Dzieciństwo sielskie, anielskie
Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 roku w Zaosiu koło Nowogródka. Rodzicami poety byli Mikołaj Mickiewicz, komornik i adwokat, oraz Barbara z domu Majewska. To właśnie ukochana matka ofiarowała synka pod opiekę Matki Boskiej Ostrobramskiej, gdy jako maleńki chłopczyk wypadł z okna. Dzieciństwo poeta miał beztroskie. Przerwała je śmierć ojca w 1812 r.
Jak to widać w dziełach?
- „Kraj lat dziecinnych” pokazał Mickiewicz przede wszystkim w Panu Tadeuszu. Znalazł się tam opis wypadku z wczesnego dzieciństwa (w inwokacji):
Gdy od płaczącej matki
pod Twoją opiekę
Ofiarowany, martwą podniosłem powiekęi znane poecie z pierwszych lat życia miejsca i nazwiska (zabójcą jednego z dziadków poety był niejaki Jan Soplica.
Czas szkoły – Wilno
Po ukończeniu szkoły prowadzonej w Nowogródku Mickiewicz rozpoczął studia na Uniwersytecie Wileńskim. Wybrał wydział filologiczno-historyczny, bo tam otrzymał stypendium. W czasie studiów, w roku 1817, założył z przyjaciółmi tajne stowarzyszenia: Towarzystwo Filomatów i Zgromadzenie Filaretów.
Jak to widać w dziełach?
- Cele towarzystw oraz nastroje radości ze wspólnego działania znajdujemy w Pieśni filaretów i Odzie do młodości – obydwa utwory z roku 1820.
Los nauczycielski – Kowno
Po ukończonych w 1819 roku studiach trzeba było odpracować stypendium. Mickiewicz pracował jako nauczyciel w Kownie – szczerze tej pracy nie lubił! W tym czasie zakochał się w Maryli Wereszczakównie, a także lepiej poznał litewski folklor.
Jak to widać w dziełach?
- Fascynacja ludowością zaowocowała debiutanckim tomem Ballady i romanse z 1822 roku – a także II częścią Dziadów.
- Echa nieszczęśliwej miłości do Maryli, późniejszej pani Puttkamerowej, znajdziemy w niektórych balladach (np. Kurhanek Maryli), ale przede wszystkim w IV części Dziadów z 1823 roku. Zrozpaczonego Gustawa opuściła ukochana (Maryla – nieprzypadkowa zbieżność imienia…), by poślubić bogatszego.
- Ukochanej poświęcił też poeta wiele pięknych wierszy, między innymi Do M***, Niepewność.
Czym były związki filomatów i filaretów?
Działalność w obu związkach jest charakterystycznym rysem studenckich czasów Adama Mickiewicza – ważnym epizodem w jego biografii.
1817 rok – to data założenia związku filomatów. Filomata oznacza „miłośnik wiedzy”, tak więc filomaci stawiali sobie cele samokształcenia i szerzenia nauki, wkrótce jednak także dołączyli do swojego programu cele polityczne, wolnościowe. Był to związek tajny.
Należeli doń oprócz Mickiewicza: Tomasz Zan, Jan Czeczot, Józef Jeżowski, Onufry Pietraszkiewicz, Franciszek Malewski.
Filomaci krzewili tradycję jeszcze oświeceniową, pierwsze pisane przez nich utwory były utrzymane w konwencji klasycznej. Inaczej rzecz się miała z filaretami.
Jak powstali filareci?
Jeszcze w 1820 r. Tomasz Zan założył oficjalnie, legalne Koło Promienistych. Lecz ponieważ „promieniści” wysuwali hasła wyzwoleńcze – koło rozwiązano. W to miejsce Zan powołał natychmiast nowy, tajny już związek – filaretów. Filareta znaczy „miłośnik cnoty”.
- Filareci byli bardziej niż filomaci radykalni, odrzucili też reguły klasyczne zwracając się ku świeżemu duchowi romantyzmu. Część filomatów (w tym Mickiewicz) przeszła do grupy filaretów. Rok 1823 przyniósł falę aresztowań, proces, zesłania członków obu związków, a tym samym kres ich istnienia. Tym niemniej był to ważny epizod w życiu Mickiewicza – odnajdujemy go w wielu wątkach twórczości poety, m.in. w Dziadach części III.
