Matura ustna - 100 podstawowych pytań
Realizm dziewiętnastowieczny – przedstaw podstawowe cechy tego prądu w literaturze. Realizm dziewiętnastowieczny Zdefiniuj pojęcie literatury realistycznej – jako dążącej do odwzorowania świata rzeczywistego. Przywołaj Balzakowską Komedię ludzką – jako próbę totalnej realizacji tego zamierzenia. Rozwiń: Omów podstawowe cechy prozatorskiej poetyki realizmu: Narracja auktorialna – pierwszoosobowy narrator „wszechwiedzący”. Metoda millieu – opis osoby, zjawiska poprzez otoczenie, akcesoria, rekwizyty. Dbałość o zgodność realiów, scenerii, topografii i zachowań w świecie przedstawionym z rzeczywistością. Zakończ: Zaznacz, że metody
Omów realizacje haseł i tendencji pozytywizmu w utworach epoki. Zacznij: Przywołaj pozytywistyczny postulat utylitaryzmu literatury. Podkreśl, że literatura epoki była wyjątkowo silnie podporządkowana kwestiom społecznym. Rozwiń: Przedstaw literackie odniesienia do haseł pozytywizmu: Praca organiczna – Lalka Bolesława Prusa (spółka do handlu z Rosją, filantropia Wokulskiego), Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Praca u podstaw – Janko Muzykant Henryka Sienkiewicza, Antek Bolesława Prusa. Emancypacja kobiet – Lalka Bolesława Prusa (postać Heleny Stawskiej). Asymilacja Żydów –
Udowodnij, że Potop Henryka Sienkiewicza był powieścią ku pokrzepieniu serc. Zacznij: Przywołaj słynną Sienkiewiczowską ideę pisania ku pokrzepieniu serc Polaków uciśnionych przez zaborców, realizowaną przezeń w powieściach historycznych. Odnieś ją do podobnej idei, która przyświecała Mickiewiczowi przy pisaniu Pana Tadeusza. Rozwiń: Wskaż te cechy Potopu, które udowadniają pogląd o krzepieniu serc. Dobór scenerii historycznej – moment silnego zagrożenia Rzeczypospolitej, ale także jej militarnej chwały. Zdecydowane skupienie się na… tej drugiej. Konstrukcja postaci
Lalka Bolesława Prusa – powieść o karierze czy o klęsce? Przedstaw swój sąd na ten temat. Zacznij: Czy pamiętasz, że Prus zastanawiał się nad nadaniem powieści tytułu Stracone złudzenia? I rzeczywiście, kluczowe postacie powieści odnoszą – nawet wielkie – sukcesy, jednak w ostatecznym rozrachunku znajdują się raczej na pozycjach przegranych. Rozwiń: Przedstaw dowody na potwierdzenie tej tezy: Stanisław Wokulski – zarabia wprawdzie w wielkim stylu ogromne pieniądze, jednak nie może zdobyć miłości Izabeli.
Wyjaśnij, dlaczego w odniesieniu do Lalki Bolesława Prusa mówi się o trzech pokoleniach idealistów. Zacznij: Konstruując świat przedstawiony w Lalce, Prus rzeczywiście dokonał wyraźnego rozróżnienia trzech pokoleń ideowych – romantyków, pozytywistów i – co ważne i nowe – pokolenia przejściowego – uosabianego przez Wokulskiego. Rozwiń: Omów postacie reprezentatywne dla poszczególnych pokoleń: Romantycy – to, rzecz jasna, Ignacy Rzecki. Potraktowany cokolwiek ironicznie, z rozrzewnieniem tęskni za Napoleonem i „wielkim czynem”. Ma wszak za sobą
Przedstaw rolę miasta jako tematu literatury drugiej połowy XIX w. Zacznij: Odwołaj się do zjawisk historycznych – jak industrializacja i urbanizacja, które miały ogromny wpływ na życie społeczeństwa XIX w., całkowicie zmieniając relacje między miastem a wsią. Rozwiń: Omów obrazy miasta w utworach epoki: Fascynację miastem widzimy w utworach realistów. Metropolie w nich (Paryż u Balzaka, Warszawa u Prusa) to prawdziwe mikrokosmosy, logicznie uporządkowane i przejrzyste, w których wszystko ma swoje miejsce. W drugiej połowie wieku pojawiają się znacznie mniej
Omów rolę motywów powstańczych w utworach II poł. XIX w. Zacznij: Przy odpowiedzi na to pytanie nie da się nie wspomnieć o historii. Zacznij od krótkiego zarysowania roli powstań narodowych w dziewiętnastowiecznych dziejach Polski. Zaznacz istnienie różnicy w romantycznym i poromantycznym sposobie postrzegania problemu. Rozwiń: Podkreśl znaczenie klęski powstania styczniowego w świadomości pisarzy epok poromantycznych. Powstanie styczniowe było potężnym wstrząsem dla Polaków – analiza jego klęski była nieunikniona przy podejmowaniu jakichkolwiek tematów narodowowyzwoleńczych w literaturze pozytywizmu
