Tag "słowotwórstwo"
Każdy nowy wyraz zapożyczony z innego języka, zanim wejdzie do zasobu słownictwa ogólnego i stanie się dla wszystkich zrozumiały i zaakceptowany, musi przejść długą, niełatwą drogę. Początkowo jego używanie może przysparzać wszystkim wiele problemów. Nie jest więc niczym szczególnym, że kłopoty te nie omijają także i Was. Wyrazy obce w naszym języku istnieją czy tego chcemy, czy nie, więc należy nauczyć się poprawnie nimi posługiwać, by nie narazić się na niezrozumienie
Nowe wyrazy są tworzone za pomocą już istniejących formantów. Nie tylko tworzą one nowe wyrazy, ale i modyfikują ich znaczenie – formanty mają bowiem określone znaczenie. Wyrazy pochodne o wspólnym znaczeniu słowotwórczym, nadanym przez odpowiednie formanty tworzą kategorie znaczeniowe. Zapamiętaj najważniejsze z nich oraz formanty, które je tworzą. Nazwy zdrobniałe i pieszczotliwe Tworzą je formanty np. -ek -ka -ko -ik -yk • kot – kot-ek (mały kot) • ręka –
Co sobie wyobrażasz, słysząc słowo „pies”? Jamnika, boksera, a może po prostu kundelka? Każdy z nich jest psem, ale przecież nie każdy pies musi być jamnikiem – jest przecież tyle innych ras! Wszystko zależy od treści i zakresu danego wyrazu. Każdy wyraz coś nazywa – to oczywiste! Na jego znaczenie składa się treść i zakres. Wróćmy do naszego psa – każdy może go sobie inaczej wyobrazić, ale zawsze pies będzie
1. Od podanych wyrazów utwórz wskazane części mowy: czytać – rzeczownik – rzeczownik – ……………………………………….. ……………………………………….. ……………………………………….. grzeczny – rzeczownik – przysłówek – ……………………………………….. ……………………………………….. ……………………………………….. mądry – rzeczownik – przysłówek – ……………………………………….. ……………………………………….. ……………………………………….. pływać – czasownik – rzeczownik – ……………………………………….. ……………………………………….. ……………………………………….. pisać – czasownik – rzeczownik – ……………………………………….. ……………………………………….. ……………………………………….. 2. Wskaż wyrazy podstawowe dla wyrazów pochodnych: rybak – ……………………………………………………………. bielutki – ……………………………………………………………. śnieżynka – ……………………………………………………………. płotek
Świat ciągle się zmienia – pojawiają się nowe zjawiska i przedmioty, które trzeba nazwać. Czasami zapożyczamy nazwę z obcego języka, innym razem musimy utworzyć nowy wyraz. Co to takiego te neologizmy? Neologizmy to nowo utworzone wyrazy, które służą do nazywania nowych przedmiotów, zjawisk czy pojęć. Kiedy takie wyrazy przestają być neologizmami? Kiedy upowszechnią się, na stałe wejdą do języka. Rodzaje neologizmów Słowotwórcze – utworzone od wyrazów już istniejących za pomocą odpowiednich
Słowotwórstwo to nauka o tworzeniu słów. Rodzina wyrazów Słowa bardzo rzadko występują pojedynczo – zazwyczaj tworzą rodziny wyrazów. To tak jak u ludzi – większość słów ma liczną rodzinę wyrazów pokrewnych – rzadko które słowo jest „samotne”. Tak jak w rodzinie istnieje głowa rodziny, tak też w rodzinie wyrazów jest wyraz podstawowy, od którego pochodzą inne wyrazy. Popatrz: dom domek, domowy, domownik chleb chlebek, chlebak, chlebowy Zwróć uwagę! Wyrazów dom
Zadaniem analizy słowotwórczej jest wykazanie od jakiego słowa i za pomocą jakiego elementu łączącego został utworzony wyraz, który analizujemy. A metoda? Jest prosta. Porównujemy ze sobą wyrazy pokrewne, ustalamy kolejność ich powstawania, wyodrębniamy cząstki wspólne, podstawy słowotwórcze, formanty, rdzenie, możemy też narysować całą rodzinę wyrazów… Co to jest formacja słowotwórcza? Każdy wyraz, w którym możemy za pomocą analizy wyodrębnić części składowe, nazywa się formacją słowotwórczą. Możemy też używać zamienników: formacja
