Geneza utworu
23 listopada 1876 roku w dzienniku The New York Times ukazała się notatka o polskim emigrancie Mieczysławie Siellawie – farmaceucie, który nagle popełnił samobójstwo. Historię tę rozwinął Julian Horain w warszawskiej Gazecie Polskiej, a Sienkiewicz niektóre jej elementy wykorzystał w opowieści o polskim emigrancie Skawińskim.
- Pochodzenie: polski żołnierz, uczestnik powstania listopadowego, po klęsce powstania emigrował.
- Wiek: około siedemdziesięciu lat.
- Wygląd: wyprostowany, ruchy świadczące o żołnierskiej przeszłości. Siwe włosy, niebieskie oczy, twarz ogorzała. Może sprawiać wrażenie przygnębionego lub zamyślonego.
- Cechy charakteru: uczciwy, pracowity, sumienny, odważny, uparty, zamknięty w sobie, samotnik, skłonny do wzruszeń.
- Okoliczności zaginięcia: Ostatni raz widziano poszukiwanego na statku płynącym z Aspinwall w Panamie do Nowego Jorku. Skawiński został zwolniony ze stanowiska latarnika za zaniedbanie obowiązków – z jego winy rozbił się statek. Prawdopodobnie przyczyną zaniedbania obowiązków był wstrząs wywołany lekturą Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.
Próba rekonstrukcji etapów życia Józefa Skawińskiego bohatera Latarnika Sienkiewicza
- 1830 – udział w powstaniu listopadowym, emigracja;
- około roku 1830 – walka w Algierii w oddziałach Legii Francuskiej, za udział w tej wojnie otrzymał zaszczytne wyróżnienie – Legię Honorową;
- 1833–1840 – udział w hiszpańskiej wojnie domowej (tzw. wojna karlistowska);
- 1848–1849 – Wiosna Ludów, udział w węgierskim powstaniu narodowym przeciwko Austrii – tam został ranny (kilkanaście pchnięć bagnetem), ponieważ nie chciał w upokarzający sposób poddać się;
- 1861–1865 – udział w wojnie domowej Stanów Zjednoczonych, walczył po stronie Stanów Północnych – otrzymał odznaczenie za męstwo w walce;
a ponadto:
- poszukiwanie diamentów w Afryce;
- praca w kopalni złota w Australii;
- założenie farmy w Kalifornii (farma została zniszczona przez suszę);
- piesza wędrówka przez amerykańską prerię;
- handel z dzikimi plemionami zamieszkującymi Brazylię (podczas jednej z wypraw handlowych w głąb lądu jego tratwa rozbiła się na Amazonce, zmuszony był przez kilka tygodni samotnie przedzierać się przez dżunglę);
- założenie warsztatu kowalskiego w Helenie w stanie Arkansas (warsztat spalił się w pożarze miasta);
- pojmanie przez Indian w Górach Skalistych – uratowany przez kanadyjskich strzelców;
- służba na statku transportowym kursującym między Brazylią a Francją;
- trzy lata służby na wielorybniku zakończonej katastrofą statku;
- założenie fabryki cygar w Hawanie (zachorował na żółtą febrę, ponieważ oddał chorym cały swój zapas chininy; w czasie choroby został okradziony przez wspólnika);
- lata siedemdziesiąte – objęcie posady latarnika w latarni morskiej w Aspinwall.
Historia Siellawy
Nie wiadomo dokładnie, jakie były losy Siellawy przed emigracją. Kraj opuścił w przeświadczeniu, że ścigają go władze rosyjskie. Z tego powodu opuścił nawet Europę i rozpoczął wieloletnie podróże po całym świecie. Za swój najszczęśliwszy okres uważał kilka lat spędzonych w Panamie, gdzie pełnił funkcję latarnika na wyspie niedaleko Aspinwall. Jego spokój zakłóciła niespodziewanie przesyłka z książkami. Pewnego dnia tak zaczytał się w jednej z nich, że zapomniał zapalić latarnię. Nie był to jednak Pan Tadeusz jak w Latarniku Henryka Sienkiewicza, lecz Murdelio Zygmunta Kaczkowskiego – popularna w tym czasie powieść o miłości, której akcja toczy się w XVIII wieku.
