Druga połowa lat 70. XIX wieku to czas nowel. Stała się ona przejściową formą wypowiedzi między literaturą tendencyjną a dojrzałą powieścią realistyczną. Jeszcze głosiła tezy, zawierała pewną tendencję, lecz już na niej twórcy ćwiczyli ambitne, precyzyjne chwyty pisarskie.
Problematyka nowel
- Problematyka społeczna wsi – obraz nędzy i zaniedbania ludu ukazują:
- Szkice węglem, Janko Muzykant Henryka Sienkiewicza,
- Antek Bolesława Prusa.
- Problem nierówności społecznej – wyzysk robotników, biedę miast, nędzę bezrobotnych ukazują: (Szkice węglem Sienkiewicza, Kamizelka, Katarynka, Powracająca fala Prusa, A… B… C… Elizy Orzeszkowej).
- Niedola dzieci, zwłaszcza wiejskich lub ze środowiska miejskiej biedoty, często utalentowanych, lecz niedopatrzonych, traktowanych okrutnie (Antek i Katarynka Prusa, Janko Muzykant Sienkiewicza, Dobra pani i Tadeusz Elizy Orzeszkowej, Nasza szkapa Marii Konopnickiej).
- Postulat scjentyzmu, pracy u podstaw, czyli oświecania, nauczania wsi, niższych warstw społecznych (Antek Prusa, Janko Muzykant i Szkice węglem Henryka Sienkiewicza).
- Problematyka moralna (w Powracającej fali Bolesława Prusa zarysowana szczególnie mocno jako teoria krzywdy, która, wyrządzona drugiemu człowiekowi, powraca niczym tytułowa fala).
- Powstanie styczniowe – jest tematem noweli Gloria victis Elizy Orzeszkowej.
- Problem żydowski – podejmuje Maria Konopnicka w noweli Mendel Gdański. Historia Mendla, który czuł się Polakiem, ale ze strony Polaków doznał krzywdy, doświadczył dyskryminacji, ma być przykładem, przestrogą i wołaniem o równouprawnienie mniejszości narodowej).
- Tematyka patriotyczna
(A… B… C… Orzeszkowej; Gloria victis Orzeszkowej – echo powstania styczniowego, walki i tragedii jego bohaterów).
Zobacz:
Jakim gatunkiem jest nowela? Wskaż cechy gatunku na wybranym przykładzie
Na czym polega nowatorstwo narracji w nowelistyce pozytywistycznej?