Słowotwórstwo (inna nazwa: derywacja) to dział językoznawstwa, który zajmuje się zarówno budową wyrazów, jak i możliwościami tworzenia nowych (a jest ich sporo!). Jego zadaniem bywa też ustalanie (w trakcie tzw. analizy słowotwórczej), w jaki sposób dany wyraz został utworzony, od czego powstał i jak można go podzielić. Co to jest – wyraz? Jeśli określimy język jako system znaków (system, a nie zbiór, ponieważ poszczególne składniki języka są ze sobą
Polecenie: Podziel na trzy grupy podane wyrazy: krajobraz, Boże Ciało, dotychczas, krwiodawca, Mały Wóz, gazomierz grupa I – zrosty grupa II – zestawienia grupa III – złożenia Przypomnij sobie! Zrost to taka konstrukcja językowa, w której wyrazy są ze sobą zespolone w jedną całość, bez zmian, np. karygodny = godny kary. Zestawienie to taka konstrukcja językowa, w której dwa lub trzy wyrazy występują razem i tworzą całość, np. wieczne pióro. Złożenie to taka konstrukcja językowa,
Zadanie 1. Listonosz wobec słowa list to wyraz: A. pochodny, B. bliskoznaczny, C. przeciwstawny, D. podstawowy. Prawidłowa odpowiedź: A. Przypomnij sobie słowotwórstwo! To trudna dziedzina gramatyki, bo nie można nauczyć się jej na pamięć, ale trzeba zrozumieć. Jednak bardzo często pytania ze słowotwórstwa pojawiają się na egzaminie – dlatego powtórz sobie, czym są wyrazy podstawowe i pochodne, co tworzy rodzinę wyrazów, jak wyodrębniamy podstawę słowotwórczą i formant. Zapamiętaj! Wyraz podstawowy – taki,
Takie zadania mogą pojawić się na egzaminie! Wyraz meblościanka to przykład: A. zrostu, B. złożenia, C. zestawienia, D. wyrazu pochodnego od wyrazu mebel z formantem -ścianka. Odpowiedź: B. Dlaczego? Wyraz jest zbudowany z dwóch tematów wyrazowych mebl-o-ścianka. „o” jest elementem, który „składa” dwa wyrazy. Za pomocą odpowiednich formantów przedrostkowych utwórz przymiotniki pochodne o podanych znaczeniach. A. ciasny – (trochę ciasny) B. nowoczesny – (bardzo nowoczesny) C. ciekawy – (bardzo ciekawy) D. pobudliwy – (zbyt
Uwzględnianie oboczności fonetycznych, odróżnianie końcówek fleksyjnych od formantów, wyszukiwanie właściwych wyrazów podstawowych, wreszcie: pamiętanie o „ukrytych” formantach paradygmatycznych – to najważniejsze utrudnienia przy przeprowadzeniu analizy słowotwórczej. W takie pułapki można wpaść przy analizowaniu wyrazów pochodnych, zwanych także formacjami słowotwórczymi czy po prostu derywatami. Od jakich części mowy tworzymy przymiotniki? Dokonaj analizy wyrazów: przemiły, ostrzegawczy, drewniany, przydrożny, prawoskrętny, swojski, przenośny. Oto analiza powyższych przymiotników. Wyraz podstawowy podkreślono: przemiły: prze-miły (bardziej niż
Słowotwórstwo – pytania i odpowiedzi Na jakie grupy można podzielić pod względem słowotwórczym wyrazy: dom, biel, ściana, podskok, narożnik, miednica, imadło, świniobicie, podjechać, konkretny, filiżanka, wodoodporny? Pod względem budowy ogół wyrazów możemy podzielić na wyrazy proste oraz formacje słowotwórcze. Wyrazy proste (podkreślone powyżej) to wyrazy, które nie pochodzą od innych wyrazów. Są one więc niepodzielne słowotwórczo – nie można w nich wyodrębnić tematu słowotwórczego i formantu słowotwórczego. Rzeczownik miednica z historycznej perspektywy nie
Uporządkujmy nauk zajmujących się językiem. Dlaczego? Po pierwsze – często w testach pojawia się pytanie: do jakiej dziedziny przyporządkujesz dane zjawisko językowe, po drugie – testy kładą ogromny nacisk na umiejętność wskazywania błędów i form poprawnych. A rodzaje błędów zależą od rodzaju reguł, które łamiemy, czyli od danej nauki o języku. Czym zajmuje się nauka o języku? Przede wszystkim – nie należy utożsamiać jej wyłącznie z gramatyką. Gramatyka to jedna z wielu dziedzin językoznawstwa.
