Tag "średniowiecze w Polsce"
Portret Matki Boskiej w „Lamencie świętokrzyskim”. Na czym polega niezwykłość tego wizerunku? Wstęp I Wielu badaczy uważa, że „Posłuchajcie, bracia miła…” to jedna z najpiękniejszych pieśni średniowiecznych, jedyna godna stanąć obok „Bogurodzicy”. Spośród innych wyróżnia ją nastrój, liryzm, szczerość i naturalność uczuć i emocji Maryi–Matki. Matka Boska ukazana jest tu w sposób zupełnie zaskakujący i bardzo wzruszający – jako kobieta cierpiąca z powodu niezasłużonej, okrutnej śmierci syna. Nie występuje tu jako królowa niebios i orędowniczka, za której
Zaprezentuj sposoby wyrażania cierpienia matki w Lamencie świętokrzyskim. Posłuchajcie, bracia miła, Kcęć wam skorżyć krwawą głowę, Usłyszycie mój zamętek, Jem mi się [z[stał w Wielki Piątek. Pożałuj mie, stary, młody, Boć mi przyszły krwawe gody; Jednegociem Syna miała I tegociem ożalała. Zamęt ciężki dostał się mie, ubogiej żenie, Widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie; Ciężka moja chwila, krwawa godzin[a], Widzęć niewiernego Żydowina, Iż on bije, męczy mego miłego Syna. Synku miły
Dla historyków literatury i badaczy języka polskiego Bogurodzica jest bezcennym źródłem wiedzy o procesach zachodzących w polszczyźnie na przestrzeni wieków, czyli ogólniej – bezcennym źródłem wiedzy o języku. W tekście tej pieśni spotykamy liczne archaizmy – wyrazy lub formy, które wyszły już z powszechnego użycia, lub zostały zastąpione innymi. Spotykamy je w tekstach dawnych lub stosujemy, gdy chcemy stylizować tekst na dawny. Archaizmy fonetyczne: • sławiena – sławiona • zwolena – zwolona • Krzciciela – Chrzciciela
To modlitwa, jasne więc że treść jej będą stanowić prośby skierowane do… właśnie – bardzo ważna jest kolejność i ilość osób pojawiających się w tekście. Pierwsza zwrotka to rozbudowana apostrofa do Maryi – Matki Boga – Rodzicielki, a jednocześnie Dziewicy. Wierni proszą Maryję, aby wstawiła się za nimi u swego Syna, zjednała Go im. Druga strofa to zwrot do Jezusa za przyczyną (pośrednictwem) Jana Chrzciciela. Przez wzgląd na życie proroka i zasługi liczą wierni na
Bogurodzica Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego Syna Gospodzina matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrieleison. Twego dziela Krzciciela, Bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kyrieleison . Na tle epoki Bogurodzica to pierwszy polski tekst poetycki. Powstała najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku, choć niektórzy badacze mówią nawet o
Lament świętokrzyski (XV wiek) Posłuchajcie, bracia miła! Kcęć wam skorzyć krwawą głowę; Usłyszycie moj zamętek, Jen mi się stał w Wielki Piątek Pożałuj mię, stary, młody, Boć mi przyszły krwawe gody: Jednegociem Syna miała I tegociem ożalała. Zamęt ciężki dostał się mie, ubogiej żenie, Widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie; Ciężka moja chwila, krwawa godzina, Widzęć niewiernego Żydowina, Iż on bije, męczy mego miłego Syna. Synku miły i wybrany, Rozdziel z matką swoją rany;
Legendę o świętym Aleksym jest przykładem polskiej literatury hagiograficznej. Hagiografia w Polsce Był wiek XIII, gdy zakon żebrzący dominikanów przeniósł na grunt polski Złotą legendę Jakuba da Voragine’a, popularny w Europie zbiór żywotów świętych. Przepisywano go i dokładano biografie świętych polskich. U nas najstarsze zabytki tego rodzaju to pochodzące z początku wieku XI żywoty świętego Wojciecha. Obfitsza twórczość w tej dziedzinie przypada na XIII i XIV stulecie. W wieku XIV powstał między innymi Żywot świętej Kingi, żony
