Tag "gatunki literackie"
CHANSONS DE GESTE – są to „pieśni o czynach”. Bardzo modny w średniowieczu gatunek poezji narracyjnej opiewającej bohaterskie dokonania władców, rycerzy i przygody legendarnych bohaterów. . Ukształtował się już przed XI w. we Francji – utwory wykonywali tzw. truwerzy (wędrowni bardowie). Jego arcydziełem jest Pieśń o Rolandzie. Poematy owe barwnie opisują czyny rycerzy . Często układają się w całe cykle: bretoński cykl O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu, hiszpańska Pieśń o Cydzie, niemiecka Pieśń
DIALOG – najogólniej rzecz biorąc, dialog to po prostu rozmowa, w której uczestniczą co najmniej dwie osoby. Dialogiem nazywamy także gatunek literacki, popularny w średniowieczu i w renesansie, chociaż znany już w starożytności. W dialogu postacie prowadzą dysputę, prezentują odmienne poglądy, odpowiadają na argumenty swoich rozmówców. Jest to zatem gatunek, który stwarza rodzaj sytuacji dramatycznej, można by taki dialog umiejscowić na scenie. Nie ma w nim jednak wydarzeń i nie
KRONIKA – opowieść o dziejach przeszłych i współczesnych narodu, państwa, rodu królewskiego itp., jest gatunkiem → historiografii. Najwybitniejszym przykładem kroniki średniowiecznej jest Kronika polska Galla Anonima. Cechą charakterystyczną średniowiecznych kronik jest łączenie wiedzy historycznej z elementami fikcji, podaniami, legendami. Często autorzy kronik byli dalecy od obiektywności (np. tworzyli wychwalające władców panegiryki), łączyli opis faktów z moralizatorskimi komentarzami. Kroniki średniowieczne (także Wincentego Kadłubka, Jana Długosza) chronologicznie przedstawiają dzieje Polski od czasów najdawniejszych i
MORALITET – gatunek średniowieczny, bardzo popularny w tej epoce, należący do rodzaju utworów dydaktycznych, czyli pouczających. W moralitecie występowały postacie alegoryczne, np. uosobione Dobro, Zło, Cnota, Grzech itd. Ich wygląd był kwestią umowną, tradycyjną, więc widzowie natychmiast rozpoznawali „treść” postaci. Owi „bohaterowie” toczyli spór o duszę człowieka, ukazywali grożące mu pokusy i wartości cnót. Z kolei człowiek w moralitecie był to z reguły – Everyman, czyli abstrakcyjny reprezentant ludzkości.
OBRAZEK – krótkie opowiadanie, prezentujące scenkę rodzajową, portret psychologiczny bohatera, opis jakiejś sytuacji. Obrazki były bardzo modne w literaturze XIX wieku, zwłaszcza w dobie pozytywizmu. Obrazki Marii Konopnickiej – to wiersze z fabułą – czyli utwory wierszowane, przedstawiające najczęściej los skrzywdzonych dzieci z nizin społecznych. Obrazki Konopnickiej docierają do wrażliwości odbiorców, budzą współczucie, oskarżają winnych zła, które się dzieje. Przykładem może być znany wiersz pt. Jaś nie doczekał.