Proces – Wilno – wyjazd do Rosji
W 1823 r. władze rozpoczęły aresztowania filomatów i filaretów. Także Adam Mickiewicz trafił na kilka miesięcy do wileńskiego klasztoru Bazylianów zamienionego na więzienie. W 1824 r. zapadł wyrok: nakaz opuszczenia Litwy i osiedlenia się w głębi Rosji. Mickiewicz wyjeżdża do Petersburga, potem do Odessy (latem 1825 r. odbywa wycieczkę na Krym), następnie do Moskwy (tu poznaje Puszkina, a także poetów dekabrystów) i wraca do Petersburga, gdzie w 1828 r. zostaje wydany Konrad Wallenrod.
Jak to widać w dziełach?
- Klasztor Bazylianów to ważne miejsce akcji w III części Dziadów. Pokazuje tam poeta swoich przyjaciół z towarzystw filomatów i filaretów, podejmuje wątek aresztowania, procesu, męczeństwa patriotów.
- Znów III część Dziadów, tym razem część pt. Ustęp. Mamy tam przejmujący obraz rosyjskich realiów, a także fragment bezpośrednio poświęcony dekabrystom – wiersz Do przyjaciół Moskali
- W Konradzie Wallenrodzie tworzy teorię spisku i zdrady.
- W czasie podróży do Rosji powstają Sonety krymskie opisujące orientalne krajobrazy.
Emigracja – Powstanie
Zagrożonemu aresztowaniem za Konrada Wallenroda Mickiewiczowi udaje się uciec z Rosji 15 maja 1829 roku. Rozpoczyna się w jego życiu okres emigracji, czas podróży.
Zwiedza Niemcy – Berlin, Weimar, gdzie spotyka się z Goethem, także Bonn. Potem Włochy – Wenecję, Florencję, Rzym, Neapol, Sycylię. Z Zygmuntem Krasińskim wybrał się też na wycieczkę do Szwajcarii. Wiadomość o wybuchu powstania listopadowego dotarła do Mickiewicza w grudniu 1830 roku Z niewyjaśnionych przyczyn poeta wracał do Polski przez… Paryż.
Nie udało mu się przyłączyć do powstańców – w sierpniu 1831 r. dotarł do Wielkopolski i tam pozostał do wiosny roku 1832, odwiedzając okoliczne dwory szlacheckie i… romansując! Z Wielkopolski wyruszył Mickiewicz do Drezna (tu wiosną 1832 r. powstała Dziadów część III), a potem razem z Wielką Emigracją ruszył do Paryża. Tam właśnie spędził resztę życia, napisał Pana Tadeusza. W tym też czasie ożenił się z Celiną Szymanowską i musiał dbać o byt coraz liczniejszej rodziny (miał sześcioro dzieci). Pracował m.in. jako profesor literatury łacińskiej w Lozannie – w latach 1839-1840.
Potem, w latach 1840-1844, wykładał literatury słowiańskie w paryskim College de France.
Jak to widać w dziełach?
- Wobec braku własnych doświadczeń powstańczych zapisywał Mickiewicz cudze: w tym czasie powstają Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Nocleg.
- Nie podejmie poeta dyskusji o przyczynach klęski powstania – uzna ten temat za zbyt bolesny, by o nim pisać od razu (zob. Epilog do Pana Tadeusza).
- Niewątpliwie III część Dziadów jest patriotycznym głosem, próbą rehabilitacji za nieobecność w czynie powstańczym.
- Pan Tadeusz przypomina czasy świetności ojczyzny.
- Zniechęcenie i rozgoryczenie wieku późnego widać wyraźnie w lirykach lozańskich, np. Nad wodą wielką i czystą… czy Polały się łzy…
Ostatnia dekada
W ostatniej dekadzie swego życia Mickiewicz zaangażował się w działalność polityczną. Należał do założonego przez Andrzeja Towiańskiego Koła Sprawy Bożej, w czasie Wiosny Ludów zorganizował w Rzymie Legion Polski. W 1849 roku założył w Paryżu radykalną Trybunę Ludów, która po kilku miesiącach została zamknięta. Pod koniec życia, od roku 1852, pracował poeta w Bibliotece Arsenału.
W roku 1855 wyjechał na Wschód – wojna krymska obudziła w nim nadzieje na polską niepodległość. Zmarł w Konstantynopolu 26 XI 1855 r.
