EPOKI LITERACKIE

Gatunki uprawiane w renesansie

Renesans wskrzesił duszę antyku. Nic więc dziwnego, że gatunki uprawiane przez starożytnych stały się ulubionymi formami twórców humanistycznych. Gatunki literackie przejęte przez renesans z antyku Tragedia Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego. Zachowuje zasadę trzech jedności i inne wymogi gatunku. Inaczej niż w klasycznej tragedii, brak tu wyraźnie zarysowanego konfliktu tragicznego. Kochanowski wykorzystuje temat mitologiczny (epizod z wojny trojańskiej), by opisać współczesną mu Rzeczpospolitą. Pieśń To najstarszy i najpowszechniejszy gatunek poezji lirycznej, pierwotnie związany z muzyką. Horacy

Polska publicystyka renesansowa

Publicystyka jest to dział piśmiennictwa, który porusza tematy aktualne, interesujące społeczeństwo, dotyczące polityki, obyczajów, kultury itp. Rozwój publicystyki jest charakterystyczny dla czasów reform, rywalizacji stronnictw politycznych. Publicystyka łączy się nieodzownie z rozwojem prasy, czego dowodem są czasy oświeceniowe, ale początku publicystyki polskiej upatrujemy w renesansie.   Renesansowi publicyści Andrzej Frycz-Modrzewski (publicystyka społeczna), jego słynne dzieło: O poprawie Rzeczypospolitej (traktat). Podjął temat i roz­propagował pojęcie demokracji  – pierwszy w tej skali – w Europie. Stworzył on wizję

Twórcy renesansowej Polski

Mikołaj Rej z Nagłowic (1505-1569) Ojciec języka polskiego – bo pisał po polsku. Wzór ziemianina – bo taki model życia propagował. Człowiek swojej epoki – operatywny, bystry, to on napisał, że Polacy nie posługują się językiem gęsi, bo swój język mają. Nie jest jednak typem wykształconego humanisty – miano ojca polskiej literatury przynależy do Jana Kochanowskiego. Miejsce w literaturze: Mikołaj Rej był typowym samoukiem, który w swoim życiorysie ma także porzucenie akademickiej szkoły średniej

Epika baroku

proza – Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska epos – Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego epistolografia – listy do Ma­rysieńki króla Jana III Sobies­kiego . Proza Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska Jan Chryzostom Pasek herbu Doliwa pochodził z okolic Rawy Mazowieckiej. Żywot żołnierski wiódł przez lat dwanaście. Gdy z wojen powrócił, poślubił leciwą, lecz bogatą wdówkę, obdarzoną sześciorgiem dzieci – ale także dworem w Olszówce. Olszówka staje zatem w szeregu dworków polskich: Czarnolasu, Nagłowic, Soplicowa, Korczyna, Bolimowa. Typowy

Szlachta – kultura, historia, tradycja

Szlachta – co to znaczy? Szlachta wzięła się z rycerstwa. Pamiętamy, że w średniowieczu najwyższą świecką klasę społeczną stanowili rycerze, którzy posiadali swój herb, zawołanie, byli na rycerzy pasowani i swoje rycerstwo dziedziczyli po ojcu. Rycerzem mógł być tylko syn rycerski, chyba że jakiś człowiek wielce się zasłużył, np. w walce, i otrzymał w nagrodę rycerstwo od władcy (był nobilitowany). Z tychże rycerzy zaczęła się u schyłku średniowiecza wyodrębniać szlachta – stan społeczny, grupa ludzi podobnych do siebie,

Barok w Polsce

Rzeczpospolita wieku XVII Czas potęgi Barok, choć wiek to srebrny, nie złoty, jak jego poprzednik, był w historii Polski bardzo ważny. Rzeczpospolita szlachecka XVII w. obejmuje około miliona kilometrów kwadratowych! Terytorialnie – drugie po Ros­ji państwo w Europie. To w baroku ugruntował się katolicyzm, odtąd z polskością identyfikowany. Jest państwem wielonarodowościowym – wiążącym w jedno Polskę, Litwę, Ukrainę. Jest państwem demokracji szlacheckiej, warstwa szlachecka jest zamożna, patriotyczna, jej siedzibą jest polski dwór (to czasy opisane

Szlachta i sarmatyzm

Szlachta – kultura, historia, tradycja Szlachta – co to znaczy? Szlachta wzięła się z rycerstwa. Pamiętamy, że w średniowieczu najwyższą świecką klasę społeczną stanowili rycerze, którzy posiadali swój herb, zawołanie, byli na rycerzy pasowani i swoje rycerstwo dziedziczyli po ojcu. Rycerzem mógł być tylko syn rycerski, chyba że jakiś człowiek wielce się zasłużył, np. w walce, i otrzymał w nagrodę rycerstwo od władcy (był nobilitowany). Z tychże rycerzy zaczęła się u schyłku

