Czasy nowożytne (Historia)
To jedno z donioślejszych wydarzeń dziejów powszechnych, pozornie tylko dotyczące jednego państwa, miało dość złożone przyczyny. Geneza Konflikt interesów między grupami związanymi z nowym, kapitalistycznym rozwojem kraju a klasą zainteresowaną utrzymaniem starych, feudalnych porządków. Pierwszą stronę reprezentowała średnia szlachta (gentry) i burżuazja, drugą spora część arystokracji i monarchia. Starania pierwszych Stuartów, szczególnie Karola I, którzy chcieli wprowadzić absolutyzm i w związku z tym ignorowali wolę parlamentu, odgrywającego tutaj znaczną rolę. Kosztowna i nieudolna polityka zagraniczna i brak efektów w tej dziedzinie
Absolutyzm w klasycznej postaci spotykał się z krytyką oświeconej opinii publicznej, uczulonej na wszelkie przejawy nadużywania władzy (w XVIII w.), niekompetencji i fanatyzmu. Owa krytyka stała się jednym ze źródeł powstania absolutyzmu oświeconego. Zmieniały się czasy, priorytety polityczne i scentralizowane monarchie mogły sobie pozwolić na odrzucenie anachronicznych form sprawowania władzy. Typowymi przykładami systemu oświeconego były systemy: Austrii, Prus, Danii, Szwecji, w pewnej mierze Rosji, Hiszpanii i Portugalii. W połowie XVIII w. w wielu monarchiach przeprowadzone zostały reformy,
Początki absolutyzmu we Francji Choć system absolutny zrodził się w Hiszpanii, ale najbardziej klasyczną drogę do absolutyzmu przeszła Francja. We Francji istniały duże tradycje silnej władzy królewskiej, ale poprzez wojny domowe o charakterze religijnym, obcą interwencję narastającą w drugiej połowie XVI w., zależność od feudałów popierających monarchię, autorytet władzy królewskiej mocno ucierpiał. Proces ten został zatrzymany za rządów Henryka IV Burbona. Śmierć z ręki fanatyka w 1610 roku, osierocenie małoletniego następcy i rządy regentki Marii Medycejskiej i jej
Próbę wzmocnienia władzy wykonawczej w Polsce podjął po raz pierwszy Zygmunt III Waza, wzorując się na reformach Habsburgów, dążących do budowy absolutystycznego państwa. Król usiłował wykorzystać do swoich planów stronnictwo magnackie dzięki prowadzeniu polityki rozdawania dóbr i urzędów. Zaniepokojona tym szlachta zawiązała konfederację w 1606 roku pod wodzą wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego. Pretekstem stał się ślub króla z arcyksiężniczką austriacką Konstancją, zawarty bez zgody sejmu. Król ostatecznie zadał rokoszanom klęskę pod Guzowem (1607), ale mediacja
Geneza pierwszej wojny polsko-tureckiej (1620-1621) Ataki kozaków na tureckie wybrzeża Morza Czarnego i związane z tym pretensje sułtańskiej dyplomacji wobec Polski. Niefortunne interwencje, częstokroć z inicjatywy polskich kresowych magnatów w Mołdawii, które rozdrażniały Turcję, suwerena tego kraju. Ataki tatarskie na polskie obszary południowo-wschodnie. Atak „lisowczyków” (dowódca Aleksander Lisowski) na sułtańskie lenno – Siedmiogród w 1619 roku przy cichym poparciu Zygmunta III Wazy, który zmusił księcia Gabora Bethlena do odwrotu spod Wiednia (tzw. pierwsza odsiecz wiedeńska).
Geneza konfliktu Różnice kulturowe pomiędzy polską szlachtą katolicką a ukraińskim prawosławnym ludem i Kozakami. Egoizm stanowy polskiej szlachty. Problem kozacki, czyli kwestia rejestru obejmującego Kozaków w służbie państwowej (na żołdzie). Według Kozaków wysokość ich żołdu była za mała w stosunku do potrzeb. Dla polskiej szlachty żołd wypłacany Kozakom stanowił zło konieczne. Zatargi Bohdana Chmielnickiego z władzami Rzeczypospolitej. Przebieg konfliktu Powstanie wybuchło wiosną 1648 roku, kiedy to Kozacy zdobyli twierdzę Kudak. Polskie wojska zostały rozbite pod
Przyczyny konfliktu Walka o hegemonię w Europie Środkowo-Wschodniej. Dążenie Rosji do zgromadzenia pod swym panowaniem ziem ruskich. Wykorzystanie zarówno przez Polskę, jak i Rosję momentów kryzysu wewnętrznego (w Rosji „wielka smuta”, w Polsce powstanie kozackie). Początek konfliktu (1604-1619) Interwencja polskich magnatów przy nieoficjalnym poparciu państwa (1604-1608). Pierwsza dymitriada – wykorzystała zamieszanie związane z wygaśnięciem dynastii Rurykowiczów. Polscy magnaci poparli awanturnika zwanego Dymitrem Samozwańcem – domniemanego pretendenta do tronu carskiego – i dzięki akcji zbrojnej osadzili go
Geneza Walka o panowanie nad Bałtykiem i szczególne dążenie Szwecji do opanowania bałtyckich wybrzeży. Pretensje polskich Wazów do tronu szwedzkiego utraconego przez Zygmunta III w 1594 roku. Spóźniona realizacja postanowień, które zawierały pacta conventa, dotyczących przyłączenia do Polski północnej Estonii przez Zygmunta III. Przebieg: Etap pierwszy: 1600-1622 Po wkroczeniu Polaków do Estonii Szwedzi wylądowali w Inflantach i rozpoczęli ofensywę w kierunku Rygi. Polska początkowo ponosiła klęski, ale wielkie zwycięstwo Jana Karola Chodkiewicza pod Kircholmem (1605) odwróciło sytuację.
Wieki XVI i XVII upłynęły pod znakiem zmagań pomiędzy państwami habsburskimi a Francją. Francja po wojnie stuletniej bardziej zjednoczona, zunifikowana, sięgnęła po dziedzictwo burgundzkie, którego część otrzymała po śmierci Karola Śmiałego, władcy tego bogatego państwa. Jednak większość burgundzkich posiadłości (Niderlandy, tzw. Franche-Comte, czyli hrabstwo burgundzkie z Besancon) dostała się Habsburgom. Poprzez mariaże małżeńskie Habsburgowie zaczęli panować w Hiszpanii, co uczyniło z Francji oblężoną twierdzę. Bezpośrednią przyczyną wojny były wyprawy królów francuskich w końcu XV i pierwszej połowie
Geneza konfliktu Kryzys feudalizmu europejskiego – konflikt między siłami feudalnymi, reprezentowanymi przez obóz habsbursko-katolicki, a siłami rodzącego się kapitalizmu, reprezentowanymi przez protestanckie Czechy, państwa niemieckie, a także Francję. Zderzenie tendencji absolutystycznych, reprezentowanych przez dynastię Habsburgów, z decentralistycznymi, reprezentowanymi przez lenników cesarza w Rzeszy (Czechy i księstwa protestanckie). Konflikt natury wyznaniowej pomiędzy reformacją a katolicką kontrreformacją. Hegemonistyczne dążenia państw habsburskich na początku XVII w. Powstanie Czechów przeciwko Habsburgom zapoczątkowane wyrzuceniem przez okno zamku hradczańskiego wysłanników cesarza w maju
Zachód, aktywnie włączający się za Hiszpanią i Portugalią w działalność zamorską i handel atlantycki, korzystający z przemieszczenia głównych szlaków handlowych nad ocean, stworzył, czerpiąc w tym zakresie z doświadczeń bogatych państw włoskich, struktury prekapitalistyczne. Powstały wówczas takie podmioty gospodarcze jak: giełda, banki, instytucje kredytowe, manufaktury – pierwsze fabryki. Na wschodzie Europy, gdzie mieszczaństwo było wyraźnie słabsze, a pozycja szlachty pod względem politycznym dominująca (np. Polska), drogą rozwoju gospodarczego stały się folwarki pańszczyźniane, bazujące na niewolniczej pracy chłopów.
Początki imperium Pod koniec XV w. najsilniejsze z księstw ruskich – lenników słabnącej i ulegającej podziałom Złotej Ordy – Wielkie Księstwo Moskiewskie, zrzuciło zwierzchność tatarską (1480, bitwa nad Ugrą). Książę Iwan III podporządkował sobie większość niezależnych państewek ruskich, np. Nowogród, poważnie zagrażając Litwie. Rangę symbolu zyskało małżeństwo z Zofią Paleolog, bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego. Wzmocniło ono autorytet władcy, zmieniło ceremoniał dworski, rozszerzyło horyzonty polityczne (odtąd herbem stał się dwugłowy bizantyjski orzeł). Politykę „jednoczenia”
Po transformacji państwa Krzyżaków w Prusach przyszły trudne lata dla osamotnionego Zakonu Kawalerów Mieczowych, sprzymierzonych od XIII wieku z Zakonem Krzyżackim. Państwo inflanckie zagrożone przez Rosję, Szwecję, Danię i Rzeczpospolitą (a najpierw Polskę i Litwę), przeżywało na dodatek kryzys wewnętrzny; pojawiły się nowinki religijne, arcybiskup spierał się z władzami Zakonu, polityczne aspiracje wysuwali poddani, przede wszystkim miasta, np. Ryga. Przebieg konfliktu Pomiędzy sprzymierzonymi – Szwecją i Rosją a Polską i Danią – doszło do konfliktu o Inflanty, tzw.