Za niedopełnienie obowiązków został wyrzucony z pracy. Wyjechał do Nowego Jorku, gdzie pracował jako aptekarz. Wzmagająca się mania prześladowcza była powodem jego bezsenności. By lepiej spać, Siellawa zażywał morfinę. Któregoś razu przedawkował, co stało się przyczyną zatrucia i śmierci.
Doświadczenie zawodowe Skawińskiego
Bardzo bogate. Skawiński był:
- kopaczem złota w Australii,
- poszukiwaczem diamentów w Afryce,
- strzelcem rządowym w Indiach Wschodnich,
- farmerem w Kalifornii,
- handlarzem z plemionami brazylijskimi,
- kowalem w Helenie, w Arkansas,
- majtkiem na statku kursującym między Bahią a Bordeaux,
- harpunnikiem na wielorybniku,
- właścicielem fabryki cygar w Hawanie.
Gdziekolwiek się ruszył i jakąkolwiek podjął pracę, zawsze spotykały go nieszczęścia. Często były to klęski żywiołowe (susza zniszczyła mu farmę, pożar – warsztat kowalski). W okresie handlowania z mieszkańcami buszu brazylijskiego nie udało mu się przeprawić przez Amazonkę i musiał walczyć o przetrwanie w niebezpiecznym, podzwrotnikowym lesie. Przeżył niewolę w plemieniu Indian, kilka katastrof na statkach, zdradę przyjaciela – wspólnika w interesach, ciężką chorobę (malarię). Mimo przeciwności losu zawsze postępował uczciwie i szlachetnie. Gdy w czasie choroby na malarię groziła mu śmierć, nie myślał o sobie, lecz o innych chorych – uratował im życie, rezygnując ze swoich porcji chininy.
Doświadczenia wojenne Skawińskiego
- powstanie listopadowe w latach 1830-1831,
- wojna domowa w Hiszpanii w latach 1833-1840 o następstwo tronu,
- służba w Legii Francuskiej (walka Francji o kolonię algierską),
- udział w walkach o odzyskanie niepodległości przez Węgrów (Wiosna Ludów – lata 1848-1849),
- wojna secesyjna (po stronie Północy przeciw południowcom – lata 1861-1862).
Miejsce akcji – mała, skalista, bezdrzewna wysepka, na której stała latarnia morska. Najbliżej położonym miastem było Aspinwall (dziś Colon) – jeden z wysuniętych punktów Przesmyku Panamskiego (Morze Karaibskie – Ocean Atlantycki).
Stosunek do obowiązków
Idealnym kandydatem na latarnika miał być człowiek: sumienny, obowiązkowy, świadomy tego, że na tym stanowisku jest niezastąpiony, odpowiedzialny, słowny, cierpliwy, pracowity.
Odznaczenia bitewne świadczyły o umiejętności życia w najtrudniejszych warunkach, poświęcania się, odporności na stres, odpowiedzialności. Swoją szczerością, łagodnością i prostolinijnością wzbudzał zaufanie pracodawcy. Dodatkowym atutem było doświadczenie w pracy na morzu (trzy lata pracy na statku do połowu wielorybów).
Usposobienie latarnika
Miał być spokojny, stateczny, odporny na stres. Praca wymagała rezygnacji z życia towarzyskiego i umiejętności życia w samotności. Latarnik bowiem zamieszkałby w swym miejscu pracy – na bezludnej małej wysepce. Tylko w niedzielę mógł za dnia opuścić latarnię i popłynąć do Aspinwall.
Główną przyczyną zainteresowania posadą latarnika była potrzeba wyciszenia się, oderwania od ludzi i świata. Skawiński liczył na to, że wreszcie zakończy tułaczą dolę, osiądzie w jednym miejscu, odpocznie po wielu trudach życia. Na wyspie oderwanej od lądu chciał poczuć się bezpiecznie – wierzył, że tam nic złego go nie może spotkać.
Wiek i cechy fizyczne latarnika
Musiał być silny – kilka razy dziennie należało pokonać ponad czterysta krętych i wysokich schodów, żeby dokonać pomiarów barometrem, a przed zmierzchem zapalić światło latarni. Lepszym kandydatem byłby więc w miarę młody człowiek.