Problem emancypacji kobiet w literaturze pozytywizmu Zacznij: Zaznacz, że właśnie pozytywizm był w Polsce czasem początków, prekursorskiej wobec dzisiejszego feminizmu idei emancypacji kobiet. Zarysuj krótko sytuację kobiet w dziewiętnastowiecznej kulturze patriarchalnej (wychowanie wyłącznie do funkcji rodzinnych, niemożność podjęcia pracy zawodowej, wielkie trudności w zdobywaniu wykształcenia, podporządkowanie – także prawne – mężczyznom). Rozwiń: To pytanie dotyczy właściwie tylko dwóch tekstów z programu szkolnego – Lalki i Nad Niemnem. W Lalce to przede wszystkim kwestia dwóch postaci
Problematyka żydowska w literaturze pozytywizmu. Zacznij Stosunki polsko-żydowskie w XIX wieku były kwestią co najmniej trudną. Postulat asymilacji (czyli włączenia w obręb polskiego społeczeństwa) Żydów należał do podstawowych haseł pozytywizmu. Rozwiń Przedstaw teksty podejmujące temat: Mendel Gdański – to przejmujący portret tytułowego bohatera – warszawskiego Żyda, zrośniętego z miastem i zżytego z polskimi sąsiadami, który doświadcza okrucieństwa pogromu. Nagły atak antysemickiej tłuszczy – choć nie zdarza się pierwszy raz – jest absolutnie niezrozumiały. Sam Mendel
Znaczenie mogiły powstańców i grobu Jana i Cecylii w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Zacznij: Jednym z podstawowych tematów Nad Niemnem jest tradycja czy raczej problem stosunku do niej. Młodzi, zbuntowani pozytywiści byli z nią na bakier – zwłaszcza jeśli chodzi o wspomnienie romantyzmu i powstań. Orzeszkowa nawołuje ich niejako do pogodzenia się z przeszłością – i odnalezienia własnych korzeni. Rolę swoistych punktów spotkania z tradycją pełnią w powieści właśnie dwie mogiły… Rozwiń: Omów symboliczne znaczenia obydwu mogił: Grób
Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej to powieść tendencyjna czy realistyczna? Zacznij: Zaznacz różnicę znaczeniową między terminami powieść realistyczna i powieść tendencyjna. Podkreśl, że powieść tendencyjna była formą charakterystyczną dla pierwszej fazy pozytywizmu polskiego, w miarę rozwoju prądu zaś znacznie popularniejsze stały się utwory typowo realistyczne. Rozwiń: Przedstaw realistyczne i tendencyjne cechy powieści: Dowody realizmu: wieloaspektowy, zróżnicowany obraz społeczeństwa; typowe dla realizmu kwestie techniczne – metoda millieu, narracja auktorialna; drobiazgowość topografii Korczyna
Ukaż fascynację folklorem wiejskim w literaturze Młodej Polski. Zacznij: Przywołaj pojęcie chłopomanii (dość płytkiej fascynacji obyczajowością i światopoglądem chłopstwa) reprezentowanej np. przez Lucjana Rydla (Pana Młodego w Weselu). Zaznacz ogromną wagę motywu wsi w zakresie zainteresowań twórców młodopolskich. Rozwiń: Dokonaj przeglądu utworów realizujących motyw: Z chałupy – cykl sonetów Jana Kasprowicza (chłopa z pochodzenia) poświęcony życiu wsi. Część utworów ma charakter społeczny, część jest prostymi obrazkami opisującymi chłopską codzienność. Nowele Żeromskiego. Zmierzch to skrajnie
Omów cechy symbolizmu jako prądu artystycznego. Zacznij: Za początek literackiego symbolizmu uważa się wydanie w roku 1857 tomu poetyckiego Kwiaty zła Charles’a Baudelaire’a. Najważniejszym wyróżnikiem prądu jest oczywiście technika symbolu – tajemniczego, wieloznacznego i wizyjnego obrazu zapisanego w wierszu i otwierającego przed czytelnikiem jak najszersze pole do domysłów i interpretacji – idealnym przykładem mogą być róża i uschnięta sosna w Krzaku dzikiej róży w ciemnych smreczynach Jana Kasprowicza. Rozwiń: Wymień pozostałe pojęcia i techniki związane z symbolizmem, wskaż ich