Jak to widać w dziełach?
- Myśli polityczne Mickiewicza były inspiracją dla wielu późniejszych twórców, a zawarł je poeta nie tylko w artykułach z Trybuny Ludów, lecz zwłaszcza w napisanym dla swego legionu Składzie zasad z 1848 roku
Były to poglądy bardzo nowoczesne: wolność słowa i wyznania, równość obywateli, w tym także kobiet i przedstawicieli mniejszości narodowych.
Towianizm w życiu Mickiewicza
Etap towianizmu w życiu Mickiewicza przypada na lata 40., od spotkania z Andrzejem Towiańskim w roku 1841. Mickiewicz był zafascynowany jego tajemną nauką, przepowiednią odnowy Europy i wolności Polski. Jako gorący zwolennik tej teorii wstąpił do Koła Towiańczyków (Koło Sprawy Bożej), głosił także wraz z Towiańskim ów specyficzny mesjanizm, który nakazywał cierpieć w milczeniu i czekać.
Osoba Andrzeja Towiańskiego jest dziś różnie oceniana: są nawet głosy, że był on szpiegiem caratu i dlatego głosił taką zachowawczą ideologię. Inni głoszą, że był fanatykiem swojej idei, jeszcze inni, że szarlatanem.
Uporządkowanie utworów poetyckich
- Pierwsze, programowe utwory
Jeszcze na pograniczu epok, zawierają sporo cech klasycznych. Nowy jest kult młodości i entuzjazm działania. Oda jest wierszem programowym!!!- Oda do młodości,
- Pieśń filaretów.
- Cykl zapoczątkowujący romantyzm
Typowy dla nowej epoki gatunek, tematyka i nastrój.- Ballady i romanse: Lilije, Świteź, Rybka, najważniejsza: otwierająca cykl ballada Romantyczność – manifest programowy epoki.
- Cykl sonetów – Sonety krymskie
Temat piękna Krymu służy za pretekst do pokazania kunsztu poetyckiego i wyrażenia refleksji filozoficznej.
Ważne:- Stepy akermańskie (pierwszy)
- Ajudah – ostatni utwór cyklu.
- Liryki lozańskie napisane w Lozannie – zawierają filozoficzne refleksje dojrzałego już poety.
- Liryki miłosne
Mickiewicz kształtuje model romantycznej miłości – od tej pory obowiązujący w polskiej literaturze. Towarzyszą jej ból, tęsknota, rozstanie, idealizacja ukochanej.- Do M***,
- Niepewność.
- Wiersze patriotyczne
W polskiej tradycji literackiej bardzo ważne, znane za poetycki pomnik patriotyzmu.- Do Matki Polki,
- Śmierć Pułkownika,
- Reduta Ordona.
Popatrz na tytuły
Zauważ, że tytuły utworów, zbiorków i cykli to często nazwy gatunków:
- Ballady i romanse,
- Sonety krymskie,
- Oda do młodości.
Bardzo interesujące są tytuły poszczególnych sonetów: często są to niezrozumiałe dla nas nazwy i wschodnie określenia. Z lirykami lozańskimi jest taki problem, że nazwa ta jest zwyczajowa, to po prostu określenie dla grupy utworów, a nie tytuł – nie piszemy więc tej nazwy w cudzysłowie ani wielką literą.
Twórczość Mickiewicza (przegląd)
Etap wileńsko-kowieński:
- 1818 – wiersz Zima miejska (pierwszy drukowany utwór poety)
- 1820 – Pieśń filaretów i Oda do młodości
- 1822 – Ballady i romanse
- 1823 – Grażyna
- 1823 – Dziady część II i IV
Etap rosyjski:
- 1826 – Sonety krymskie i Sonety odeskie
- 1828 – Konrad Wallenrod
- 1829 – Poezje (m.in. wiersz Farys)
Okres drezdeński:
- 1830 – Do matki Polki
- 1831 – Śmierć pułkownika, Reduta Ordona
- 1832 – Dziady część III (tzw. Dziady drezdeńskie)
W okresie paryskim powstały:
- 1832 – Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego
- 1834 – Pan Tadeusz
- 1839/40 – liryki lozańskie (Szwajcaria)
- 1848 – Skład zasad
- 1849 – twórczość publicystyczna w Trybunie Ludów
Zobacz:
Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza