Czasy nowożytne (Historia)
Od śmierci Zygmunta Augusta, ostatniego Jagiellona, do końca XVIII w. na tronie Rzeczypospolitej zasiadali władcy elekcyjni. W tym czasie Polska traciła stopniowo swoje znaczenie, by w 1795 r. zniknąć całkowicie z mapy Europy. Kto decydował o losach kraju? Decydującą rolę w rządzeniu państwem miała szlachta. To jej przedstawiciele zasiadali w sejmie i senacie, ona piastowała wszystkie urzędy. Od połowy XVII w. o najważniejszych sprawach państwowych decydowali już jednak magnaci. Rodziny Ossolińskich, Sapiehów, Radziwiłłów czy Czartoryskich uzależniały od siebie
W wyniku pogromu Prus przez napoleońskie wojska pod Jeną w 1806 r., powstała nowa sytuacja polityczna, w sumie niosąca nadzieje Polakom. Napoleon był przekonany, że kolejna kampania będzie toczyć się na polskiej ziemi i postawa Polaków w obliczu tych wydarzeń będzie miała swoją wagę. Z jego inspiracji gen. Henryk Dąbrowski i Józef Wybicki wydali odezwę wzywającą rodaków do powstania (listopad 1806 r.), wspartego przez wkraczających Francuzów. Na wyzwolonych obszarach powstawała
Kolonie angielskie w Ameryce Północnej W latach 1619-1732 w Ameryce Północnej na wybrzeżu Atlantyku powstało trzynaście kolonii angielskich. Każda kólonia miała odrębny ustrój i odrębną formę rządów. Obowiązywały prawa angielskie. Administracją kierowali gubernatorzy powoływani przez króla lub kolonistów. Zgromadzenia ustawodawcze (tam gdzie istniały) miały tylko charakter doradczy. Anglia traktowała kolonie jako bazę surowcową i rynek zbytu dla własnego przemysłu. Akt nawigacyjny z 1651 r. zabraniał przywiezienia do kolonii i wywożenia
Rosja Za czasów panowania Piotra I (1682-1725) Rosja stała się potęgą europejską. Na skutek zwycięstwa nad Szwecją w wojnie północnej (1700-1721) i rozgromieniu jej wojsk pod Połtawą (1709), Rosja na mocy traktatu pokojowego w Nystad (1721) zdobyła szwedzkie Inflanty, Estonię i Karelię. Piotr I przeprowadził liczne reformy, mające na celu „europeizację” kraju – wojskową, administracyjną (podział na gubernię). Stolicę przeniesiono z Moskwy do nowo wybudowanego Petersburga. W 1721 r. Piotr
W drugiej połowie XVIII w. rozpowszechnił się w państwach niemieckich, Skandynawii, Hiszpanii i Rosji system rządów zwany absolutyzmem oświeceniowym. Był on inspirowany przez ideologię oświecenia. W imię racji stanu, jedności i siły państwa władcy wzmacniali centralizm w zarządzaniu państwem, dbali o rozwój gospodarczy, ograniczali przywileje szlachty, zwalczali uprawnienia Kościoła (laicyzacja). Następowało jednocześnie zaostrzenie kontroli policyjnej i wszechwładne panowanie zależnej od monarchy biurokracji. Powstał typ państwa policyjnego. W tym okresie powstało
Za panowania Ludwika XVI (1774-1792) nastąpił we Francji kryzys gospodarczy i polityczny. Licząc na to, iż uzyska potrzebne uchwały podatkowe, król zwołał Stany Generalne (po raz pierwszy od 1614 r.). 5 maja 1789 r. uroczyście otworzono Stany Generalne, a miesiąc później przedstawiciele stanu trzeciego ogłosili się przedstawicielstwem całego narodu – Zgromadzeniem Narodowym. 4 lipca król wyraził zgodę na wspólne obrady deputowanych wszystkich stanów, a Zgromadzenie Narodowe przekształciło się w Narodowe
Liczne wojny prowadzone przez Rzeczypospolitą w XVII w, doprowadziły do dotkliwych strat terytorialnych i obniżenia międzynarodowego znaczenia Polski. Spowodowały również katastrofalne zmniejszenie ludności, zacofanie i obniżenie życia kulturalnego. W kraju nastąpiły procesy decentralizacji państwa i wzrost rozprężenia życia politycznego. Panowanie Sasów (1697-1763) Te wszystkie negatywne skutki uwydatniły się zwłaszcza za panowania Augusta II Wettina (1697-1733), elektora saskiego. Dbając o własny interes dynastyczny wciągnął on Polskę do wojny północnej (1700-1721). Rzeczypospolitą
