Tag "gatunki literackie"
Felieton – gatunek publicystyczno-dziennikarski, w którym temat opiera się na jakimś określonym fakcie rzeczywistym, najczęściej natury społecznej, obyczajowej lub kulturalnej. Wykorzystuje elementy prozy epickiej, zwłaszcza opis, opowiadanie, ale nie stroni od form dramaturgicznych, jak dialog. Felieton przedstawiony temat traktuje dowcipnie, niekiedy ironicznie, nie stroni od zwykłej złośliwości, satyry; korzysta także z prawa do fikcji literackiej, która jest tylko jednym ze środków – nie celem. Felieton jest mniejszy rozmiarami i zawsze porusza aktualną problematykę.
Ballada -jest to utwór opowiadający jakąś niezwykłą historię. Pisana jest prostym językiem, posługuje się dialogiem. Jej fabuła jest zazwyczaj dramatyczna. Narrator jest w niej obserwatorem opisywanego zdarzenia, stara się je skomentować, wyrażając swój emocjonalny do niego stosunek. Narracja z jednej strony, a emocje z drugiej… To sprawia, że ballada jest gatunkiem z pogranicza epiki i liryki. Rozróżniamy ballady ludowe i literackie. Ballada ludowa powstawała w Europie od XII w., anonimowi
Literatura oniryczna – z gr. oneiros – sen. Literatura, która odwołuje się do motywu snu. Jego przywołanie umożliwia pisarzowi swobodne kreowanie świata, który przestaje rządzić się prawami realnej rzeczywistości, przesycanie go swobodnymi, fantastycznymi wizjami, odrzucenie krępujących reguł czasu. Przykładem mistrzowskiego posługiwania się tą techniką twórczą są Sklepy cynamonowe Brunona Schulza (zwłaszcza opowiadanie tytułowe, w którym jak we śnie spotykamy przepastne podwórka, podwójne ulice, zacierają się różnice między porami roku), jej elementy znajdujemy
Sonet – w literaturze polskiej znany już w renesansie (Jan Kochanowski, Mikołaj Sęp-Szarzyński), pojawiał się w baroku (u Jana Andrzeja Morsztyna) i romantyzmie (Sonety krymskie Adama Mickiewicza), ale prawdziwą karierę zrobił w Młodej Polsce. W Europie pojawił się w XIII w. (Włochy – Dante, Francesco Petrarka). Niemal od razu ukształtował się w swojej kanonicznej (obowiązującej) formie jako 14-wersowy utwór liryczny podzielony na cztery strofy. Dwie pierwsze zawsze mają po cztery wersy i stanowią narracyjną część opisową (np. opis krajobrazu),
Powieść – popularny dziś gatunek literacki ukształtował się dopiero wtedy, gdy wyczerpały się możliwości rozwoju innych form narracyjnych: poematu epickiego oraz pełnego przygód i fantastyki barokowego romansu (wiek XVIII). W przeciwieństwie do niego powieść jest silnie osadzona w realiach ówczesnego życia, choć niekiedy zawiera elementy utopijne. Mimo obecności gatunku termin pojawił się dopiero w XIX w., do tego czasu używano słów: „przypadki”, „awantury”, „historie”. Pierwsze powieści europejskie: Daniel Defoe Przypadki Robinsona Cruzoe, Jonathan Swift
Fraszka – z wł. frasca – drobnostka, drobiazg. Kolejny renesansowy gatunek literacki też wiąże się z Janem Kochanowskim. Termin zadomowił się u nas po opublikowaniu przez niego zbioru drobnych wierszy określonych w tytule jako Fraszki (1584). Utwory o podobnym charakterze wcześniej pisał Mikołaj Rej, ale nazywał je figlikami i nie zaznaczył tak wyraźnie ich cech gatunkowych. Kochanowski zbliżył fraszkę do starożytnego epigramatu (najpierw – napis nagrobny, później – lakoniczny utwór wyrażający w zwięzłej formie bogatą treść), zadbał
Pieśń – termin automatycznie kojarzy się z polskim odrodzeniem i wydanym w 1586 r. zbiorem pieśni Jana Kochanowskiego Księgi dwoje. Faktycznie, poeta przyswoił naszej literaturze gatunek, który na świecie miał już bogatą tradycję, stanowił bowiem najstarszą odmianę poezji lirycznej (oddającej wewnętrzne przeżycia człowieka). W starożytności pieśni były początkowo częścią zbiorowych obrzędów (np. religijnych), wykonywano je z muzyką, towarzyszył im taniec. Usamodzielniły się na przełomie IV i III w. p.n.e., a ich prawdziwym mistrzem był Horacy. Nadając zbiorowi swych
Lament – z gr. lamentum – narzekanie. Inne nazwy: skarga, żale, plankt. Gatunek literatury średniowiecznej przedstawiający rozpacz Maryi stojącej pod krzyżem katowanego Syna. Stał się popularny za sprawą głośnej łacińskiej pieśni z XIII w. Stabat Mater Dolorosa tłumaczonej na wiele języków. Lamenty akcentowały ludzki wymiar matczynego cierpienia, jego skalę uczuciową, ekspresję. Polskim arcydziełem gatunku jest tzw. Lament świętokrzyski (Posłuchajcie bracia miła…) z XV w.