Kluczowe tematy literatury oświecenia

Troska o losy ojczyzny W dobie Sejmu Czteroletniego temat nabrał szczególnej wagi. Ludzie myślący i prawi – a było ich sporo – z przerażeniem patrzyli, jak na ich oczach upada ojczyzna. Zrobili wszystko, co w ich mocy, aby ją ratować. Pisali, głosili poglądy reformatorskie, tworzyli wiersze, satyry, sztuki, by wezwać społeczeństwo do myśli o kraju. Literatura patriotyczna to najważniejsza gałąź literatury polskiego oświecenia. Poruszyli ten temat publicyści: Stanisław Konarski, Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj. W sferze krytyki

Obraz oświeceniowej Europy

Najważniejsze wydarzenia Absolutyzm we Francji, panowanie kolejnych Ludwików: XIV (Króla Słońce), XV, wreszcie od 1774 roku – Ludwika XVI i Marii Antoniny. Narastający absolutyzm monarchii, wystawność życia dworu, bieda ludu doprowadzają do Wielkiej Rewolucji Francuskiej i ścięcia królewskiej pary. Rządy obejmują rewolucjoniści, dyrektoriat, a potem Napoleon (epoka napoleońska). Rosja mocarstwem – wzrost potęgi za panowania cara Piotra I, Katarzyny I, Piotra II, Katarzyny II – uczestniczki rozbiorów Polski. Anglia – państwo rewolucji przemysłowej i potęga

Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej

Co się dzieje? Gabriela Zapolska ukazuje w sztuce schemat moralności mieszczańskiej. Akcja rozgrywa się w kręgu małego, rodzinnego skandaliku. Pani Dulska, która trzyma w garści swoją mieszczańską rodzinkę (dwie dorastające córeczki Hesię i Melę, syna Zbyszka i męża – „niemego”, niemrawego i zawojowanego ze szczętem Dulskiego), przymknęła oko na romans syna ze służącą Hanką, wolała bowiem, by grzeszył w domu, niż włóczył się poza domem. Efekt okazał się przykry – Hanka zaszła w ciążę. Zbyszek uniósł się honorem,

Nurty artystyczne epoki modernizmu

Nurty artystyczne modernizmu Impresjonizm Kierunek w sztuce, który wziął swą nazwę od słynnego płótna Moneta Impression Soleil levant (tzn. Impresja – wschód słońca). Impresjoniści, zwani również malarzami światła, zwracali szczególną uwagę na utrwalenie w obrazie ulotnego wrażenia, jaki wywarła na nich przelotna chwila. Stąd podporządkowanie przedstawionego świata nastrojowości i liryczności. Impresjoniści malują świat taki, jaki widzą w danej chwili, tworzą zamazane kontury, wprowadzają odważne barwy. W impresjonistycznym malarstwie jasne, pastelowe kolory dominują

Nowe tendencje w europejskiej prozie końca XIX wieku

Osiągnięciem poprzedniej epoki w dziedzinie epiki był realizm. Powieść realistyczna prawdziwie ukazuje rzeczywistość i codzienne życie człowieka, jest wg Stendhala „zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu”. Teraz, w nowej epoce, realizm staje się punktem wyjścia do nowych poszukiwań i nowych sposobów tworzenia prozy. Gustaw Flaubert (czyt. flober) Wyrasta z realizmu, ale wprowadza innowacje. Jego idea to postulat, aby forma (konstrukcja) powieści wynikała z obserwacji tego kawałka rzeczywistości, który jest w niej przedstawiony, to materiał ma kształtować formę, a nie

Kazimierz Przerwa-Tetmajer – ważne wiersze

Twórczość Tetmajera Jeśli będziesz pisać o wierszach Tetmajera W poezji Tetmajera szukaj dekadentyzmu – zwłaszcza w pierwszym okresie swej twórczości poeta często tworzył liryki przepojone dekadenckim światopoglądem. Sprawdź, którego ze sztandarowych postulatów epoki dotyczy utwór. Jeśli piękno, to Tatr – nie zdziw się, jeśli wiersz pejzażowy będzie sławił urodę gór, wówczas też – obok zachwytu naturą – szukaj nastroju dekadenckiego. czy postrzegania świata i człowieka w myśl nastroju dekadenckich, czy

