Tag "słowotwórstwo"
Znaczenie wyrazu pochodnego tkwi nie tylko w jego temacie słowotwórczym. W wyrazie lampka formant -ka oznacza, że lampa jest mała. Znaczenie danego formantu może być charakterystyczne tylko dla niego, ale nie musi. ogryzek: ogryz–ek (REZULTAT tego, że ktoś ogryzł coś ); łamliwy: łam–liwy (łatwo dający się łamać – SKŁONNOŚĆ); przepiękny: prze–piękny (bardziej niż piękny – UINTENSYWNIENIE cechy); głupawy: głup–awy (mniej niż głupi – OSŁABIENIE cechy); brązowozłoty: brązow–o–złoty (złoty o odcieniu brązowym – ODCIEŃ
myśliciel: myśl–iciel (ktoś, kto myśli); mądrala: mądr–ala (ktoś, kto pozornie jest mądry) ustawodawstwo: ustawodaw–stwo (władza ustawodawcza) Uwaga! Złożeniem jest przymiotnik ustawodawczy (ustaw–o–daw–czy), który pochodzi od dwóch wyrazów podstawowych: ustawa oraz dawać. podręczny: podręcz–ny (taki, który jest pod ręką). Zobacz: Analiza słowotwórcza wyrazów
Neologizm słowotwórczy to wyraz nowo utworzony od wyrazu już istniejącego w słownictwie danego języka, a zatem wyraz powstały niedawno. Tymczasem wszystkie te derywaty nie są już dzisiaj odczuwane jako neologizmy. Dowodzi to rozwoju polszczyzny, zwłaszcza jej słownictwa. azylant: azyl–ant (ktoś, kto otrzymał azyl); zmywarka: zmyw–arka (urządzenie, które zmywa); komputeryzować: komputer–yz(ować) (wprowadzać komputery). Uwaga! Osobnego komentarza wymaga ostatni przykład – czasownik odrzeczownikowy. Formantem słowotwórczym jest cząstka -yz-, podczas gdy cząstka -ować jest końcówką
Odpowiedź otrzymamy dzięki analizie słowotwórczej: skrawacz: skraw–acz (ktoś, kto skrawa) – rzeczownik odczasownikowy; śmiałek: śmiał–ek (ktoś, kto jest śmiały) – rzeczownik odprzymiotnikowy; podręcznik: pod ręcz–nik (książka, która powinna być pod ręką) – rzeczownik utworzony od wyrażenia przyimkowego. Uwaga na oboczność fonetyczną k:cz; śrubokręt: śrub–o–kręt (narzędzie, którym wkręca się śruby) – złożenie: rzeczownik utworzony od dwóch wyrazów podstawowych: od rzeczownika śruba i czasownika wkręcać. Uwaga na dosyć nieregularną budowę tego złożenia –
11. Od jakich części mowy tworzymy przymiotniki? Dokonaj analizy wyrazów: przemiły, ostrzegawczy, drewniany, przydrożny, prawoskrętny, swojski, przenośny. Oto analiza powyższych przymiotników. Wyraz podstawowy podkreślono: przemiły: prze-miły (bardziej niż miły) – przymiotnik odprzymiotnikowy; ostrzegawczy: ostrzeg-awczy (ten, który ostrzega) – przymiotnik odczasownikowy; (Uwaga na oboczność fonetyczną g : ż) drewniany: drewń-any (zrobiony z drewna) – przymiotnik odrzeczownikowy; (Uwaga na zapis fonetyczny zmiękczenia głoski n.) przydrożny: przy droż-ny (ten, który jest przy drodze) – przymiotnik
Z przykładami czasownikowymi postąpimy podobnie. Warto pamiętać, że niektóre czasowniki nie dadzą się automatycznie sparafrazować. uwiecznić: u-wieczń(ić) (uczynić coś wiecznym) – czasownik odprzymiotnikowy; (Uwaga na pierwszy nawias – objęto nim końcówkę fleksyjną czasownika!) zdziwaczeć: z-dziwacz(eć) (stać się dziwakiem) – czasownik odrzeczownikowy; przeciągnąć: prze-ciągnąć (pochodzi od ciągnąć) – czasownik odczasownikowy; starzeć się: starz(eć)-się (stawać się starym) – czasownik odprzymiotnikowy, tym razem o bardzo rzadkim formancie (-się), nazywanym postfiksem – bardzo trudny przykład;
Temat słowotwórczy to ta część wyrazu pochodnego, która jest wspólna jemu oraz wyrazowi podstawowemu. Innymi słowy: jest to ta część wyrazu podstawowego, która weszła do formacji słowotwórczej. Uwaga! Przy oddzielaniu tematu słowotwórczego od formantu trzeba pamiętać o obocznościach fonetycznych, obejmujących przede wszystkim spółgłoski. Wymiany głosek nie wpływają na przesunięcie tej granicy słowotwórczej, a zatem temat słowotwórczy wyrazu pochodnego może się trochę różnić od odpowiedniej cząstki wyrazu podstawowego. Można tu porównać przykłady drewniany,
