekspansja Kraje, które na przełomie XV i XVI w. zaczęły zamorską ekspansję, to Portugalia i Hiszpania. Portugalczycy już w XV w. podróżowali wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki, a Bartolomeu Diaz w 1488 r. odkrył południowy jego kraniec (Przylądek Dobrej Nadziei). Hiszpanie w 1492 r. ostatecznie wyparli muzułmanów ze swego kraju (podbój Grenady). Setki zaprawionych w bojach ludzi było gotowych do dalszej ekspansji, która skierowała się ku krajom Ameryki Południowej i Środkowej. Państwa, które później wzięły udział w zdobywaniu nowych ziem, to
Skojarz władców panujących w XVII wieku w Polsce! Zygmunt III Waza Władysław IV Jan Kazimierz Michał Korybut Wiśniowiecki Jan III Sobieski Władcy, którzy panowali w XVII w. w Polsce Zygmunt III Waza (1587-1632) Pierwszy z dynastii Wazów na polskim tronie. Syn króla Szwecji Jana III i Katarzyny Jagiellonki. Za jego panowania rozpoczęły się wojny Polski ze Szwecją i Turcją. Próbował także opanować Rosję. Władysław IV (1632-1648) Syn Zygmunta III. Walczył z Rosją, a w celu powstrzymania zaborczej Szwecji stworzył
Pod rządami litewskiej dynastii Jagiellonów Polska stała się krajem rozległym terytorialnie i potężnym. Czasy panowania Jagiellonów to okres największej świetności Rzeczypospolitej. Wiek XV i XVI to najwspanialsze lata Rzeczypospolitej Obojga Narodów. To nie tylko efekt sprzyjającej sytuacji polityczno-ekonomicznej w Europie, ale i zasługa ówczesnych władców zasiadających na polskim tronie. Jakie były przyczyny zawarcia unii między Polską a Litwą? Złożyło się na to wiele przyczyn: Polska i Litwa chciały zabezpieczyć się przed agresją zakonu krzyżackiego panującego na
Niewątpliwie Polskę między XV a XVIII stuleciem wyróżniała na tle Europy wyjątkowa pozycja polityczna stanu szlacheckiego. Stosunkowo liczny u nas (ok. 10% populacji) – był wewnętrznie niejednolity. Na szczycie znajdowała się zamożna i wpływowa magnateria, posiadająca nawet prywatne siły zbrojne, w centrum szlachta średnia (specjaliści dzielą ją na wielowioskową, jednowioskową i kolokacyjną, czyli właścicieli części wsi), a na samym końcu szlachta zagrodowa i tzw. gołota (nieposesjonaci). Rzeczpospolita szlachecka w dziejach
Wojna krymska (1853-1855) stanowiła ważną cezurę w dziejach Rosji. Klęska zadana Rosji przez koalicję Anglii, Francji, Turcji i Piemontu wstrząsnęła fundamentami systemu i zmusiła następcę Mikołaja I, jego syna Aleksandra II, do szeregu reform. Reformy Aleksandra II Najistotniejszą okazał się edykt uwłaszczeniowy wraz z manifestem znoszącym poddaństwo (1861 rok), którego projekt opracowywała specjalna komisja przez kilka lat. Procedura przekazywania ziemi w ręce chłopskie miała dosyć skomplikowany charakter i była dla chłopów uciążliwa i niekorzystna. Jej podstawowe znaczenie
Lojalizm i trójlojalizm Po fiasku wielkich planów i marzeń związanych z osobą Napoleona nastał czas „małego realizmu”. Jego praktyczną formę stanowił lojalizm, czyli ugoda, oraz legalna walka polityczna w określonych przez zaborców ramach ustrojowo-prawnych. Po kongresie wiedeńskim nurt lojalistyczny cieszył się nawet znaczącym poparciem społecznym. W Wielkim Księstwie Poznańskim do ugody zmierzał z kolei namiestnik, książę Antoni Radziwiłł, a w Rzeczypospolitej Krakowskiej prezes jej Senatu, Stanisław Wodzicki. Wysiłki lojalistów nie przyniosły trwałych efektów, a represje, które spadły na
