Tag "średniowiecze w Polsce"
Obyczaje ludzi średniowiecza poznajemy nie tylko z dzieł średniowiecznych, obraz ich dają nam także późniejsze powieści oraz współczesne filmy. Przykładem może być: Powieść Henryka Sienkiewicza pt. Krzyżacy, która ukazuje obyczaje średniowiecznego rycerstwa polskiego oraz krzyżackiego. Słynne są np. sceny pojedynków, a także wyeksponowane przez autora niepisane prawo, obyczaje ślubne czy np. etos rycerski. Inne popularne pozycje dotyczące epoki średniowiecza, czytane lub oglądane, to np. historie o Robin Hoodzie, filmy ukazujące dzieje rycerzy
Nawiązania do motywów średniowiecznych znajdujemy we współczesnej poezji, np.: W utworach Stanisława Grochowiaka. Poeta ten fascynuje się epoką średniowiecza, podejmuje tematy, takie jak: miłość i śmierć, piękno i brzydota – typowe dla epoki wieków średnich. Grochowiak przywołuje także motyw „poety przeklętego”, który funkcjonuje w twórczości François Villona, słynnego średniowiecznego autora dzieła pt. Wielki testament. Z kolei w wierszu Święty Szymon Słupnik poeta rozważa problem ascezy i umartwiania ciała. Również utwór Kazimiery Iłłakowiczówny pt. Opowieść małżonki
W piętnastowiecznym wierszu pt. Satyra na leniwych chłopów. Utwór jest bardzo ważny w polskiej literaturze, bowiem daje potomnym realistyczny wizerunek życia wiejskiego z XV wieku. Portret wieśniaka ma być reprezentatywny dla całego stanu: przedstawia osobnika chytrego, wciąż usiłującego oszkapić swojego pana i wykpić się z pańszczyźnianych obowiązków. Zamiast pracować – tylko patrzy, czy nikt nie pilnuje, i wtedy odpoczywa. Chłopi symulują rozmaite naprawy sprzętu, narzekają, że niezdatny („rzekomoć mu pług orać nie chce”), a w ogóle
Pareneza biesiadna – to termin, który obejmuje utwory pouczające, jak powinien wyglądać wzorowy obyczaj biesiadny. Nie jest wymysłem polskim, poradniki „jak ucztować” powstawały w Niemczech, Francji, Anglii – wszędzie tam, gdzie kwitła rycerska kultura dworska. Wiersz Słoty O zachowaniu się przy stole jest pierwszym polskim dziełem poświęconym obyczajom. Otwiera długi szereg utworów rejestrujących, utrwalających, opiewających polski obyczaj. Tu – w XV w. – jeszcze rycerski, nie narodowy. Dzieli się na dwie części, które implikują
Utwory maryjne to najstarsze nasze zabytki średniowieczne. Bogurodzica i Lament świętokrzyski to pieśni, których bohaterką jest Matka Boska. Bogurodzica jest najstarszym polskim hymnem. Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstała, jaka była wcześniejsza jej wersja, kto jest autorem. Wiemy, że to oryginalny polski utwór, a nie tłumaczenie łacińskiego hymnu. Poprzestań na omówieniu dwóch najstarszych strof pieśni. Niektórzy badacze twierdzą, iż powstały one na przełomie XI i XII wieku. Świadczą o tym dwa archaizmy językowe z tego okresu
Jest to inaczej wiersz średniowieczny, czyli o typowej dla tej epoki kompozycji. Nazwa tego typu wiersza bierze się stąd, że: w każdym wersie zamyka się „zdanie” (lub jednorodny człon zdaniowy), „rymy” w wierszu średniowiecznym uzyskane są przez powtarzalność na końcu wersów formy gramatycznej – np. czasownika w 1. os. liczby mnogiej: ————— nosimy ————— prosimy lub np. wołacza: ————— bożycze ————— człowiecze poszczególne wersy mają różną liczbę sylab (w Bogurodzicy spotykamy pierwsze próby ustalania zgodności liczby