POEMAT DYGRESYJNY – gatunek charakterystyczny dla romantyzmu, uprawiany także w epokach późniejszych. Jest to obszerny, wierszowany utwór, który zawiera fabułę, lecz dużo istotniejsze od wydarzeń i bohatera są – dygresje licznie wstawiane do tekstu przez narratora, prezentujące jego punkt widzenia, poglądy, czasem krytykę swoich współczesnych. Przykładem może być Beniowski Juliusza Słowackiego, poemat, w którym od początku autor sugeruje, że dzieje Beniowskiego, zresztą barwne i emocjonujące, są tylko pretekstem do snucia
POEMAT HEROIKOMICZNY – gatunek uprawiany już w starożytności, a będący parodią → eposu bohaterskiego (heroicznego). Istota gatunku wynika nawet z nazwy: jest to poemat hero (bohaterski) i komiczny – czyli śmieszny. Oparty jest na sprzeczności pomiędzy formą: patetycznym stylem, kompozycją, podniosłym nastrojem eposu, a błahą, czasem przyziemną tematyką. Na zderzeniu „treści” i „formy” rodzi się komizm, a często także satyra. Pierwszy poemat heroikomiczny (Batrachomyomachia), parodiujący konwencję eposu homeryckiego i naśladujący
Powiastka filozoficzna – gatunek prozatorski uformowany w dobie oświecenia, kojarzy się zwłaszcza z nazwiskiem Woltera i Diderota (→ encyklopedyści), którym służył do popularyzowania racjonalizmu, uprawiania krytyki i szerzenia ideałów oświeceniowych. Istota powiastki filozoficznej polega na tym, że świat przedstawiony ma ilustrować dany morał lub tezę głoszoną przez autora, czego ten zresztą wcale nie ukrywa… Fabuła i postacie mają tu jedynie wartość pretekstu, często traktowanego żartobliwie. Przykładem powiastki filozoficznej jest Kandyd
POWIEŚĆ POETYCKA – jest to gatunek charakterystyczny dla epoki romantyzmu. łączy on w sobie pierwiastki epickie (powieść) i liryczne (poetycka). Jest to utwór wierszowany, zawiera pełną tajemnic, dramatyczną akcję, przedstawioną przez narratora w sposób subiektywny, ukazujący własne uczucia. W powieści poetyckiej zachodzi zjawisko inwersji czasowej, wydarzenia nie są podane po kolei, związek pomiędzy nimi jest niejasny. Wybitnym twórcą powieści poetyckiej był George Byron, który ustanowił charakterystyczny dla gatunku typ bohatera
Powieść paraboliczna – powieść, która oprócz warstwy fabularnej, dosłownej, zawiera głębszy sens, uniwersalną prawdę o człowieku i jego kondycji. Parabola (przypowieść) jest to dydaktyczny utwór epicki, w którym postacie i fabuła są schematyczne i typowe, podporządkowane funkcji alegorii lub symbolu. W paraboli ważniejsze od bohaterów i zdarzeń są ogólne prawdy moralne, religijne, egzystencjalne itd., które są w niej zawarte. Parabola ma co najmniej dwa poziomy: dosłowny (świat przedstawiony) i ukryty
SAGA – nazwa tego gatunku literackiego pochodzi z Islandii i oznacza opowieść o znanym bohaterze legendarnym lub historycznym. Jest to gatunek, który najpierw funkcjonował w tradycji ustnej i był bardzo popularny w epoce średniowiecza. Dziś termin „saga” kojarzymy z jej jednym rodzajem – to znaczy z sagą rodzinną – czyli dziełem przedstawiającym losy wielu pokoleń danej rodziny. Przykładem są powieści osnute wokół dziejów rodziny – np. Buddenbrookowie Tomasza Manna.
SATYRA – gatunek literacki wywodzący się ze starożytności, który ośmiesza lub piętnuje okazywane w nim zjawiska – np. wady i przywary ludzkie, obyczaje pewnych środowisk, postawy modne w danym czasie. Najczęściej zawiera przestrogę, pouczenie i/lub przesłanie, jest więc gatunkiem dydaktyczno-moralizatorskim. Satyra działa na zasadzie „krzywego zwierciadła” – przedstawia rzeczywistość zdeformowaną komicznie, przez wyolbrzymienie lub pomniejszenie pewnej cechy lub zjawiska. Satyra wyraźnie przy tym prezentuje stosunek autora do sprawy: widać, że
TREN – gatunek literacki uprawiany już w starożytności jako pieśń lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, sławiąca czyny zmarłego i głosząca chwałę jego zalet i zasług. Twórcy greccy (Simonides i Pindar) oraz rzymscy (Owidiusz) pisali wiersze, w których opłakiwali śmierć wielkich i sławnych osób. Treny włoskich humanistów poświęcane były już najbliższym (Francesco Petrarka – liryki po śmierci Laury), lecz przestrzegano w nich jeszcze zaleceń starożytnej poetyki. W polskiej literaturze rozpropagował i utrwalił go
Gatunki literackie najchętniej wykorzystywane w poszczególnych epokach literackich. Antyk Epika Epos (epopeja) – najważniejszy gatunek epicki, dopiero po wiekach zastąpiony przez powieść. To obszerny utwór, zwykle wierszowany. Jego tematem są dzieje jakiejś zbiorowości pokazane na tle ważnych wydarzeń historycznych – opowiada o nich trzecioosobowy narrator. Inną cechą eposu jest rozlewność: liczne opisy zwalniające tempo akcji, także opisy scen batalistycznych. Zaczyna się od inwokacji – rozbudowanej apostrofy kierowanej do bóstwa (muzy).