Przyrostek i przedrostek są dwoma rodzajami formantów słowotwórczych. Przedrostek, nazywany także prefiksem, dopisujemy przed tematem słowotwórczym wyrazu pochodnego. Przyrostek (sufiks) znajduje się w wyrazie pochodnym po temacie słowotwórczym, lecz przed końcówkami fleksyjnymi. Rdzeń to cząstka, która jest wspólna wszystkim wyrazom tworzącym daną rodzinę wyrazów pochodnych. Wymienione w poleceniu przykłady dadzą się przypisać do dwóch takich rodzin: do rodziny czasownika dawać (rdzeń daw-) oraz do rodziny rzeczownika słowo (rdzeń słow-). Formanty (podkreślone) ukaże analiza
16. Opisz budowę następujących wyrazów złożonych: wodogłowie, wodomierz, białoskrzydła, długopis. Tym razem mamy same złożenia, w dodatku bardzo typowe, gdyż występuje w nich najczęstszy interfiks -o-. Złożenia poznajemy właśnie po interfiksie, czyli po formancie spajającym oba tematy słowotwórcze. wodogłowie: wod-o-głow’(e)-Ø Uwaga: złożenie pochodzi od dwóch rzeczowników: woda oraz głowa; w nawiasie podano koncówkę fleksyjną, następnie zaznaczono formant paradygmatyczny: rzeczownik głowa ma rodzaj żeński, natomiast wyraz pochodny (złożenie wodogłowie) jest rodzaju nijakiego. Nastąpiła więc
17. Jak rozumiesz terminy złożenie, zrost? W złożeniach dwa tematy słowotwórcze nie są połączone ze sobą bezpośrednio. Spaja je interfiks (najczęściej -o-, -i-, -y-). Poza tym mogą pojawić się inne elementy słowotwórcze: przyrostek lub formant paradygmatyczny. Ze względu na podobieństwo łatwo można pomylić złożenia z wyrazami złożonymi. Tymczasem złożenie jest terminem węższym. W złożeniach pierwszy człon może być: rzeczownikiem: lat-o-rośl, desk-o-rolka, bałw-o-chwalczy, przymiotnik: wielk-o-miejski, mał-o-rolny, nisk-o-podłogowy, zaimek: sam-o-sąd, sob-o-wtór, liczebnik: drug-o-rzędny, ośmi-o-letni.
Wracamy więc do pojęcia kategorii słowotwórczej i do analizy słowotwórczej (z parafrazą!) rzeczowników: wąsacz: wąs-acz (ktoś, kto ma wąsy – formant oznacza nosiciela cechy – osobę, która ma jakiś związek ze znaczeniem wyrazu podstawowego); ślepota: ślep-ota (cecha człowieka ślepego – formant oznacza nazwę cechy; po jego dodaniu z przymiotnika otrzymujemy rzeczownik); cieplarnia: ciepl-arnia (miejsce, w którym jest ciepło – formant oznacza nazwę miejsca; tworzy rzeczownik, podczas gdy wyraz podstawowy jest nieodmienną częścią mowy
W tym ćwiczeniu analizujemy przymiotniki: kościsty: kość-isty (pełen kości – formant oznacza duże natężenie tego, co nazywa wyraz podstawowy); widzialny: widź-alny (taki, który daje się widzieć – formant wyraża możliwość poddania się czynności wyrażonej czasownikiem podstawowym); żelazny: żelaz-ny (zrobiony z żelaza – formant wskazuje na związek ze znaczeniem wyrazu podstawowego: w tym wypadku oznacza relację materiał – produkt); łamliwy: łam-liwy (łatwo dający się łamać – formant wyraża skłonność do poddania się czynności
Pytanie sytuuje się na pograniczu dwóch działów morfologii: słowotwórstwa i nauki o odmianie wyrazów, czyli fleksji. Jednakże w trakcie analizy wielu wyrazów pochodnych końcówki fleksyjne (morfemy fleksyjne) mogły stanowić niebagatelne utrudnienie. Aby cząstek fleksyjnych nie mylić z elementami słowotwórczymi, należy te pierwsze zapisywać w nawiasie. Różnią się zaś te cząstki tym, że końcówki fleksyjne zmieniają się w trakcie odmiany wyrazu przez odpowiednie kategorie gramatyczne, natomiast morfemy słowotwórcze (formanty) takim zmianom – wyjąwszy, oczywiście, oboczności fonetyczne –