Skawiński był w starszym wieku – miał około siedemdziesięciu lat. Ale wydawał się wysportowany i zdrowy, o czym świadczyła śniada, opalona cera oraz zwinne ruchy. Jego postawa zdradzała doświadczenie wojskowe, co potwierdzały dokumenty.
A o sprawności mogły zaświadczać długie kilometry, które przemierzył Skawiński jako wędrowiec po amerykańskich stepach.
Cechy Skawińskiego
pracowity, uczciwy, zaradny, samodzielny, przedsiębiorczy, aktywny, uparty, wytrwały, cierpliwy, spokojny, opanowany, silny psychicznie, prawy, prostolinijny, szlachetny, zacny, honorowy, dumny, odporny na trudy życia i przeciwności losu, wrażliwy, uczuciowy, dobry, prostoduszny, skromny.
Skawiński na posadzie
Skawiński perfekcyjnie wykonywał swoje obowiązki. Z czasem zaczął coraz bardziej stronić od ludzi, stał się zamkniętym w sobie odludkiem. Początkowo korzystał z wolnych od pracy niedziel. W odświętnym stroju pojawiał się w mieście, brał udział we mszy, czym wzbudzał szacunek mieszkańców. Mimo losu emigranta interesował się ojczyzną (w tym czasie – pod zaborami!), o której wyszukiwał informacje w prasie. Ale po jakimś czasie Skawiński przestał pokazywać się w mieście i interesować się światem. Nie oznaczało to jednak, że gorzej wypełniał swoje obowiązki. Wręcz przeciwnie – przyjmował je z wielką odpowiedzialnością.
Zawodowa wpadka = zwolnienie z pracy
Pewnego dnia na wyspę latarnika dotarła paczka z książkami. Skawiński zaczytał się w jednej z nich i nie wypełnił swoich obowiązków – latarnia tej nocy nie zabłysła światłem. Nikt nie utonął, ale Skawiński nie dotrzymał warunków umowy, złamał regulamin pracy, nie sprawdził się jako latarnik. Został więc dyscyplinarnie zwolniony. Wyjechał z Aspinwall, prawdopodobnie do Nowego Jorku.
Pechowa księga
Książką, w której zaczytał się Skawiński, był Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – ważna księga wszystkich Polaków, a szczególnie emigrantów. Minęło już czterdzieści lat, odkąd Skawiński opuścił kraj. Prawie zapomniał o ojczyźnie, tymczasem ona przyszła do niego pod postacią tej nadesłanej książki.
Głosy w dyskusji: o czym świadczyło zaczytanie się Skawińskiego?
Oczyma pracodawcy
- O nadwrażliwości.
- O utracie kontroli nad swoimi uczuciami.
- O braku odpowiedzialności.
- O nieobowiązkowości.
- O słabej konstrukcji psychicznej.
- O braku przezorności.
Oczyma Polaka
- O ogromnej wrażliwości.
- O uczuciach patriotycznych, ogromnej miłości do kraju rodzinnego.
- O bezsilności Polaka, który nie miał szans wrócić do kraju.
- O wstrząsie psychicznym, jakiego doznał.
- O cierpieniu samotnego człowieka.
Zwróć uwagę na narrację i narratora!
- Narrator jest trzecioosobowy, wszechwiedzący. Wie wszystko o swoim bohaterze, ale umiejętnie dozuje informacje o nim.
- Stosuje zarówno charakterystykę bezpośrednią (mówi wprost o cechach Skawińskiego), jak i pośrednią (czytelnik domyśla się po opisie zachowań, jakie uczucia towarzyszą Skawińskiemu bądź jakie cechy go charakteryzują).
- Natomiast wcześniejsze zdarzenia, epizody z życia Skawińskiego przedstawia za pomocą retrospekcji.
Plan zdarzeń
1. Zwolnienie się posady latarnika na wyspie niedaleko Aspinwall.
2. Objęcie posady latarnika przez Polaka – Skawińskiego.
3. Codzienne życie latarnika.
4. Niespodziewana przesyłka.
5. Pogrążenie się Skawińskiego w lekturze Pana Tadeusza.
6. Zwolnienie Skawińskiego z pracy w latarni.
Zobacz:
Opisz zmieniające się nastroje Skawińskiego – bohatera noweli Henryka Sienkiewicza.
Rola literatury w życiu człowieka na przykładzie losów Skawińskiego