KRONIKA – opowieść o dziejach przeszłych i współczesnych narodu, państwa, rodu królewskiego itp., jest gatunkiem → historiografii. Roczniki – annały – spisy wydarzeń zachowujące porządek chronologiczny (najlepszy wzorzec antyczny to pisma Liwiusza). Średniowieczne roczniki bywały niekiedy jedynie krótkimi zapiskami mówiącymi o ważnych wydarzeniach i umieszczanymi np. na marginesach tablic świąt kościelnych. Od dzisiejszych kronik różniło je to, że nie zawsze przywiązywały dostateczną wagę do chronologii (np. w Kronice polskiej Galla Anonima nie ma
Metoda na powtórkę? Przedstawić epokę za pomocą najważniejszych dla niej pojęć! Zrozumieć, zapamiętać, skojarzyć z potrzebnymi tekstami kultury. Nasz pojęciownik to zbiór najważniejszych terminów i najlepszy przewodnik. Renesans Renesans – nazwa epoki Epoka, która nastąpiła po średniowieczu, ma w polskiej terminologii naukowej dwie nazwy – renesans albo odrodzenie. Obie są równoprawne. Pierwsza z nich pochodzi od francuskiego słowa „renaissance” i jest także stosowana w wielu innych językach, np. niemieckim i angielskim. Druga jest tłumaczeniem, czyli polskim
Halina Poświatowska *** Kiedy Izolda umierała, Tristan pochylał się nad szpitalnym łóżkiem, ręką miękką i chłodną dotykał rozpalonego czoła. Podawał oddech z własnych ust i piła Izolda życie z oddechu kochanka. Podtrzymywał jej osuwającą się głowę, wąskie szczupłe plecy. Obojczyki wychudłe podnosiły się spiesznie, aby nadążyć za oddechem. Serce biło prędko, nierówno. Izolda zaciskała palce wokół ręki Tristana. Przemów do mnie – prosiła – chcę słyszeć twój głos, jeszcze mogę słyszeć – mówiła. Milczał
Autobiografia jako tworzywo literackie – przedstaw to zjawisko, odwołując się do wybranych tekstów kultury XIX i XX wieku. Autobiografizm to cecha przede wszystkim literatury współczesnej. Już jednak w wieku XIX twórcy lubowali się we włączaniu do utworów literackich wątków związanych z własnym życiem. Czasem było to zupełnie świadome posunięcie, czasem jednak informacje autobiograficzne niejako „wymykały się” autorowi. Albo raczej – to dopiero krytycy i historycy literatury wyłapywali je w tekście. Jak bowiem rozpoznać, czy w danym
Jakie cele i zadania stawiali pozytywiści nowelom? Nowela to najbardziej lubiany i najczęściej uprawiany przez pozytywistów gatunek literacki. W latach 80. XIX wieku nowele pisali wszyscy! Drobne formy prozatorskie łatwiej było sprzedać redakcjom czasopism. Dawały one także pole do popisu eksperymentatorom, którzy w nowelach właśnie próbowali nowych sposobów opowiadania czy charakteryzowania bohatera. Wyjaśnienie zadania Twoje zadanie polega na omówieniu wybranych nowelek pozytywistycznych. Wybór nie powinien stanowić problemu, gdyż „materiał badawczy” jest w tym przypadku bardzo
Ballada – gatunek charakterystyczny dla wczesnej fazy romantyzmu. Wywodzi się z celtyckich podań ludowych, a jej artystyczną wersję stworzyli romantycy niemieccy – głównie Johann Wolfgang Goethe (Król olch) i Fryderyk Schiller (Rękawiczka). Jej romantyczny wzorzec w literaturze polskiej ustalił zaś Adam Mickiewicz. Główne cechy ballady to: • epicka narracja połączona z lirycznym komentarzem i dialogami • niezwykłe wydarzenie odkrywające prawdę ludowej etyki • fabuła zaczerpnięta z ludowych podań • fantastyka:
