Matura ustna - 100 podstawowych pytań
Omów, na czym polegało kształtowanie świadomości obywatelskiej w literaturze i publicystyce renesansowej. Zacznij: Rozkwit języków narodowych i walka o zjednoczenie podjęta przez poszczególne państwa sprzyjały kształtowaniu się świadomości obywatelskiej i poczucia odpowiedzialności (jednostkowej i zbiorowej) za losy kraju. Rozwiń: Zadanie publicystów, poetów i mówców było niewdzięczne i trudne; nie przynosiło szybkich efektów. Polegało w dużej mierze na zawstydzaniu, prowokowaniu, pokazywaniu błędów. Andrzej Frycz-Modrzewski – autor De Republica emendanda (O poprawie Rzeczypospolitej) – dużo uwagi poświęcił niedoskonałości prawa
Na czym polega tragizm bohatera szekspirowskiego? Zacznij: William Szekspir przeciwstawia się znanym z antyku wzorcom kształtowania postaci (niezmienność charakterów niezależnie od sytuacji). W dramatach szekspirowskich bohaterowie podlegają przemianom wewnętrznym, nie zawsze łatwym do „logicznego” wytłumaczenia. Rozwiń: Inaczej niż w tragedii antycznej, losu bohaterów nie determinuje fatum. Duże znaczenie mają namiętności człowieka (władza, zazdrość, miłość itd.). Niewolnicy własnych namiętności nie potrafią ich okiełznać, a całkowite zatracenie się może prowadzić do tragedii. Duże znaczenie ma także
Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp Szarzyński o człowieku i jego miejscu w świecie – omów zagadnienie na przykładzie wybranych tekstów. Zacznij: Te wizje są zupełnie różne. Kondycja człowieka według Sępa Szarzyńskiego jest dramatyczna, by nie rzec tragiczna. Kochanowski zaś nawet w najbardziej pesymistycznych wizjach nie odmawia człowiekowi pewnego rodzaju wielkości. Rozwiń: Człowiek Jana Kochanowskiego otoczony jest opieką Boga, który oddał mu we władanie świat harmonijny i piękny. Nie boi się grzechu
Przedstaw różne ujęcia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu. Zacznij: Najbardziej znane ujęcia tematyki wiejskiej to Pieśń świętojańska o sobótce Jana Kochanowskiego oraz Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja. Oba są wyidealizowane, jednak więcej jest między nimi różnic niż podobieństw. Rozwiń: Dzieło Reja to swoisty poradnik dobrego gospodarza. Rej nie szczędzi zapewnień, że życie na wsi jest urocze, bardzo szczegółowo opisuje prace gospodarskie – dobry właściciel majątku przez cały dzień jest zajęty. Kochanowski
Odprawa posłów greckich jako tragedia humanistyczna Zacznij: Dzieło Jana Kochanowskiego oparte jest na wzorcach antycznych, zarazem jednak ma aktualny, współczesny, a nawet polityczny charakter. Zostało napisane specjalnie na uroczystości weselne Jana Zamoyskiego i podczas jego przyjęcia weselnego zostało po raz pierwszy wystawione. Rozwiń: Tragedia podzielona jest według klasycznego układu na 5 epeisodionów 1 – Monolog Antenora, spór Antenora z Parysem, 2 – Monolog Heleny, rozmowa kobiety z Panią Starą, 3
Scharakteryzuj nurty poezji barokowej. Zacznij: Wymień podstawowe nurty poezji barokowej – poezja metafizyczna, poezja światowych rozkoszy (związana często ze środowiskiem dworskim), poezja ziemiańska (sarmacka). Podkreśl, że podział na te nurty jest umowny – często można zauważyć ich mieszanie się i przenikanie. Częstokroć także pojedynczy poeta może być trudny do jednoznacznego zaklasyfikowania. Przykładem – Daniel Naborowski, autor erotycznych i frywolnych fraszek oraz utworów o charakterze metafizycznym (Krótkość żywota). Rozwiń: Poezja metafizyczna – poezja trudna,
Sarmata o sobie i inni o Sarmacie – podaj przykłady Zacznij: Sarmata o sobie – to Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska, typowego Sarmaty o typowym życiorysie – hulaszcza i wojenno-żołnierska młodość i wiek dojrzały spędzony na gospodarowaniu w majątku. O Sarmatach (z pozycji świadka, obserwatora, komentatora) dużo pisał zaś Wacław Potocki. Rozwiń: Pasek (Pamiętniki) gawędziarskim stylem opowiada o swoim życiu, a przy okazji prezentuje samego siebie. Może wydawać się sympatyczny – znakomity gawędziarz, wesołek, pełen wigoru. Ukazuje