Wola mocy, wola życia, wola śmierci. Scharakteryzuj pokrótce filozofię końca XIX w. Zacznij: Filozofia, którą fascynowali się moderniści, jest raczej mroczna. Nie stroni od obrazoburstwa i poglądów bardzo kontrowersyjnych. Najważniejsze nazwiska to: Arthur Schopenhauer, Fryderyk Nietzsche i Henri Bergson. Rozwiń: Odnieś zawarte w temacie określenia do odpowiednich prądów filozoficznych: Wola mocy – to termin z filozofii Nietzschego, wiążący się z ideą nadczłowieka. Nietzsche był krytykiem moralności i kultury chrześcijańskiej, domagał się ustanowienia na nowo wartości moralnych
Ocena moralności mieszczańskiej w wybranych utworach młodopolskich. Zacznij: Modernistyczni artyści bardzo ostro dystansowali się od kultury mieszczańskiej. Słynny konflikt artysta-filister był stałym motywem w twórczości artystycznej epoki. Rozwiń: Przedstaw utwory realizujące temat: Evviva l’arte! – urokliwy wierszyk Tetmajera prezentujący pogodnego artystę żyjącego tylko dla sztuki, gardzącego dobrami materialnymi, stabilizacją i „tłumem mydlarzy” – czyli mieszczan; Moralność pani Dulskiej – sztandarowy portret mieszczańskiego kołtuna w osobie tytułowej bohaterki. Podwójna moralność, chciwość
Konflikt między pragnieniami a możliwościami. Omów problem w kontekście „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego. Zacznij: Zawarta w temacie sprzeczność to jeden z kluczy do całej twórczości Żeromskiego. Niemożność dosięgnięcia ideału – czy to narodowego (Rozdzióbią nas kruki, wrony…), czy to miłosnego (Dzieje grzechu), czy wreszcie życiowego (Ludzie bezdomni) to jedno z podstawowych zagadnień jego utworów. Rozwiń: W Ludziach bezdomnych bohaterem podlegającym wewnętrznemu konfliktowi czy raczej grupie konfliktów jest, rzecz jasna, doktor Tomasz Judym. Omówmy
Przedstaw Wesele Stanisława Wyspiańskiego jako dramat realistyczno-symboliczny. Zacznij: Wesele to dramat, w którym realizm miesza się z symbolizmem i fantastyką. Realistycznie zarysowana akcja, w bardzo konkretnej scenerii, z bardzo konkretnymi (rzeczywistymi!) postaciami, stanowi swoistą oś konstrukcyjną dla treści symbolicznych. Rozwiń: Przedstaw elementy realistyczne i symboliczne Wesela: Elementy realistyczne: bronowickie wesele (wzorowane na rzeczywistym – Lucjana Rydla); postacie – reprezentanci miasta i wsi; cały pierwszy akt dramatu i część scen z pozostałych aktów. Elementy symboliczne: postacie fantastyczne – „osoby dramatu”
Scharakteryzuj pokrótce tendencje naturalistyczne w prozie Młodej Polski. Zacznij: Naturalizm to prąd wywodzący się z Francji – jego duchowym ojcem był filozof Hipolit Taine. Przeniósł on darwinowskie koncepcje ewolucjonizmu, doboru gatunków, walki o byt i selekcji naturalnej na… ludzkie społeczeństwo. Do literatury naturalistyczne idee wprowadził zaś Emil Zola, który postulował opisywanie „bez ogródek” rzeczonych zjawisk w powieściach i dramatach. Naturalistyczne pisarstwo cechuje się ostrością opisu, skłonnością do scen brutalnych i obscenicznych. Przede wszystkim jednak ludzkie działania
Ukaż elementy struktury mitycznej w Chłopach Władysława Reymonta. Zacznij: Władysław Reymont podczas pracy nad Chłopami dokonał naukowego wręcz odkrycia, jakiego mogło mu zazdrościć wielu etnografów. Doszedł mianowicie do wniosku, że życie i światopogląd współczesnego mu chłopa jest bardzo bliski przedstawicielom kultur prymitywnych, regulowanych świadomością mitologiczną. Rozwiń: Życie mieszkańców Lipiec regulowane jest przez czas cykliczny – pory roku i odpowiadające im zdarzenia. To zresztą odzwierciedla się w samej czterotomowej strukturze powieści. Losy jednostek we
Omów koncepcje artysty w wybranych manifestach i utworach poetyckich (polskich i obcych) modernizmu. Zacznij: Formułowanie nowych idei sztuki i artysty było (zaraz po piciu absyntu) ulubionym zajęciem modernistów. Schyłek wieku to epoka, w której takich koncepcji powstało naprawdę niemało. Rozwiń: Przedstaw kilka koncepcji artysty, wskaż utwory, w których są one zawarte: Artysta nadczłowiek – „pan panów”. To, rzecz jasna, treść Confiteora Stanisława Przybyszewskiego. Artysta jest zdaniem pisarza jednostką wyjątkową, posiadającą rozległe uprawnienia moralne
