XX wiek (Historia)
Kryzys gospodarczy w latach 1929-1933, a w krajach rolniczych trwający nawet do 1935 roku, powszechnie uważany jest za największy z dotychczasowych światowych kryzysów ekonomicznych. Przyczyny Paradoksalnie – „przegrzanie” koniunktury gospodarczej lat 20., głównie w Stanach Zjednoczonych, spowodowane gwałtownym wzrostem produkcji i spekulacją akcjami firm. Nierównomierność rozwoju państw kapitalistycznych, uprzywilejowana pozycja USA przy spowolnieniu podobnych procesów we Francji, Anglii i Niemczech. Zmniejszający się rynek zbytu wskutek zubożenia szerokich grup społecznych: niskie płace, bezrobocie, mechanizacja pracy. Bezpośrednia przyczyna
Pierwsze tygodnie niepodległości i ośrodki władzy W pierwszych dniach niepodległości istniało kilka polskich ośrodków władzy, z których najpoważniejsze, zasługujące na uwagę to: Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (Ignacego Daszyńskiego) w Lublinie, Rada Regencyjna w Warszawie, Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie (Wincenty Witos), Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu. Pojawienie się w stolicy Piłsudskiego, powracającego z magdeburskiego więzienia (10 listopada 1918 r.), stworzyło warunki do zakończenia tego swoistego stanu wielowładzy, rosnących antagonizmów między lewą a prawą stroną odradzającej się polskiej sceny
Kształt terytorialny i demografia młodego państwa Odrodzona Polska, której kształt terytorialny został ustalony w latach 1919-1922, obejmowała około 390 tys. km2 (dokładnie 388,6 tys. km2). Najdłuższa była granica z Niemcami – 1912 km, następnie z ZSRR – 1412 km, z Czechosłowacją – ponad 980 km, z Rumunią – prawie 350, z Litwą i Łotwą – około 750 km. Granica morska wynosiła tylko 140 km, z czego prawie 70 km stanowił Półwysep Helski. Stosunki z większością sąsiadów były obciążone konfliktami.
Granica polsko-niemiecka Główne ustalenia zapadły na konferencji pokojowej w Paryżu, której efektem był pokój wersalski (czerwiec 1919). Polskie racje reprezentowała tam delegacja na czele z Romanem Dmowskim (z Ignacym Janem Paderewskim i Szymonem Askenazym w składzie), która przedłożyła swoje propozycje obejmujące historyczne obszary Rzeczypospolitej. Ze strony uczestników – zwycięskich mocarstw, problemy polskie rozpatrywała tzw. komisja Cambona (ministra spraw zagranicznych Francji), jej wstępne propozycje były nawet korzystne – przewidywały przekazanie Polsce Górnego Śląska i Gdańska. Jednak
Powstanie nowych i upadek starych państw Pierwsza wojna światowa kompletnie zmieniła układ sił politycznych w Europie. Przegrały wojnę i upadły cztery cesarstwa, z których trzy odgrywały niewątpliwie olbrzymią rolę: Rosja, Niemcy, Austro-Węgry i Turcja. Austro-Węgry przestały istnieć. W środkowej i wschodniej Europie pojawiły się nowe kraje lub odzyskały niepodległość te, które ją niegdyś utraciły: Finlandia, Estonia, Łotwa, Polska, Czechosłowacja; Węgry (w cesarsko-królewskiej monarchii Madziarzy stanowili naród współrządzący, ale bez pełnej suwerenności); Jugosławia będąca dobrowolnym połączeniem ziem Słowian
Zapatrywania Polaków na sprawę niepodległości w przededniu wybuchu I wojny światowej Opcja austriacka, wiążąca nadzieje z Austro-Węgrami. Przyszła Polska znajdowałaby się pod berłem Habsburgów jako trzecia część dualistycznej, a odtąd trialistycznej monarchii (tej opcji sprzyjali Piłsudski i większość polityków galicyjskich). Opcja rosyjska, wiążąca nadzieje z imperium Romanowych. Liczyła na autonomię lub substytut niepodległości pod berłem cara, czy też innego członka rodziny panującej, która objęłaby obszary trzech zaborów (tę opcję reprezentowała endecja). Opcja rewolucyjna, wiążąca nadzieje z rewolucją