Do najstarszych dzieł polskiej poezji religijnej zaliczamy: Bogurodzicę – najdawniejszą, słynną pieśń – hymn z XIII wieku; staropolską wersję żywotu św. Aleksego pt. Legenda o św. Aleksym, zapis z XV wieku; Lament świętokrzyski lub inaczej Posłuchajcie, bracia miła, rękopis z XV wieku. Zabytkiem poezji religijnej są także znane i wciąż funkcjonujące modlitwy, takie jak: Ojcze nasz czy Zdrowaś Maria. Zobacz: Co to jest wiersz zdaniowo-rymowy? Na czym polega szczególna wartość Lamentu świętokrzyskiego? Omów Bogurodzicę, jej
Kronika Galla Anonima powstała w latach 1112-1116 na dworze króla Bolesława Krzywoustego. Treścią obejmuje dzieje państwa polskiego i jego władców od czasów legendarnych (władzy księcia Popiela) do współczesnych autorowi, do wydarzeń roku 1109-1113. Gall Anonim był autorem o nieznanym do dziś pochodzeniu. Imię Gall świadczy o pochodzeniu z krajów romańskich (być może z Francji), choć przez dłuższy czas podejrzewano, iż był Węgrem. Z całą pewnością zdobył gruntowne wykształcenie. Celem i zamiarem Galla Anonima było opisanie czynów króla Bolesława
Z punktu widzenia człowieka współczesnego całość dokonań Aleksego, jego wybór drogi do Boga, wydaje się chybiony, wręcz niezrozumiały. Nikt współczesny nie uwierzy, by świętość wymagała upokorzeń, cierpień ciała i tym podobnych drastycznych poczynań. Niemniej nie dziwi nas mnich buddyjski lub ktoś, kto wybiera się do Tybetu, by zgłębiać filozofię Wschodu, odciąć się od cywilizowanego świata i pogrążyć w kontemplacji. Nawet dziś. Tym bardziej więc nie powinna dziwić postawa ascety sprzed stuleci – a przynajmniej
Aleksy jest wzorem ascety, a Legenda o św. Aleksym przedstawia jego żywot: narodziny, młodość, ożenek z królewną Famijaną. Aleksy składa ślub czystości, rozdaje majątek ubogim i wyrusza w tułaczą wędrówkę. Znosi okrutne męki, leży pod progiem kościoła, szesnaście lat pod schodami na dworze ojca, gdzie wylewano nań pomyje. Przed śmiercią św. Aleksy napisał list wyjaśniający, kim jest. Przy jego śmierci i pochówku nastąpiły liczne cuda, dzwony same dzwoniły, piękny zapach wydobywający się
Hagiografia – to żywotopisarstwo świętych, inaczej tzw. żywoty świętych, bardzo rozpowszechnione w epoce średniowiecza. Są to utwory przedstawiające dzieje świętego, propagują i konstruują one wzór świętego (ascety) – ideał do naśladowania. Przykładem jest Legenda o św. Aleksym. Żywot świętego ma specyficzną budowę. Oto części żywotu: Prolog – czyli wypowiedź autora, mówi on o przyczynach, dla których opisuje żywot świętego, prosi o pomoc i wyrozumiałość. Opis narodzin świętego. Cudowne dzieciństwo (pierwsze objawy zdradzające niezwykłą osobowość). Młodość świętego (coraz
Średniowiecze w Polsce trwało znacznie krócej niż w Europie, choć później się skończyło. Zaczęło się znacznie później – bo dopiero od X w. Polska jako chrześcijańskie państwo znalazła się na mapie średniowiecznego świata cywilizowanego. W historii kultury wyróżnia się dziś trzy podstawowe okresy polskiego średniowiecza – oto ich skrócona charakterystyka (uwaga! podział ten nie do końca pokrywa się z podziałem stosowanym przez historyków): X-XII w. – wczesne średniowiecze To czas formowania się państwowości,