Miłość metafizyczna i miłość flirtująca – zaprezentuj dwa oblicza miłości w literaturze barokowej. Zacznij: Oba typy miłości prezentowane są jako zupełnie inne. Miłość flirtująca ukazuje miłość jako zabawę, grę, rodzaj wesołej transakcji. Przedmiotem zainteresowania są uroda kobieca, zmysłowe uciechy, seks, narzekania na niestałość niewieścią. Miłość metafizyczna z kolei to uczucie bardziej duchowe – choć poeci nie stronią od zaskakujących i śmiałych metafor erotycznych. Rozwiń: Poezja metafizyczna ma charakter intelektualny. Szokuje
Przedstaw i zanalizuj relacje, jakie zachodzą między człowiekiem a Bogiem, między sacrum a profanum w literaturze średniowiecza, renesansu i baroku. Zacznij: Najbardziej optymistyczny jest charakter religijności renesansowej, jednak i w twórczości Jana Kochanowskiego spotkamy dość ponure przemyślenia na temat roli Boga i Jego relacji z człowiekiem – np. w Trenach i fraszce O żywocie ludzkim. Rozwiń: Postawa średniowieczna to traktowanie życia na ziemi jako przygotowania do życia w niebie i marzenie o świętości osiąganej drogą męczeństwa lub surowej ascezy
Molier – mistrz komedii. Jakie rodzaje komizmu dostrzegasz w Świętoszku lub innej komedii Moliera? Zacznij: Świętoszek to jedna z najbardziej znanych komedii Moliera – obok Skąpca, Mieszczanina szlachcicem i Don Juana. Jak często bywa w przypadku tego komediopisarza, sam tytuł wskazuje na piętnowaną przez niego wadę. Komedia nie traci swej uniwersalnej wymowy, a i humor nie wydaje się anachroniczny. Rozwiń: Wymień rodzaje komizmu: to komizm słowny, komizm sytuacji i komizm charakterów oraz omów krótko ich
Czym charakteryzuje się powiastka filozoficzna? Zacznij: Powiastka filozoficzna to jeden z ważniejszych gatunków oświecenia, stworzony przez tę właśnie epokę. Oczywiście powiastka realizowała funkcje dydaktyczne, propagowała światopogląd autora i określoną filozofię. Zdobyła ogromną popularność, zwłaszcza we Francji, gdzie powstawały różne rodzaje powiastek – np. libertyńska i erotyczna. Rozwiń: Powiastka filozoficzna to niezbyt obszerny utwór pisany na ogół prozą, przypominający bajkę. To utwór dwuwarstwowy – wydarzenia i bohaterowie wskazują na głębsze przesłanie
Wymień „reduty oświecenia” – najważniejsze instytucje kulturalne, stowarzyszenia i szkoły. Zacznij: Ważne instytucje związane ze szkolnictwem to Collegium Nobilium, Szkoła Rycerska, Komisja Edukacji Narodowej, Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Ważne czasopisma to Monitor i Zabawy Przyjemne i Pożyteczne. Duże znaczenie miały także Biblioteka Załuskich oraz Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Rozwiń: Collegium Nobilium to elitarna szkoła pijarska, założona przez Stanisława Konarskiego. Wprowadzono tam zasady nowoczesnej pedagogiki i zniesiono karę chłosty. Szkoła Rycerska powstała z inicjatywy króla; jej
Rozum, natura, kultura – jak te pojęcia rozumiał wiek XVIII? Swoją wypowiedź uzasadnij przykładami z literatury i filozofii. Zacznij: Oświecenie nazywane bywa epoką rozumu – rozum, racjonalizm, myślenie krytyczne miały w niej wielkie znaczenie. Natura doszła do głosu w sentymentalizmie – postulowano życie zgodne z rytmem natury, ukazywano jej piękno i harmonię. Obcowanie z naturą dawało szczęście, stąd wielka popularność sielanek. Natura w oświeceniowej hierarchii ważności stała jednak chyba nieco niżej od kultury. Rozwiń: O znaczeniu
Przedstaw wielkie idee myślicieli oświeceniowych (Rousseau, Wolter) i omów ich echa w wybranych dziełach literatury polskiej. Zacznij: Twórczość i myśli obu filozofów spotkały się w Polsce z dużym oddźwiękiem. Klasycyści cenili zwłaszcza Woltera – podziwiano jego polemiczny temperament, umiejętność krytycznego myślenia, prosty, żywy i jasny styl. Rousseau ceniony był przez sentymentalistów, którzy głosili hasło powrotu do natury i pierwotnych, autentycznych uczuć. Rozwiń: Ignacy Krasicki (pisząc powieść o dziejach Mikołaja Doświadczyńskiego) przejął z Kandyda Woltera pewne cechy bohatera,