Okres po powstaniu styczniowym to czas wzmożonych represji policyjnych i politycznych działań zmierzających, w zależności od zaboru, do germanizacji bądź rusyfikacji i wyperswadowania Polakom raz na zawsze myśli o niepodległości. Zabór pruski Stosunki w zaborze pruskim ułożyły się, w porównaniu np. z Rosją, na zasadzie pewnego paradoksu. Z jednej strony dokuczliwe wobec Polaków prawa i działania administracji, z drugiej zaś pewne legalne możliwości, nieistniejące w państwie carów, stworzyły system nazwany przez wybitnego poznańskiego historyka profesora Lecha Trzeciakowskiego „uciskiem praworządnym”, ponieważ Prusy,
Czas niewoli stał się dla narodu z wielu względów okresem przełomu i próby. Był to także okres przełomu i próby dla Kościoła, który był instytucją integralnie związaną ze społeczeństwem. W nowej sytuacji, gdy państwa polskiego nie było na mapie, rola polityczna i społeczna Kościoła uległa wzmocnieniu. Pozostał on jedyną polską formą instytucjonalną akceptowaną i tolerowaną przez zaborców, którzy musieli się z nim liczyć. Postawa duchowieństwa wobec niepodległościowych dążeń narodu była niejednoznaczna. Złożyło się na to wiele przyczyn.
W polityce zaborców w okresie popowstaniowym nastąpiły dosyć istotne różnice. Władze rosyjskie i pruskie prowadziły w miarę konsekwentną politykę represji, zaś Austria po bolesnych porażkach (lata 1859 i 1866) poszła w kierunku kompromisu z największymi narodami zamieszkującymi monarchię naddunajską, w tym także z Polakami. Zabór pruski W zaborze pruskim już w okresie Wiosny Ludów lokalni Niemcy wystąpili przeciw ewentualnym ustępstwom rządu wobec Polaków, apelując o wzmożenie represji. U schyłku XIX w. nacjonalizm w Niemczech zdobył wielu nowych zwolenników. Przeniknął niemal do wszystkich
Zabór pruski Najwcześniej do reform uwłaszczeniowych doszło w zaborze pruskim. Impulsem stały się dla władz klęski poniesione przez Francję, które uświadomiły potrzebę zmian i unowocześnienia państwa. Na mocy porozumienia między chłopem a dziedzicem, który otrzymywał odszkodowanie od chłopa, uwłaszczenie przebiegało na trzy sposoby. Najkrótszą drogą do otrzymania własności rolnej było jej wykupienie od dziedzica, jednak stać było na to tylko nielicznych. Drugi sposób polegał na odpracowaniu przez określoną liczbę lat na pańskim gruncie
Sprawa chłopska nierozerwalnie łączyła się z ruchem narodowowyzwoleńczym od samych jego początków. Trzeba pamiętać o tym, że miliony chłopów stanowiły potencjalną bazę zarówno dla narodowych powstań, jak i zaborczych armii. Ideały oświecenia, propagujące m.in. reformy na wsi w celu łagodzenia ciężarów feudalizmu, bądź potężne wpływy politycznego cyklonu, jakim była rewolucja francuska, zmuszały do zajęcia stanowiska w tej kwestii. Zaczęto sobie uświadamiać, że chłopi są nierozerwalną częścią narodu, a nie tylko tanią siłą roboczą. W okresie napoleońskim chłopi
Geneza Niepodległościowe aspiracje narodu. Osłabienie Rosji po wojnie krymskiej (1853-1855 przegranej przez państwo carów z koalicją Anglii, Francji, Turcji). „Wiosna posewastopolska”, czyli pewna liberalizacja stosunków w imperium rosyjskim, procentująca reformami: uwłaszczeniową z 1861 roku i wypuszczeniem więźniów politycznych, co praktycznie oznaczało także powrót polskich zesłańców. Manifestacje patriotyczne organizowane przez powstające kółka spiskowe od końca lat pięćdziesiątych (częściowo z inicjatywy emigracyjnej, częściowo zaś lokalnej), rozbudzające świadomość polityczną społeczeństwa, aktywizujące do wystąpień i prowokujące zaborcę do reakcji. Najważniejsze z manifestacji