Kronika polska Wincentego Kadłubka to dzieło barwne, ale niezbyt wiarygodne. Mało w niej dat, a fakty często są wypaczane i interpretowane zbyt subiektywnie. Kadłubek – człowiek z przełomu wieków XII i XIII sięgnął do najdawniejszych dziejów Polski i przedstawił je aż do swojej współczesności – czyli początków trzynastego stulecia. Przodkowie Piastów jeszcze przed Chrystusem założyli państwo, skutecznie walczyli z Aleksandrem Macedońskim, spowinowacili się nawet z Juliuszem Cezarem. W Kronice… Kadłubka spotykamy również legendarne postacie Kraka, Wandy co nie chciała
Średniowieczna poezja religijna Bogurodzica Bogurodzica jest arcydziełem i zabytkiem polskiej literatury prezentującym kształt dawnego języka polskiego. To pierwszy hymn narodowy, hymn rycerstwa polskiego. Jest też najstarszym dziełem polskiej liryki – dwie pierwsze strofy pochodzą z XIII w. Pieśń jest modlitwą do Matki Boskiej o wstawiennictwo u Chrystusa (pierwsza strofa) i modlitwą do samego Syna Bożego za wstawiennictwem Jana Chrzciciela o szczęśliwość na ziemi i zbawienie po śmierci. Jest to przykład wiersza średniowiecznego – inaczej zdaniowo-rymowego, ale
Lament świętokrzyski to cenny zabytek polskiej literatury średniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iż w Polsce kult Najświętszej Marii Panny był bardzo silny; wyróżniamy nawet w literaturze średniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Należy do niej właśnie Lament świętokrzyski i Bogurodzica, lecz są to utwory odmienne. O ile Bogurodzicę cechuje podniosły nastrój hymnu, o ile jest ona głosem zbiorowości – prośbą ludzi skierowaną do Boga – o tyle Lament świętokrzyski to głos bolejącej Matki. Jest to pierwszoosobowa
Pamiętaj, że zabytki języka a zabytki literatury to co innego! Słowa, zdania, wreszcie utwory pisane po polsku w średniowieczu – to zabytki języka polskiego. Pozwalają zrekonstruować w pewnej mierze język średniowiecznych Polaków, a także śledzić rozwój polszczyzny. Całe teksty literackie napisane po polsku – to już zabytki literackie. Czym się różnią zabytki języka od zabytków literatury polskiej? Zabytki literatury badamy nie tylko ze względu na język, lecz także treść, kompozycję, przesłanie. Są zarazem
Bogurodzica jest zabytkową polską pieśnią religijną i rycerską. Dwie pierwsze zwrotki to najstarsza część Bogurodzicy – pochodzi z pierwszej połowy XIII wieku, choć spisana została w początkach XV wieku. W późniejszym okresie utwór bardzo się rozrósł, gdyż dopisywano kolejne zwrotki, poza tym popularność i wymowa Bogurodzicy sprawiły, iż uznano ją za pierwszy hymn polski. Autorstwo najstarszej części przypisywano św. Wojciechowi – według piętnastowiecznej legendy. Bogurodzica jest wierszem zdaniowo-rymowym. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki
Przykładem takim jest utwór z XV wieku anonimowego autora pt. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Uważany jest za arcydzieło polskiej literatury średniowiecznej, zawiera typowy dla epoki wizerunek śmierci (pełen grozy i niepozbawiony komizmu), a ma formę dialogu, który prowadzi uczony mistrz Polikarp ze Śmiercią. Mamy więc dwoje bohaterów – Polikarpa, którzy choć jest „mędrcem wielkim” i „mistrzem wybranym”, i chciał ujrzeć śmierć, to gdy pojawiła mu się w kościele – upadł na twarz z przerażenia i dopiero z czasem