Podstawowe pojęcia Wyraz, od którego tworzymy nowy wyraz, jest nazywam wyrazem podstawowym lub podstawą słowotwórczą. Nowe wyrazy utworzone od wyrazu podstawowego to wyrazy pochodne czyli derywaty albo formacje słowotwórcze – są tworzone od dwóch wyrazów ortograficznych. Nie można wówczas odnosić określenia „wyraz podstawowy” do jednego, ważniejszego z nich, gdyż podstawą słowotwórczą są oba. Unikamy wówczas terminologicznego nieporozumienia. Temat słowotwórczy jest to ta część wyrazu podstawowego, od której został utworzony wyraz
Pod względem budowy ogół wyrazów możemy podzielić na wyrazy proste oraz formacje słowotwórcze. Wyrazy proste to wyrazy, które nie pochodzą od innych wyrazów. Są one więc niepodzielne słowotwórczo – nie można w nich wyodrębnić tematu słowotwórczego i formantu słowotwórczego. Rzeczownik miednica z historycznej perspektywy nie jest wyrazem prostym: pochodził od rzeczownika miedź, dawniej oznaczał misę wykonaną z miedzi. Dziś miednica nie jest miedziana – zatarł się związek między tym wyrazem a rzeczownikiem miedź. Natomiast rzeczownik
Wyrazy podzielne słowotwórczo (powyżej nie podkreślone) to inaczej formacje słowotwórcze lub derywaty. Można w nich wskazać temat słowotwórczy oraz formant. Wyrazy podzielne słowotwórczo są wyrazami pochodnymi. Pochodzą od innych wyrazów – tworzymy je od wyrazów prostych albo… od innych wyrazów podzielnych słowotwórczo, czyli od innych wyrazów pochodnych. Oto ich analiza słowotwórcza: podział na temat słowotwórczy i formant (definicje przy następnych odpowiedziach) oraz parafraza słowotwórcza, czyli wyrażenie równoznaczne z analizowaną formacją, zawierające wyraz, od
Wyraz pochodny składa się z podstawy słowotwórczej (tematu słowotwórczego), czyli tej część wyrazu podstawowego, która weszła do wyrazu pochodnego oraz formantu. Wygląda to tak: piłka → piłkarz: piłk- + -arz ↑ ↑ ↑ ↑ wyraz wyraz podstawa formant podstawowy pochodny słowotwórcza Analiza: odbiorca: odbior–ca (ktoś, kto odbiera). Uwaga na oboczności fonetyczne – wyraz podstawowy ma w bezokoliczniku
Formant słowotwórczy jest tym członem wyrazu pochodnego, który różni ten wyraz pochodny od wyrazu podstawowego. Warto przy tym pamiętać, że formant – jako element słowotwórczy – nie zmienia się (nie licząc oboczności natury fonetycznej) w trakcie odmiany wyrazów. Tym różni się on od końcówek fleksyjnych, z którymi wcale często bywa mylony. Oddzielenie tematu słowotwórczego od formantu okazuje się praktycznym sprawdzianem znajomości całego słowotwórstwa. W złożeniach są dwa tematy słowotwórcze. W wielu formacjach wyodrębniamy dwa
Wyraz podstawowy to wyraz wyjściowy; ten, od którego tworzymy daną formację słowotwórczą. Chociaż w ćwiczeniu chodzi tylko o podanie takiej pary słowotwórczej, rozszerzymy je o całą analizę: zaprawa: zapraw(a)–ø (to, co zaprawia – trening). Uwaga! W nawiasie odnotowano końcówkę fleksyjną, charakterystyczną tylko dla mianownika l.poj. Nie wolno utożsamiać jej z formantem. kierownictwo: kierownic–two (grupa kierowników); zabawka: zabaw–ka (to, co zabawia); nadbrzeże: nadbrzeż(e)–ø (to, co jest nad brzegiem). Zobacz: 3. Z jakich członów składa się