We Francji w ciągu XVII w. dokonano odbudowy absolutyzmu monarszego. Miało to miejsce za rządów Ludwika XIII (1610-1643) i jego pierwszego ministra — kardynała Armanda Richelieu. Przeprowadzono centralizację państwa. Zreorganizowano aparat urzędniczy. Rząd składał się z sekretarzy (ministrów), kierowników resortów – odpowiedzialnych przed królem i jego pierwszym ministrem. Rada państwa straciła swe znaczenie na rzecz rady królewskiej. Zarząd prowincji poddano kontroli urzędników zwanych intendentami. Zlikwidowano przywileje polityczne hugenotów. Wprowadzono ucisk
Na początku XVII w. Rzesza Niemiecka była podzielona na dwa zwalczające się obozy protestancką Unię Ewangelicką i Ligę Katolicką popierającą centralistyczną politykę Habsburgów. Ligę Katolicką wspierała Hiszpania, Unię zaś Szwecja, Francja i Dania. W 1618 r. w Czechach wybuchło powstanie antyhabsburskie. Dało to początek wojnie trzydziestoletniej (1618-1648), która przekształciła się szybko w wojnę ogólnoniemiecką, następnie w europejską. W 1620 r. Czesi ponieśli druzgocącą klęskę pod Białą Górą. Dało to początek
Za panowania władców z dynastii Stuartów – Jakuba I (1603-1625) i Karola I (1625-1649) doszło do konfliktu między monarchią, dążącą do absolutyzmu a parlamentem, który chciał współdecydować o losach Anglii. W 1640 r. zwołano parlament zwany Długim (1640-1653). Podczas jego obrad uchwalono w 1641 r. tzw. Wielką Remonstrację, zawierającą program burżuazji angielskiej, potępiający nadużycia popełnione przez króla, żądającą jednocześnie ścisłej kontroli nad finansami i ograniczenia uprawnień biskupów. Doprowadziło to do
Na początku XVII w. Polska stanowiła jedno z największych państw europejskich, zajmując obszar około 990 tys. km2, szczególnie po nabytkach terytorialnych po pierwszej wojnie z Rosją i rozejmie w Dywilnie w 1619 roku zajmując Smoleńszczyznę, Ruś Czernihowską i Ruś Siewierską. Rozejm ze Szwecją w Mitawie przyniósł pierwsze straty – utrata Inflant (1622), poza ich częścią południową (okolice Dyneburga). Pokój polanowski (1634) przyniósł stabilizację polskich zdobyczy na wschodzie. Dramatyczne zmiany nastąpiły w połowie XVII w. poprzez osłabienie Rzeczypospolitej przedłużającym się
Przejściowa hegemonia francuska w Europie i jej obalenie Mało kto zdawał sobie sprawę we Francji, jak i chyba całej Europie, że rozpoczęte w 1792 r. wojny potrwają ponad 20 lat. Patrząc na problem z pewnej perspektywy cały ten ciąg konfliktów jawi się jako przedłużenie znanych z poprzednich epok walk o prymat w Europie, gdzie panująca pewna względna równowaga została w pewnym momencie złamana przez rewolucję i napoleońską Francję, czemu przeciwstawiły się inne, tradycyjne potęgi. Należy jednak nadmienić, iż
Geneza Konflikt interesów między mieszkańcami angielskich kolonii w Ameryce Północnej a brytyjskim rządem narastał od czasu zakończenia wojny 7-letniej. Likwidacja francuskiego panowania pozbawiła w pewien wymierny sposób zamieszkałych tam osadników, naturalnego wroga, do obrony przed którym musieli odwoływać się do odległego Londynu. Teraz energia i pretensje kolonistów musiały wyładowywać się na angielskim rządzie popełniającym serię pomyłek w swojej polityce wobec amerykańskich posiadłości. Przede wszystkim opory osadników budziła pazerność fiskalna rządu, pragnącego w podwyższonych bądź nowo wprowadzonych
Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku szlachta po sporach i dyskusjach podjęła decyzję o zasadzie wyboru monarchy przez tzw. wolną elekcję (elekcję viritim), czyli powszechną w obrębie szlacheckiego, oczywiście, stanu (za pomysłodawcę uważany jest Jan Zamoyski). W praktyce na sejm elekcyjny przyjeżdżali głównie zamożniejsi przedstawiciele szlachty. Magnaci zaś potrafili się świetnie przystosować do sytuacji i nauczyć sztuki manipulowania głosami „panów braci”– jak lubiła zwać się szlachta. Przed głosowaniem zbierał się sejm zwany konwokacyjnym (od con