Kandyd Woltera jako przykład powiastki filozoficznej i Kandyd jako typ bohatera. Wstęp I „Kandyd, czyli Optymizm” jest to powiastka filozoficzna Woltera wydana w 1759 r.; jedna z najlepszych i najsławniejszych powiastek autora, który uważany jest za mistrza tego gatunku. Imię tytułowego bohatera oznacza „poczciwy” – i rzeczywiście, Kandyd jest typowym naiwniakiem – młodym, nierozważnym, zbyt ufnym i prostolinijnym. Dopiero po wielu niebezpiecznych przygodach i wędrówce po świecie, w czasie której parokrotnie otarł się o śmierć, zaczyna być bardziej ostrożny
Omów założenia filozofii genezyjskiej. W 1843 roku Słowacki uznał, iż praktyki Andrzeja Towiańskiego nie mają nic wspólnego z wartościami filozofii mistycznej i odszedł z Koła Sprawy Bożej. W czasie letnich wakacji w Pornic nad Adriatykiem napisał Genesis z Ducha i w ten sposób sformułował własny system filozoficzny. Od tytułu dzieła został on nazwany genezyjskim. Opierał się na przekonaniu, że „wszystko przez Ducha i dla Ducha stworzone jest, a nic dla cielesnego celu nie istnieje”. Słowacki wyszedł z założenia, iż na
Autobiografizm Materiał – według gatunków Gatunki autobiograficzne Istnieją gatunki literackie niejako „przypisane” do twórczości typowo autobiograficznej. Są to: pamiętnik, autobiografia, wspomnienie i dziennik. W pamiętniku autor – narrator opowiada o zdarzeniach, których był świadkiem lub uczestnikiem, o ludziach, których znał, o miejscach, w których przebywał, o swoim środowisku i epoce w czasie przeszłym, ujmując je jako wspomnienia. W pamiętniku autor raczej nie skupia się na sobie i swoich wewnętrznych przeżyciach, lecz usiłuje zarysować czytelnikowi ogólny obraz epoki, środowiska, w którym żył,
Antyk Epos (epopeja) – najważniejszy gatunek epicki, dopiero po wiekach zastąpiony przez powieść. To obszerny utwór, zwykle wierszowany. Jego tematem są dzieje jakiejś zbiorowości pokazane na tle ważnych wydarzeń historycznych – opowiada o nich trzecioosobowy narrator. Inną cechą eposu jest rozlewność: liczne opisy zwalniające tempo akcji, także opisy scen batalistycznych. Zaczyna się od inwokacji – rozbudowanej apostrofy kierowanej do bóstwa (muzy). Ważny jest również patetyczny styl (porównania homeryckie, stałe epitety, heksametr
ANAKREONTYK – utwór poetycki, który wywodzi się z literatury starożytnej, ukształtowany przez greckiego poetę Anakreonta (VI w. p.n.e.). Wiersze te charakteryzuje lekka tematyka, anakreontyki sławią uroki życia, biesiady, uczty, erotykę.
BALLADA – jest to gatunek literacki, charakterystyczny dla epoki romantyzmu. Czytając np. Lilije lub Romantyczność Adama Mickiewicza widzimy, że jest to utwór wierszowany, zawiera dramatyczną fabułę, momenty zagadkowe i tajemnicze, opowiada o niezwykłych, często fantastycznych wydarzeniach. Jest to gatunek pokrewny (→ sielance), wywodzi się z literatury ludowej. Wydane w roku 1922 Ballady i romanse Adama Mickiewicza uznawane są za manifest programowy polskiego romantyzmu. Często wątpliwości budzi przynależność ballady do rodzaju