Rewolucja lutowa Rok 1917 zaznaczył się w dziejach Rosji dwiema rewolucjami, pierwszą o charakterze burżuazyjno-demokratycznym, która doprowadziła do obalenia caratu (luty-marzec; drugą, o charakterze socjalistycznym, która zrodziła pierwsze państwo mieniące się proletariackim, rządzone przez partię proletariacką (październik). Obalenie caratu okazało się wielokroć prostsze, niż można się było spodziewać po doświadczeniach lat 1905-1907. Złożyły się na to jednak przeróżne przyczyny: przedłużająca się, przynosząca same klęski wojna; niewłaściwe przygotowanie państwa do konfliktu; poważne osłabienie carskiego
Pierwsza faza konfliktu Za namową Niemiec, wykorzystując jako pretekst niewypełnienie ultimatum, Austro-Węgry 28 lipca 1914 roku zaatakowały Serbię, popieraną przez Rosję. Wojna przybrała charakter światowy, gdy kolejno Niemcy atakowały Rosję, Belgię, Francję, co z kolei spowodowało reakcję Anglii. Włochy ogłosiły neutralność. Nastąpił podział pomiędzy walczącymi stronami na: państwa centralne: Niemcy, Austro-Węgry, do których potem dołączyły Turcja i Bułgaria, koalicję zwaną ententą: Rosja, Anglia, Francja, Serbia, Belgia, Japonia, od 1915 roku Włochy, od
Geneza I wojny światowej Najistotniejszą przyczyną był spór o nowy podział świata między europejskimi mocarstwami. Na przełomie stuleci XIX i XX brakowało już niezagospodarowanych miejsc na mapie globu i bez nowego konfliktu niemożliwe okazało się wywalczenie kolejnych obszarów eksploatacji. Za najbardziej pokrzywdzone uważały się Niemcy i Włochy, późno zjednoczone i w związku z tym startujące do rywalizacji z gorszej pozycji. Francja dążyła do odzyskania straconych w 1871 roku Lotaryngii i Alzacji; Niemcy zaś, bojąc się francuskiego odwetu, chcieli je sobie
Nie było przypadkiem, iż w Galicji najszybciej uformował się ruch ludowy, pełniący rolę reprezentacji politycznej chłopów. Sprzyjały temu warunki, takie jak: silne tradycje konfliktu między wsią a dworem (rabacja 1846 roku), rozdrobnienie gospodarstw obok istniejących latyfundiów, nierozstrzygnięte do końca kwestie serwitutów oraz legalne możliwości walki politycznej. Przez długi czas niewykształconymi, nieuświadomionymi chłopami manipulowali konserwatyści oraz hierarchiczny kler. Krzywdziła ich też ordynacja wyborcza oparta na systemie kurialnym. Przełomem stała się działalność księdza Stanisława Stojałowskiego
W końcu XIX w. również polska prawica doczekała się własnej reprezentacji politycznej. Nie działo się to w próżni. W Europie rozwijał się nacjonalizm, który nie ominął też ziem polskich znajdujących się pod zaborami. Przyczyniła się do tego wybitnie antypolska polityka Rosji i Niemiec, jak również narastające konflikty narodowościowe z Ukraińcami, Niemcami, Żydami, Litwinami i w mniejszym stopniu Białorusinami. Inspiracje do powstania partii narodowych wyszły z kilku ośrodków. W 1886 roku w Warszawie zaczął wychodzić „Głos”, którego redaktorem był Jan
Zarys wydarzeń politycznych Rosja była wśród omawianych w naszym cyklu krajów, jak i na europejskim kontynencie w ogóle (nie licząc Turcji, coraz bardziej archaicznej), państwem, w którym absolutyzm zachował się najdłużej – do początków XX w. Państwo carów nie mogło jednak pozostać zupełnie obojętne na wpływy zachodnich, nowych idei, myśli i rozwiązań polityczno-ustrojowych. Interesujące, że zarówno w Rosji carskiej jak i potem, w czerwonej, okresy reform cyklicznie przeplatały się z