Przedstaw rolę teatru i dramatu w polskim oświeceniu. Zacznij: Dzięki inicjatywie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego powstał Teatr Narodowy w Warszawie – pierwsza zawodowa scena zorganizowana na wzór zagranicznych ośrodków. Do teatru chodziła oczywiście szlachta, ale także mieszczanie, a nawet plebs. Mimo żywych reakcji publiczności i dużego znaczenia faktu, jakim było powstanie narodowej sceny, teatr nie odgrywał w oświeceniu polskim wielkiej roli. Rozwiń: Teatr ustępował publicystyce i zaangażowanej poezji. Otwarcie miało miejsce w listopadzie 1765 r. – wystawiono
Charakterystyka pisarstwa Ignacego Krasickiego Zacznij: Ignacy Krasicki był bardzo płodnym i wszechstronnym twórcą. Uprawiane przez niego gatunki to satyra, bajka, powieść, poemat heroikomiczny, hymn. Rozwiń: To jeden z największych twórców polskiego oświecenia, zwany księciem poetów. Był mistrzem bajki epigramatycznej (krótkiej, parowersowej, zakończonej ostrą puentą – w odróżnieniu od rozbudowanych, dość długich bajek Jeana La Fontaine’a i Stanisława Trembeckiego), uważany jest za autora pierwszej polskiej powieści nowożytnej. Ponadto dużą rolę odegrał jego Hymn do miłości
Ukaż walkę z sarmatyzmem i cudzoziemszczyzną w literaturze polskiego oświecenia. Zacznij: Ludzie epoki oświecenia przypisywali Sarmatom same najgorsze cechy: warcholstwo, brak zmysłu politycznego, ciemnotę, zacofanie, obojętność na losy państwa, prywatę, ksenofobię. „Skonstruowali” ideał Sarmaty oświeconego – obywatela szanującego tradycję i obyczaj, ale wykształconego, głoszącego potrzebę reform, zainteresowanego polityką, patrioty. Piętnowano nie tylko fanatyczne przywiązanie do tradycji, ale i bezkrytyczne, ślepe uleganie modom – zwłaszcza modzie francuskiej, której jednym ze skutków było zanieczyszczanie
Ignacy Krasicki – twórca gorzki czy śmieszny? Zacznij: Świat poprawiać – zuchwałe rzemiosło, pisał Ignacy Krasicki (Palinodia). Zaangażowany w próby wpłynięcia na postawy Polaków i kształtowanie ich światopoglądu, jak wielu innych twórców oświeceniowych, poniósł chyba klęskę. Obóz reformatorów miał wielu zwolenników, lecz obóz konserwatystów miał także duże znaczenie. Poeta doskonale zdawał sobie sprawę, że żyje w bardzo trudnych czasach, w których szereg działań ze względu na politykę i bieg dziejów
Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko – scharakteryzuj główne kierunki w literaturze i kulturze oświecenia. Zacznij: W Polsce dominował klasycyzm, którego głównym ośrodkiem był dwór Stanisława Augusta Poniatowskiego, sentymentalizm i rokoko odgrywały dużo mniejszą rolę. Rozwiń: Scharakteryzuj każdy prąd. Klasycyzm: zaufanie do rozumu i nauki, jasność i czystość języka, przestrzeganie zasad poetyki (Boileau, Dmochowski), życie zgodne z prawami natury, realizowanie hasła nauki poprzez zabawę, dominuje liryka pośrednia. Tematy: polityka i reformy, obyczajowość (nowy ideał człowieka oświecenia, krytyka Sarmatów),
Przedstaw cechy oświeceniowej komedii politycznej (na wybranym przykładzie). Zacznij: Najłatwiej będzie Ci wykonać to polecenie, jeśli wybierzesz Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza. Jego wystawienie było wydarzeniem kulturalnym i politycznym. Zadania utworu: ośmieszenie konserwatywnych i niechętnych reformom Sarmatów, kosmopolitów i zwolenników francuszczyzny, propagowanie ideału Sarmaty oświeconego i reform Sejmu Wielkiego. Rozwiń: Akcja tej komedii jest prosta, schematyczna, postacie ukazane są na zasadzie kontrastu (czarne i białe charaktery) i choć fabuła dotyczy starań o rękę ładnej i mądrej dziewczyny, na