Charakterystyka epoki romantyzmu

Granica czasowe W Europie Początek – 1789 rok: Wielka Rewolucja Francuska. Koniec – 1848 rok: Wiosna Ludów – umowna data końca romantyzmu europejskiego, choć już w latach 30. pojawia się w literaturze realizm. W Polsce 1818 (lub 1822) – 1864 Początek teoretyczny 1818 rok: wydanie przez Kazimierza Brodzińskiego rozprawy O klasyczności i romantyczności. Początek faktyczny 1822 rok: Adam Mickiewicz wydaje swój pierwszy tomik wierszy, Ballady i romanse. Koniec – 1864

Życie i twórczość Cypriana Kamila Norwida

Jaka to epoka? Romantyzm, ale jego schyłek. W czasie, kiedy tworzy Norwid, działają również epigoni romantyzmu, tacy twórcy jak np. Teofil Lenartowicz, Wincenty Pol czy Władysław Syrokomla. W ich wierszach pojawia się sentymentalny ton, patriotyczna nuta, a czasem drażniąca współczesnego czytelnika cukierkowość… Norwid nie idzie utartymi, epigońskimi ścieżkami. Wybiera własną, samotną drogę twórczą, ŚWIADOMIE ryzykując, że jego twórczość pojmie i doceni dopiero „późny wnuk”, czyli przyszłe pokolenia czytelników… Nie pomylił się. Został

Twórcy i dzieła romantyzmu

Twórcy i dzieła romantyzmu Niemcy Tworzy je 38 państw, które wchodzą w skład Związku Niemieckiego. W I połowie XIX w. będą miały miejsce pierwsze ruchy zjednoczeniowe. Johann Wolfgang Goethe Prekursor europejskiego romantyzmu, uznawany jest także za wielkiego twórcę oświecenia – żył w latach 1749-1832. Wszechstronnie wykształcony. Nie tylko pisarz, lecz także autorytet – uczony, prawnik, przyrodnik, odkrywca kości międzyszczękowej u człowieka. O swojej, olbrzymiej zresztą, twórczości Goethe napisał: „Wszystkie znane moje utwory są tylko ułomkami

Walka klasyków z romantykami

Czym była walka klasyków z romantykami? Była to polemika między zwolennikami klasycyzmu – a do tej grupy należało starsze pokolenie uczonych i literatów: Jan Śniadecki, Kajetan Koźmian, Ludwik Osiński, Franciszek Dmochowski, a orientacją młodych romantyków: Kazimierzem Brodzińskim, Maurycym Mochnackim, Adamem Mickiewiczem.   Spór rozegrał się w latach 1818-1830. Pierwszy ruch to rozprawa Kazimierza Brodzińskiego (profesora literatury na Uniwersytecie Warszawskim) O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej, opublikowana w 1818 roku w Pamiętniku Warszawskim.

Juliusz Słowacki – życie i twórczość

Drugi polski romantyczny wieszcz żył nieco w cieniu pierwszego. Również jego twórczość okazała się mniej popularna – poezja Mickiewicza jest po prostu łatwiejsza, szybciej dociera do odbiorcy. Słowacki sam siebie kreował na samotnego i niezrozumianego poetę, ale też był samotny w istocie. Wielki wpływ na jego życie miała matka. Dużo pisał o sobie. Był wielbicielem Szekspira i on to głównie propagował szekspiryzm w polskiej literaturze. Przed maturą ważny wieszcz, głównie

Pozytywizm w Polsce

Po czasach buntu i fantazji nastał okres, w którym głoszono ideał pracy, nauki i rozsądku. Ramy czasowe Początek – rok 1864 – klęska powstania styczniowego. Koniec – rok 1890 – umowna data początku Młodej Polski. Rok 1890 uznawany jest za początek modernizmu – debiuty młodopolskich poetów przypieczętowały zmianę ideologii. Pozytywizm trwa jeszcze jakiś czas równolegle z Młodą Polską. Fazy polskiego pozytywizmu Faza „przedpowstaniowa” – obejmuje działalność prekursorów nowego sposobu myślenia,

Prasa pozytywizmu polskiego

Druga połowa XIX w. to czas prasy. W ciągu XIX wieku prasa stała się podstawowym forum wymiany poglądów i polem walk zarówno między stronnictwami polityczno-społecznymi, jak i ugrupowaniami artystycznymi. Regułą było, że danej grupie sprzyjał określony periodyk. W okresie popowstaniowym jak grzyby po deszczu zaczęły się mnożyć nowe czasopisma zakładane przez formujące się ugrupowania pozytywistów. Pierwszą jaskółką był Przegląd Tygodniowy – bardzo wojownicze pismo młodych pozytywistów. Mniej ostre w tonie były publikacje w dwutygodniku Niwa;