Jaką wizję śmierci przedstawia anonimowy autor średniowieczny – zinterpretuj wiersz pt. Skarga umierającego. Skarga umierającego Ach, mój smętku, ma żałości! Nie mogę się dowiedzieci, Gdzie mam pirwy nocleg mieci, Gdy dusza z ciała wyleci Byłem z młodości w rozkoszy, Nie usłałem swojej duszy, Już stękam, już mi umrzeci, Dusza nie wie, gdzie się dzieci1 Com miał jimienia2 na dworze, Com miał w skrzyni i w komorze, To mi wszystko opuścici,
Utwór Przecława Słoty dzieli się na dwie części, które podejmują dwa tematy wiodące. Pierwszy to pouczenie, jak zachowywać się podczas uczty – średniowieczny savoir-vivre. Drugi to kult kobiety, jaki propaguje zacny Słota, nakazując rycerzom czcić „cudną twarz” i usługiwać jej przy stole. Czegóż uczy jeszcze? Aby myć ręce przed jedzeniem, aby panny jadły do woli, lecz sięgały po drobne kąski, by rycerze usługiwali damom i prowadzili z nimi konwersację. Słota operuje mocnymi antyprzykładami:
Dlaczego Satyra na leniwych chłopów to ważny utwór w polskiej literaturze. Ponieważ daje realistyczny wizerunek życia wiejskiego z XV w. Portret wieśniaka ma być reprezentatywny dla całego stanu: przedstawia osobnika chytrego, wciąż usiłującego oszkapić swojego pana i wykpić się z pańszczyźnianych obowiązków. Zamiast pracować – tylko patrzy, czy nikt nie pilnuje, i wtedy odpoczywa. Chłopi symulują rozmaite naprawy sprzętu, narzekają, że niezdatny (rzekomoć mu pług orać nie chce), a w
Jaki wizerunek śmierci odnajdujemy w Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią? Prawdopodobnie polska przeróbka tekstu łacińskiego zatytułowanego Colloquium inter mortem et magistrum Polycarpum. Autor przekładu nie jest znany. Rękopis naszej wersji pochodził z końca XV w., ale zaginął podczas ostatniej wojny. Wiersz moralistyczno-dydaktyczny, zaliczany do poezji „kręgu przykościelnego”. Utwór jest wspaniałą ilustracją średniowiecznej myśli i ówczesnego systemu wartości. To literacki przykład danse macabre i barwny obraz średniowiecznej hierarchii społecznej. Zawiera typowy dla epoki wizerunek
Inny jeszcze tytuł tego utworu to Plankt świętokrzyski, bowiem plankt oznacza płacz, lament. Powstały około 1470 r. utwór należy do arcydzieł polskiej liryki średniowiecznej i warto dostrzec w nim pewne zabiegi kompozycyjne i stałe motywy charakterystyczne dla twórczości lamentacyjnej (scena pod krzyżem inspirowała wielu twórców średniowiecznych, polski Lament… podejmuje ów temat, czerpiąc wzory z Zachodu). Oto krótki opis siedmiu strof utworu: I – „Posłuchajcie, bracia miła” – to apostrofa do ludzi, by wysłuchali
Bogurodzica Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego Syna Gospodzina matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrieleison. Twego dziela Krzciciela, Bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kyrieleison. Bogurodzica – najstarszy wiersz polski i, poza pojedynczymi słowami i jednym pełnym zdaniem w tekstach łacińskich, w ogóle najstarszy tekst w języku polskim. Jest
Do najdawniejszych zabytków języka polskiego możemy zaliczyć nie tylko całe teksty pisane w języku polskim, ale także wszystkie inne wzmianki, słowa czy zdania umieszczane w tekstach pisanych w innych językach, najczęściej po łacinie. Wszystkie teksty, o których mówimy, to rękopisy. Pierwsze słowa Bulla gnieźnieńska z 1136 roku – to jeden z najwcześniejszych i najcenniejszych zabytków języka polskiego. Jest to tak zwana bulla protekcyjna, biorąca w opiekę Stolicy Apostolskiej uposażenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Została ona sporządzona przez papieża Innocentego II