Traktat krakowski Traktat krakowski z 1525 roku oraz wcześniejsza sekularyzacja zakonnego państwa rozwiązały ostatecznie konflikt polsko-krzyżacki. Na miejscu Zakonu wyrosło świeckie państwo zwane Prusami Książęcymi. Postanowienia traktatu krakowskiego: Na mocy traktatu, zwanego popularnie hołdem pruskim, królom polskim przysługiwało: prawo kontroli i nadzoru nad władzą książąt, prawo ingerowania w spory między księciem a stanami, prawo decydowania o takich sprawach jak kuratela nad niedołężnym bądź chorym władcą, prawo decydowania o losach lenna w wypadku bezpotomnego wymarcia dynastii. Problemem stała
Kontrreformacja w Rzeczypospolitej przebiegała spokojniej, ponieważ od dawna współistniały tu obok siebie różne wyznania. Ostatni Jagiellonowie wydawali co prawda edykty, mające ograniczyć rozwój reformacji, ale prawa, pozbawione surowych sankcji państwa, nie były w pełni przestrzegane. Ponadto szlachcice, nawet jeśli dzieliła ich religia, byli solidarni. Jezuici utworzyli swoje kolegia, pierwsze w Braniewie, Kaliszu i Jarosławiu, przenikali do szkolnictwa, na magnackie dwory. Coraz liczniejsze były przypadki nawrócenia pod koniec polskiego „Złotego Wieku”. Poważny impuls do kontrreformacji
Geneza Kościół dopiero po kilkunastu latach podjął działania zmierzające do ograniczenia wpływów reformacji i uzdrowienia stosunków wewnątrz swoich struktur. Z jednej strony likwidowano najbardziej jaskrawe nadużycia i błędy, a z drugiej przemocą chciano zlikwidować wszelakich przeciwników. Zbyt późno i niekonsekwentnie podjęto próby porozumienia za pontyfikatu Pawła III. Niepowodzenie wzmocniło „nieprzejednanych” wewnątrz Kościoła, którzy domagali się zdecydowanej rozprawy z przeciwnikiem. Powstały też nowe zgromadzenia zakonne, jak teatyni czy przede wszystkim jezuici,
Do Polski fale reformacji dotarły poprzez Śląsk, z głębi Niemiec oraz z Prus, których władca Albrecht Hohenzollern, za zgodą Zygmunta Starego – króla Polski, przeszedł na luteranizm i sekularyzował państwo Zakonu Krzyżackiego (był jego ostatnim mistrzem). Pewną rolę odegrali również dysydenci religijni szukający w Polsce azylu oraz pośrednio polscy studenci z uniwersytetów zachodnich, szczególnie niemieckich. Luteranizm zdobył zwolenników w Prusach Królewskich, czyli na Pomorzu Gdańskim, głównie wśród mieszczaństwa niemieckiego pochodzenia. Kalwinizm, paradoksalnie, inaczej niż na Zachodzie,
Przyczyny reformacji Materializacja Kościoła, widoczna zwłaszcza na najwyższych szczeblach hierarchii i w kurii rzymskiej. Nadmierny fiskalizm Kościoła szukającego pieniędzy wszędzie, niekiedy za pomocą wątpliwych etycznie i teologicznie metod (sprzedaż odpustów). Upadek moralny duchowieństwa, zwłaszcza wyższego; nie wyłączając papieży (np. Aleksandra VI i Leona X). Wcześniejsze próby przeprowadzenia głębokich zmian w Kościele, np. nauka Jana Husa i poglądy głoszone przez J. Coleta (Oxford) oraz Erazma z Rotterdamu. Zbyt wielkie zaangażowanie Kościoła w politykę. Działalność Marcina Lutra i jego idea
Genezy sejmu badacze upatrują w instytucji staropolskiego, jeszcze piastowskiego wiecu bądź w sejmikach ziemskich i sejmikach prowincjonalnych, zwoływanych przez szlachtę w konkretnym regionie. Z czasem, w XV w. wykształcił się zwyczaj, że wybrani na sejmikach delegaci przyjeżdżali na ogólnopolskie zjazdy szlachty, zwane sejmami walnymi. Zasady funkcjonowania sejmu Od 1493 roku zwyczaj zwoływania sejmu stał się regułą. Odtąd sejm, zwany generalnym lub walnym, miał być zwoływany co najmniej raz na 2 lata, a jego obrady powinny trwać
Wielkie odkrycia geograficzne, które zmieniły znacząco bieg dziejów świata, nastąpiły w XV i XVI w. Przyczyny odkryć geograficznych Opanowanie przez Turków osmańskich Azji Mniejszej oraz Lewantu (Bliskiego Wschodu) i czynione przez nich trudności w handlu z krajami Dalekiego Wschodu – w konsekwencji poszukiwanie przez Europejczyków nowych szlaków. Wielka opłacalność handlu dalekowschodniego. Koncepcje kulistości Ziemi, które zachęcały do wypraw na Wschód przez zachodnie szlaki morskie. Nowe technologie żeglarskie (lepsze statki, o