Gatunki literackie romantyzmu Powieść poetycka To gatunek łączący dwa rodzaje literackie: epikę (powieść) i lirykę (poetycka). Powieść poetycka zwana jest również poematem epickim i jest formą przejściową pomiędzy klasyczną poezją a powieścią realistyczną. Twórcą gatunku był George Byron, a jego utwory (Giaur, Korsarz) są sztandarowymi przykładami tego gatunku. Powieść poetycką rozpoznajemy poprzez: luźną, fragmentaryczną kompozycję inwersję czasową obecność bohatera bajronicznego regularny wiersz narratora ujawniającego swe uczucia liryczne dygresje scenerię egzotyczną bądź historyczną potęgującą efekt
Dydaktyzm bajek wpisany jest w istotę gatunku. W alegorycznym kostiumie – w formie przypowieści o zwierzętach, rzadziej przedmiotach lub roślinach – przekazuje ukryte, ale nietrudne do odczytania prawdy o ludziach i zasadach, którymi rządzi się świat. Przesłania bajek Krasickiego rzadko bywają optymistyczne (Wół minister), ale w oczach wnikliwego obserwatora rzeczywistość nie przedstawiała się zbyt różowo. Jakie wady zarzucał współczesnym? Motyw prawa powraca w różnych kontekstach. Krasicki pokazuje, że nie dla wszystkich jest ono jednakowe. W utworze Dwa psy
Tabela gatunków antyku Gatunek Cechy gatunku Przykład Późniejsze kontynuacje i ewolucje Saga Biblijny odpowiednik eposu – epicka opowieść opisująca dzieje jednego, na ogół szlachetnego i zasłużonego rodu. Dotyczy życia co najmniej kilku pokoleń, często też na pierwszy plan wysuwają się kwestie funkcji społecznych i zasług poszczególnych jej przedstawicieli. fragmenty Księgi Rodzaju dotyczące historii rodu Abrahama Tomasz Mann Józef i jego bracia, Buddenbrookowie; Gabriel Garcia Márquez Sto lat samotności. Saga apogeum swej świetności przeżywała
ŚREDNIOWIECZE Wiersz zdaniowy (średniowieczny) – w tym najstarszym polskim systemie wersyfikacyjnym wers pokrywał się ze zdaniem. Nie stosowano przerzutni (przenoszenia części zdania do następnego wersu), średniówka (przedział intonacyjny wewnątrz dłuższych wersów) była słabo zaznaczona. Klauzulę (koniec zdania lub jego członu) często podkreślały rymy współbrzmienia uzyskane przez powtarzanie takich samych form gramatycznych, np. „nosimy” – „prosimy”; „bożycze” – „człowiecze”. Chociaż nie przestrzegano jednakowej liczby sylab w wersach, już w najdawniejszych utworach możemy zaobserwować ciążenie
Esej „Nikt nie jest wolny od mówienia bredni.” „Wielkie i wspaniałe arcydzieło człowieka – to żyć dorzecznie.” „Nawet na najpiękniejszym tronie świata siedzi się zawsze na własnym siedzeniu.” Powyższe aforyzmy wypowiedział Michel de Montaigne (mów mąteń z akcentem na drugą sylabę), Francuz doby renesansu, człowiek, który stworzył esej. Po prostu Montaigne zebrał swoje myśli w dość luźne, osobiste wypowiedzi „próby” mówienia własnego zdania, „próby przedstawienia własnych refleksji. Dzieło w polskim tłumaczeniu tak się nazywa:
Gatunek poezji japońskiej powstały w XVII w. Haiku zbudowane jest z fraz lub zdania, które zamyka się w 17 sylabach; bardzo ważny jest ich wewnętrzny podział 5/7/5. Za mistrza haiku uważany jest Basho (1644-1695). Najpierw był to gatunek poezji dworskiej, dopiero potem jego panowanie się rozszerzyło. Dziś uważamy, że haiku to gatunek, w którym skupiają się najistotniejsze elementy kultury i tradycji Wschodu. Charakterystyczne jest kontemplatywne nastawienie do rzeczywistości i utrwalanie