Rosnące ceny wyrobów rzemieślniczych i przeróżnych usług, spadek wartości realnej czynszów (w XIV-XV w.), wzrost popytu na zboże zarówno w kraju, jak i poza nim, oraz koniunktura na polskie wyroby rolniczego pochodzenia na zachodzie (możliwości eksportu) zachęciły szlachtę do zakładania i organizowania folwarków. Władza polityczna ułatwiała szlachcie narzucanie pańszczyzny, która do tej pory była jedną z kilku (trzech) form renty feudalnej. Ta sama władza pomagała w ograniczaniu mobilności chłopów, czyli ich swobody poruszania się, stopniowo przywiązując włościan
Szlachta polska, wykorzystując słabość i rozbicie etniczne mieszczaństwa, rozpoczęła w XIV w. swój marsz ku władzy. Pewne uprzywilejowanie tego stanu widoczne było już za Łokietka oraz za Kazimierza Wielkiego. Za panowania Ludwika Andegaweńskiego szlachta zyskała wiele przywilejów. Ludwik Andegaweński, nie mający męskiego potomka, na dodatek cudzoziemiec panujący w rozległym imperium aż po Adriatyk, wydał w 1374 roku w Koszycach przywilej, który zwalniał szlachtę od podatków i zobowiązywał króla do obsadzania Polakami najważniejszych urzędów i godności. Władysław Jagiełło, również
Narodziny państwa litewskiego Plemienne księstwa litewskie zjednoczył w połowie XIII wieku książę Mendog. Ekspansja litewska dokonywała się kosztem osłabionej rozbiciem politycznym, a potem i mongolskim najazdem Rusi. Mendog skutecznie manewrował między wrogimi mu Krzyżakami i książętami ruskimi a Polską. W 1253 roku, po wcześniejszym przyjęciu chrztu, Mendog, za zgodą Innocentego IV koronował się na króla Litwy, a w 1261 roku połączył się ze Żmudzinami toczącymi zwycięskie boje z Krzyżakami. W 1263 roku król Mendog zginął w wyprawie na Brańsk. Po jego śmierci kraj
Najdłuższym i zapewne najbardziej spektakularnym konfliktem pierwszych kilku stuleci epoki nowożytnej stały się zmagania o hegemonię w Europie głównie między Francją a państwami rządzonymi przez Habsburgów (Hiszpanią i Austrią; krajami niemieckimi i burgundzkim dziedzictwem w mniejszym już stopniu), do których włączały się też przejściowo Niderlandy, Skandynawia czyli Dania i Szwecja, polityczny mikrokosmos włoski, a nawet epizodycznie Turcja i środkowoeuropejskie potęgi. Geneza wojen Genezy zaskakująco długotrwałego sporu należałoby szukać w splocie różnorakich czynników. Francja końca XV w. była krajem solidnie zunifikowanym, o silnej
Reformacja religijna stała się szybko również wielkim ruchem społeczno-politycznym i to nadało jej dynamizmu. Jak często bywa, przerosła w skutkach najśmielsze oczekiwania tych, którzy ją zapoczątkowali. Doprowadziła nie tylko do rozłamu w zachodnim chrześcijaństwie, ale i spowodowała głębokie konflikty natury politycznej, w pewnych momentach (np. wojna chłopska) doprowadzające do ogólnego zamętu. Zwolennicy Lutra, wywodzący się z różnych grup społecznych i mający często sprzeczne interesy, nie stanowili monolitu. Niezależnie od grupy umiarkowanych
Granica polsko-rosyjska Granice powojennej Polski nabierały kształtów jeszcze podczas wielkiego globalnego konfliktu. Najszybciej zapadły faktyczne, choć jeszcze początkowo nieformalne, decyzje w kwestii granicy polsko-radzieckiej. Stalin nie zamierzał łatwo zrezygnować z nabytków, czyli aneksji dokonanych po 17 września 1939 roku. Między innymi z powodu diametralnie odmiennego podejścia do problemu granic nie doszło do podpisania odnośnego porozumienia między dwoma rządami w latach 1941-1943, gdy nawiązały one stosunki dyplomatyczne. Po ich zerwaniu w kwietniu 1943 roku ZSRR w sposób