Rzeczywistość nieustannie się zmienia, a zadaniem języka jest reagować na te zmiany, by ludzie mogli się porozumieć na każdy możliwy temat. Nasz świat różni się znacznie od świata dziadków – i język także. Postęp w nauce, technice, zmiany w realiach życia prowadzą do pojawiania się nowych elementów językowych. Zależy nam też na tym, by wyrazić swoje myśli w sposób najbardziej adekwatny. Dlatego język jest stale wzbogacany na różne sposoby, na przykład poprzez: Tworzenie nowych wyrazów
Słowotwórstwo TEST 2 36. Która grupa wyrazów nie stanowi rodziny wyrazów: A. uczeń, uczynny, nauczyciel, uczyć. B. głowa, podgłówek, półgłówek, główka C. morze, morski, nadmorski, podmorski D. jeździć, jechać, jeździec, ujeżdżalnia 37. W którym wyrazie nie zajdzie oboczność: A. braciszek B. woźnica C. śnieżynka D. rybak 38. W podanej grupie wyrazów jeden wyraz nie należy do ich rodziny. Który? czytelnik, czytelnia, czytać, przeczytać, czytanie, biblioteka,odczytać, czytadło, wyczytać. 39. Z podanych
TEST ze słowotwórstwa 1. Połącz pojęcie z definicją. a) rdzeń b) wyraz podzielny słowotwórczo c) formant d) podstawa słowotwórcza A. – element, za pomocą którego został utworzony wyraz pochodny i którym różni się on od wyrazu podstawowego B. – wyraz, który ma znaczenie słowotwórcze i który możemy odnieść do innych wyrazów C. – część wyrazu pochodnego, która jest wspólna dla wyrazu podstawowego i pochodnego D. – niepodzielna słowotwórczo, wspólna część
Mowa zależna i niezależna Cudze myśli, poglądy możemy przytaczać w dwojaki sposób: przytaczając dosłownie cudze słowa – mowa bezpośrednia (niezależna). „Nie odrobiłeś lekcji!” – krzyknęła ze zdenerwowaniem matka Pawła. omawiając wypowiedź w formie sprawozdawczej, pośredniej – mowa pośrednia (zależna). Zdenerwowana matka Pawła krzyknęła, że syn nie odrobił lekcji. Czym jest mowa niezależna? To dosłowne przytoczenie cudzej lub własnej wypowiedzi. Zdanie jest zapisane lub przytoczone ustnie dokładnie tak, jak zostało wypowiedziane
Co to jest styl języka? Styl języka – to inaczej odmiana języka. Inne słownictwo zastosujemy w pogawędce z kolegą, jeszcze inne w czasie rozmowy z dyrektorem szkoły. Myśliwi, studenci czy lekarze – każde środowisko posługuje się swoim specjalnym zestawem słów. A uczniowie? Spójrz choćby na wyrazy: lufa, pała, dyrek, gała. Wypowiedź zazwyczaj pełni jakąś funkcję, czemuś służy. I właśnie ze względu na funkcję wypowiedzi wyróżniamy rozmaite style języka. Najbardziej znane (czyli takie, które musisz znać) to:
Stylizacja Co to jest stylizacja? Jest to celowe ukształtowanie utworu w taki sposób, aby przypominał on określony wzorzec literacki. Mówiąc wprost, to naśladowanie stylu innego autora lub innej epoki. Piszesz opowiadanie, które rozgrywa się w średniowieczu. Wiadomo, że postacie nie mogą mówić współczesnym językiem, wiec budujesz wypowiedzi tak, by pasowały do epoki. Właśnie zastosowałeś stylizację. Próbujesz napisać tekst, używając mowy wiejskiej – to też stylizacja, tylko inny jej typ. Przekształcasz zwykłą wypowiedź w mowę
Swoje uczucia i oceny możesz wyrażać nie tylko informując o nich, beznamiętnie je opisując, ale również dając upust przejawom tych uczuć poprzez: odpowiednią intonację, operowanie akcentem, użycie wykrzyknień, odpowiedni dobór słownictwa, zastosowanie elipsy (pominięcie jakiegoś składnika w zdaniu), inwersji (zastosowanie szyku przestawnego), apostrofy (zdanie wprost zwrócone do odbiorcy), nagromadzenie zdań pytających, pytań retorycznych, czasowników zaprzeczonych itd. Środki ekspresji językowej: Wykrzyknienia Doskonale nadają się do wyrażania stanu uczuciowego osoby mówiącej, jak również wzmacniania