Utworem obrazującym stosunki panujące w średniowiecznym społeczeństwie jest Satyra na leniwych chłopów. Zawiera ona konflikt pan – kmieć, który musiał być żywy w tak zhierarchizowanym świecie, jakim była epoka średniowiecza. Społeczeństwo średniowieczne składało się z następujących stanów: szlachta, duchowieństwo, mieszczanie i chłopi. Satyra na leniwych chłopów prezentuje punkt widzenia pana i ukazuje sposoby, jakich używali chłopi, aby uniknąć świadczenia pańszczyzny. „Chytrze bydlą z pany kmiecie” – widać, iż autor krytykuje nieuczciwe czyny chłopów, którzy oszukują w pracy,
Niestety, epika rycerska właściwie się w naszej literaturze nie rozwinęła. Jedyny przykład znajdujemy w Kronice Janka z Czarnkowa – jest to dość zawiła opowieść o losach rycerza Walgierza Wdałego (powieść o Walgierzu Udałym). Wdały, Udały, Walgierz, Walter, Walcerz – to różne wersje nazwiska tej samej osoby. Jego przygody zaiste mogłyby posłużyć za kanwę wieloodcinkowego serialu. Żył w dawnych, pogańskich jeszcze czasach. Rządził w Tyńcu, a w Wiślicy, po sąsiedzku, Wisław Piękny. Walgierz w romantyczny sposób zdobył swoją żonę –
Gall Anonim prezentuje wzór władcy chrześcijańskiego na przykładzie czynów i osoby króla Bolesława Krzywoustego. Warto zauważyć, że takim ideałem jest również opisywany przodek Krzywoustego – Bolesław Chrobry. Obaj królowie mają podobne cechy: Idealny władca to człowiek „sprawiedliwy i rycerski”. Jest to wielki i sławny mąż, który walczy z pogaństwem w imię wiary chrześcijańskiej. Innymi jego cechami są: „męstwo, moc, pobożność, mądrość”. Król powinien być „srogi”, lecz „sprawiedliwy, przebiegły i mądry” w walce. Za jego panowania w kraju panuje
Przykład hagiografii – Legenda o św. Aleksym. Najstarsza pieśń (hymn) polska – Bogurodzica. Przykład liryki maryjnej – Lament świętokrzyski. Utwory literatury świeckiej: Słota O zachowaniu się przy stole, Satyra na leniwych chłopów. Przykład literackiej realizacji danse macabre – Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Przykłady historiografii: Kronika Gall Anonim, Kronika polska Wincenty Kadłubek, Kronika Janko z Czarnkowa. Zobacz: Wymień znane Ci zabytki języka polskiego Dlaczego dzieje świętego Aleksego są typową hagiografią? Czy znasz przykład epiki
Zabytki języka polskiego to nie tylko stare polskie teksty, lecz nawet pojedyncze polskie nazwy czy słowa, które znajdujemy w dokumentach historycznych. Dlatego zabytki języka polskiego dzielimy następująco: Najdawniejsze – nazwy polskie w tekstach łacińskich: Geograf bawarski – dzieło, które zawiera opis średniowiecznej Europy, pochodzi zaś z IX wieku. Znajdują się tam nazwy polskie, takie jak Opolanie, Dziadoszanie. Dagome iudex – dokument, w którym Mieszko I oddaje państwo polskie pod opiekę papieża (991 rok). Znajdują się
Walgierz Udały – fikcyjny rycerz – bohater ściśle epickiego fragmentu Kroniki Janka z Czarnkowa – zakochany i żonaty z piękną Helgundą. Jak to w życiu bywa, po powrocie z jednej z wypraw nie zastał w domu małżonki, albowiem uciekła z niejakim Wisławem. Walgierz ściga ich, jednak wpada w zasadzkę zastawioną przez Wisława – co kończy się dlań przykro, albowiem na rozkaz uwodziciela zostaje przykuty do ściany i w dość wyrafinowany i raczej osiemnastowieczny sposób dręczony – musi mianowicie przyglądać się uciechom
